Öz farkındalık

Öz farkındalık, iç gözlem yapabilme yeteneği ve kendini çevre ile diğer bireylerden ayırıp bir birey olarak görebilme kabiliyetidir.

Ayna testi öz farkındalığın ölçme yöntemidir.

Öz farkındalık teorisi, bireyin kendi üzerinde odaklandığında davranışlarını kendi iç standartları ve değerleri ile kıyaslayıp değerlendirmesi olduğunu belirtir. Birey kendisini objektif olarak değerlendirebildiğinde kendi durumunu ölçebilir hâle gelir. Ancak öz farkındalık, kendine odaklanma olan öz bilinçlilik ile karıştırılmamalıdır.^[1] Çeşitli duygusal durumlar öz farkındalık ile pekiştirilir. Genellikle insanlar öz farkındalıklarını geliştirdiklerinde davranışlarını kendi standartlarına uydurmaya çalışır. Kişi, kendi standartlarına uygun yaşamıyorsa bundan olumsuz olarak etkilenebilir. Aynalar, topluluğun önüne çıkma, bir cihaz ile kaydedilme gibi çeşitli çevresel koşullar ve durumlar farkındalığı tetikler. Bu işaretler aynı zamanda kişisel belleğin doğruluğunu da artırır.^[2] Bilişsel gelişimin Yeni Piagetçi teorilerinden biri olan Andreas Demetriou'nun teorisine göre öz farkındalık doğumda başlayarak yaşam süresince gelişir ve genel dolaylı süreçlerin gelişiminde önemli bir rol oynar.^[3] Ayrıca son zamanlarda yapılan çalışmalarda işler bellek, bilgi işleme hızı ve muhakeme yeteneği gibi süreçlerde öz farkındalığın genel zekâ kadar etkisi olduğunu da göstermiştir.^[4]

Bugüne kadar, insan dışında afalinalar, bazı insansılar^[5] ve filler^[6] gibi hayvanlarda da öz farkındalığın olduğuna dair kanıtlar bulunmuştur. Frankfurt'ta Goethe Üniversitesinde yapılan araştırmalarda saksağanların da öz farkındalığa sahip olabileceği gösterilmiştir.^[5] Diğer hayvanların da öz farkındalığa sahip olduğu yaygın bir spekülasyondur.^[7]