Remove ads
Ülker veya Süreyya (Pleiades, M45, Peren veya Pervin), Boğa takımyıldızının kuzeybatısında orta yaşlı, sıcak B-tipi yıldızlardan oluşan bir açık yıldız kümesi asterizmidir. Yaklaşık 444 ışık yılı uzaklığıyla Dünya'ya en yakın yıldız kümelerinden biridir. Ayrıca, Dünya'ya en yakın Messier nesnesidir ve gece gökyüzünde çıplak gözle görülebilen en belirgin yıldız kümesidir. Aynı zamanda NGC 1432 yansıma bulutsusu ve bir HII bölgesine de ev sahipliği yaptığı gözlemlenmiştir.[5]
| Ülker | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Gözlem verisi (Dönem J2000) | |||||
| Takımyıldız | Boğa | ||||
| Sağ açıklık (α) | 03sa 47d 24s[1] | ||||
| Dik açıklık (δ) | +24° 07′[1] | ||||
| Sınıflandırma | II,3,r (Trumpler), c (Shapley)[2] | ||||
| Tür | Açık Yıldız Kümesi | ||||
| Açısal boyut () | 110,0'[2] | ||||
| Görünür büyüklük (V) | 1,6 m[1] | ||||
| Yıldız sayısı | 500[2] | ||||
| Parlak yıldız kadri | Alcyone, 2,86 m[2] | ||||
| Özellikler | |||||
| Kırmızıya kayma (z) | 18 ∙ 10-6[1] | ||||
| Dikey hız () | 5,41 km/sn[1] | ||||
| Uzaklık | 443 Iy (135[3][4] pc) | ||||
| Yaş | 100 milyon yıl[2] | ||||
Keşif | |||||
| |||||
| Katalog belirtmeleri | |||||
M 45 • C 0344+239 • OCl 421 • Mel 22 • H 0346+24 | |||||
 Wikimedia Commons'ta ilgili ortam | |||||
| Ayrıca bakınız: Açık yıldız kümesi, Liste | |||||
Küme, son 100 milyon yıl içinde oluşmuş sıcak ve parlak mavi yıldızların hakimiyetindedir. En parlak yıldızların etrafındaki yansıma bulutsularının bir zamanlar yıldızların oluşumundan arta kalan malzemeler olduğu düşünülüyordu, fakat şimdi yıldızların içinden geçtiği yıldızlararası ortamdaki ilgisiz bir toz bulutu olduğu düşünülmektedir.[6] Bu toz bulutunun kümedeki yıldızlara göre yaklaşık 18 km/s hızla hareket ettiği tahmin edilmektedir.[7]
Bilgisayar simülasyonları, Ülker'in muhtemelen bir zamanlar Orion Bulutsusu'na benzeyen kompakt bir yapıdan oluştuğunu göstermektedir.[8] Astronomlar, kümenin galaktik çevre ile olan kütleçekimsel etkileşimler nedeniyle yaklaşık 250 milyon yıl daha varlığını sürdüreceğini, sonrasında ise kümelenmenin kaybolacağını tahmin etmektedir.[9]
Ülker, açık yıldız kümesi Hyades ile birlikte Ekliptiğin Altın Kapısını oluşturur.
Remove ads
Bu küme, Hyades'in bir karış uzağındadır ve oldukça belirgin bir kümedir. Şekli küçük bir kepçeyi andırır. Birbirine çok yakın bu yıldızların kapladığı alan parmağınızın ucu kadardır. Böylesine sıkışık olmaları, bu kümeyi, ışıklı küçük bir grup haline getirmiştir. Ülker yıldız kümesi, fiziksel büyüklük ve yıldız sayısı bakımından Hyades'e çok benzer. Fakat Ülker yaklaşık 440 ışık yılı uzaklıkta olduğu için biraz küçük görünür.
Ülker'in teleskop kullanılarak ve uzun süre poz verilerek alınmış fotoğraflarında, bu yıldızların etrafında mavi renkli güzel bir "peçe" görülür. Bu yapı ilk kez 1859'da gözlenmiştir. Ülker kümesi, uzayın oldukça tozlu bir bölgesinde bulunmakta ve genç yıldızların parlak mavi ışığı, çevrelerindeki bu tozu aydınlatmaktadır. Bu durum, Ülker kümesinin uzun poz verilerek teleskopla alınmış başlıktaki fotoğrafında da görülmektedir. Çıplak gözle altı üyesinin görünmesine rağmen bu kümenin 100'den fazla üyesi olduğu bilinmektedir. Böylesi kümelerdeki yıldızlar, yaklaşık olarak aynı zamanlarda, aynı gaz ve toz bulutu içerisinde (aynı kimyasal element oranları ile) doğarlar ve uzayda hep beraber aynı yönde ilerlerler. Yani gerçekten "kardeş" sayılabilirler!
Ülker kümesinin yaşı astrofizikçilerle 60-100 milyon yıl olarak hesaplanmaktadır. Bu, yeryüzü tarihi açısından oldukça yakın bir dönemdir. Yıldızların yaşam öykülerini anlamada, bu türden aynı anda doğmuş, fakat farklı kütle ve özelliklerdeki yıldız gruplarını incelemek gök bilimcilere çok önemli ipuçları sağlamaktadır.
Remove ads
Yunan mitolojisinde Pleiades, "Yedi Kız Kardeş" olarak da bilinir. Gökyüzündeki görünümü Boğa'nın omuzundaki bir damga biçimindedir. Boğa'nın boynuzları, Hyades'den sola aşağıya Arabacı'ya doğru uzanır. Kümedeki yıldızların isimleri, Yunan mitolojisinde Atlas ve kızları Alcyone (Alsiyon ok.), Merope, Electra, Sterope, Celaeno (Selano ok.), Maia (Maya ok.) ve Taygete ile eşi Pleione'ye ayrılmıştır. Burçları, ekinlerin olgunlaşma zamanı ve deniz mevsiminde görünürdü. Efsaneye göre, Zeus, Titan'larla olan savaşında, zaferi kazandıktan sonra, savaşta karşı tarafı tutan Atlas'ı, yeri ve gökleri sırtında taşımaya mahkûm etmiş; giderek yeryüzü ve gökyüzü haritalarını içeren kitaplar, bu nedenle atlas diye isimlendirilir olmuşlardır. Bu gelenek günümüzde de sürmektedir. Ülker, yani bu yedi ilahi kız kardeşin güzel olduklarına inanılırdı. Güzellikleri nedeniyle Olympos'lu bazı tanrılarla ilişkileri de olmuştur.
Türk mitolojisinde
Ülker Takımyıldızı Türklerin en eski kozmolojik figürlerinden biridir.[10] Anadolu’da mevsim döngüleri bu yıldız grubuna göre belirlenir. "Ülker" ve "ürgel" kelimeleri Türk mitolojisinde gezegenleri ifade eder.[11] Yakut Türkleri, gökyüzündeki delikleri "ürgel" olarak adlandırır ve bu deliklerin dünyaya soğuk getirdiğine inanırlardı. Bir Yakut efsanesinde ise cesur bir yiğit, avladığı kurtların derilerinden otuz çift eldiven dikerek bu "ürgel"leri kapatır ve dünyayı dondurucu soğuktan kurtarır.[11][12]
Remove ads
Ülker'in görünen yıldızları Yedi Kızkardeşler olarak da bilinir. Doğulu ve batılı pek çok şair, eserlerinde bu yıldız kümesine atıfta bulunmuştur. Bunlar arasında Homeros, Ömer Hayyam, Hafız, Sadi, Milton... sayılabilirler. Mehmet Akif'in Çanakkale Şehitleri şiirinde geçen "yedi kandilli Süreyya" da Ülker olmalıdır. Fakat pek çok insan çıplak gözle kümenin yalnızca altı yıldızını görebilir. Bir varsayıma göre, yıldız ve takımyıldızlara ilk kez isim verenler zamanında, kümedeki yedinci yıldız da görülebilecek kadar parlaktı veya her nasılsa yedinci yıldız da fark edilmiş olmalı. Eski denizciler, bu gruba yelken açma yıldızları derler, yalnızca Ülker'in gözüktüğü dönemlerde denize açılırlarmış. Görünmediği zamanlar fırtınalar yakın sayılırmış.
Remove ads
Küme çekirdeğinin yarıçapı yaklaşık olarak sekiz ışık yılı, gelgit yarıçapı ise yaklaşık 43 ışık yılıdır. Küme istatistiksel olarak doğrulanan 1,000'in üzerinde yıldız içerir, ancak bu rakama henüz çözümlenmemiş ikili yıldızlar dahil değildir.[13] Kümeye hakim olan genç, sıcak, mavi yıldızlardır ve gözlem şartlarına bağlı olarak çıplak gözle görülebilir. Kümenin toplam kütlesinin 800 Güneş kütlesi olduğu hesaplanmaktadır.[13]
Kümede pek çok kahverengi cüce içerir, nesnelerin kütlesi Güneş'in kütlesinin %8'idir ve henüz çekirdekleri nükleer füzyon tepkimeleri yaratacak kadar ağır değil. Gök bilimciler, Ülker kümesi ve diğer küçük gruplardaki kahverengi cücelerin incelemeleri için büyük çaba harcamaktadırlar çünkü küçük kütleye sahip cisimler çok sönük olduklarından, belirlenmeleri son derece güç. Yeni keşifler, gök bilimcilerin kahveringi cücelere ilişkin geliştirdikleri teorileri karşılaştırma olanağı sunmakta. Gerçekte, varlığı bilinen kahverengi cücelerin atmosfer yapıları hakkında çok az bir bilgi birikimine sahibiz.
Remove ads
Kümenin parlak yıldızları adlarını Yunan mitolojisinden almıştır: Sterope, Merope, Elektra, Maia, Taygete, Celaeno ve Alcyone, yedi kızkardeşi temsil eder. Yine kümedeki parlak yıldızlardan Atlas onların babaları, Pleione ise anneleridir. Aşağıdaki liste kümenin parlak yıldızlarının ayrıntılarını vermektedir:
| Adı | Tanımlanan isim | Görünür parlaklık | Sınıflandırma | Uzaklık (Iy) |
|---|---|---|---|---|
| Alcyone | Eta (25) Tauri | 2.86 | B7IIIe | 367 |
| Atlas | 27 Tauri | 3.62 | B8III | 380 |
| Electra | 17 Tauri | 3.70 | B6IIIe | 371 |
| Maia | 20 Tauri | 3.86 | B7III | 360 |
| Merope | 23 Tauri | 4.17 | B6IVev | 359 |
| Taygeta | 19 Tauri | 4.29 | B6V | 373 |
| Pleione | 28 (BU) Tauri | 5.09 (d.y.) | B8IVep | 387 |
| Celaeno | 16 Tauri | 5.44 | B7IV | 334 |
| Sterope | 21 and 22 Tauri | 5.64;6.41 | B8Ve/B9V | 387 |
| — | 18 Tauri | 5.65 | B8V | 367 |
Remove ads
Bu kümenin amatör gözlemciler için en önemli özelliği, çıplak gözle her koşulda gözlenebilecek kadar parlak, bir o kadar da etkileyici olmasıdır. Ülker, parlaklığı sayesinde, şehirden bile gözlenebilir. Işık kirliliği olan bir ortamda, kümenin altı ya da yedi yıldızı seçilebilir. Karanlık bir yere giderseniz, Ülker'in en azından bir düzine kadar yıldızını görebilirsiniz. Çıplak gözle bakıldığında, kümenin yıldızlarının dizilişi, Büyük Ayı takımyıldızı'na daha doğrusu bir kepçeye ya da tavaya benzetilebilir. Ancak çok daha küçüğüne.[14]
M45'i gözlemenin en iyi yolu, ona çıplak gözle ya da dürbünle bakmaktır. Çünkü, küme gökyüzünde 2° yani yaklaşık dört dolunay çaplı bir alanı kaplar. Ortalama bir teleskopun yaklaşık 1° çaplı alanı gördüğünü düşünürsek, bunu daha iyi anlarız. Buna karşılık, eğer ayrıntı görmek istiyorsanız bir teleskopa gereksinim duyacaksınız. Bu kümede görebileceğiniz en önemli ayrıntı parlak yıldızların etrafındaki Merope ve Maya bulutsularıdır. Bu bulutsular, henüz "çocuk yaşta" diyebileceğimiz bu yıldızları oluşturan bulutsunun artakalanıdır. Atlas ve Pleione, kepçenin sapında yer alır. Anne Pleione (5.1 kadir), Atlas'a göre (3.6 kadir) daha sönüktür ve ışık kirliliği olan yerlerde kolay görülemez. Aslında bu yıldızlar güzel bir çift oluştururlar. Eğer Pleione'yi çıplak gözle görmekte zorlanıyorsanız, ona bir dürbünle bakmayı deneyebilirsiniz.
Pleione'nin bir özelliğiyse değişen yıldız oluşu. Bu yıldız o kadar hızlı döner ki, düzensiz periyotlarla uzaya madde fırlatır. Bu sırada, yıldızın parlaklığı bir miktar artar; ardından da normalin altına iner. Yıldızın parlaklığında bu tür bir değişim en son 1972 ile 1987 yılları arasında meydana geldi. Bu sırada yıldızın parlaklığı, 4.8 ile 5.5. kadir arasında değişim gösterdi. Ülker'le ilgili bazı tarihi kayıtlarda, zaman zaman Pleione'nin kaybolduğundan söz edilir. Yıldızın değişen parlaklığa sahip oluşu bu durumu açıklıyor.
Remove ads
En belirgin bulutsu Merope'nin yakınında yer alan Merope Bulutsusu'dur. Bulutsu içerisinde yer alan çok sayıda küçük karbon taneciği ışığı yansıtır. Yansıma bulutsularının kendine özgü mavi rengi, karbon tozunun mavi ışığı kırmızı ışığa oranla çok daha verimli dağıtması nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Bu bulutsuların parlaklığı, yansıtan taneciklerin büyüklük ve yoğunlukları ile komşu yıldız(lar)ın rengine ve parlaklığına bağlıdır. Merope'ye doğru ilerleyen bulutsu, yıldızdan kaynaklanan güçlü ışınımın basıncıyla itiliyor. Bulutsunun içerdiği toz gibi gaza oranla daha iri olan parçalar, bu "rüzgara" karşı daha dayanıklı oldukları için, hızları fazla kesilmiyor. Birkaç milyon yıl sonra, bu bulutsu ışınımın basıncına dayanamayıp dağılacaktır.
Remove ads
Spitzer Uzay Teleskobu'nun ve Gemini Rasathanesi'nin elde ettiği derin kızılötesi görüntüleri analiz eden astronomlar, küme içerisinde, Güneş'inkinden biraz daha büyük bir kütleye ve parlaklığa sahip olan ve olağanüstü sayıda sıcak toz parçacıkları ile çevrili HD 23514 adlı bir yıldız keşfettiler. Bu, HD 23514'ün civarında bir gezegen oluşumunun varlığına kanıt olabilir.[15]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads