Çanakkale Krizi

Çanakkale Krizi (İngilizce: Chanak Affair), Türk kuvvetlerinin 9 Eylül 1922'de İzmir'e girmesinden sonra, Eylül 1922'de İngiliz-Fransız kontrolündeki Boğazlar Tarafsız Bölgesi'ne ilerlemesiyle ortaya çıkan siyasi ve askeri bir krizdir. Bu kriz, Birleşik Krallık başbakanı David Lloyd George'un iktidarını kaybetmesine sebep oldu. Buna ek olarak, Kanada hükûmeti bu kriz ve sonrasında Birleşik Krallık'tan diplomatik olarak bağımsız davranmaya başladı. Ayrıca bu kriz İngiliz Milletler Topluluğu'na üye devletlerin dış işlerinde serbest bırakılmasının önünü açan 1931 Westminster Yasası'nın oluşmasında en önemli etkenlerden biri oldu.

Türk Boğazları'nın konumları

Çanakkale Krizi
Türk Kurtuluş Savaşı
203 Filosu'nun İngiliz pilotları, 1922'de Gelibolu'ya gönderilen filonun Nieuport Nightjar avcı uçaklarından birinin motoruna bakım yapan yer personelini izliyor.
Tarih Eylül – Ekim 1922 Bölge Çanakkale, Türkiye Sonuç Ankara Hükûmeti'nin zaferi Kanada-Birleşik Krallık ilişkileri Birleşik Krallık'ın aleyhinde etkilendi. Mudanya Mütarekesi imzalandı. İngiliz iç siyasetinde gerginlik yaşandı; Birleşik Krallık başbakanı Lloyd George istifa etti. İngilizler Anadolu'dan geri çekildi. Lozan Antlaşması imzalandı. İngilizler İstanbul'dan geri çekildi.
Taraflar
Ankara Hükûmeti	Birleşik Krallık Fransa İtalya Yunanistan
Komutanlar ve liderler
Mustafa Kemal Paşa İsmet Paşa Fevzi Paşa Fahrettin Paşa	David Lloyd George Winston Churchill Raymond Poincaré
Kayıplar
Yok	Yok

Kriz

Türk Ordusu, 9 Eylül 1922 tarihinde İzmir'e girdikten sonra Çanakkale'den başlayan tarafsız bölge üzerinden İstanbul'a doğru ilerlemeye başladı. Birleşik Krallık Bakanlar Kurulu, 15 Eylül 1922 tarihinde bir araya geldi ve İngiliz kuvvetlerinin konumlarını koruması gerektiğine karar verdi. Ertesi gün, Dışişleri Bakanı Lord Curzon'un yokluğunda, bazı kabine bakanları Türkiye'nin Sevr Antlaşması'nı ihlal ettiği gerekçesiyle, İngiltere ve dominyonları tarafından Türkiye'yi bir savaş ilanı tebliği ile tehdit etti. 18 Eylül'de Fransa'da bu konuyu görüştükten sonra ülkesine geri dönen Birleşik Krallık Dışişleri Bakanı Lord Curzon, Fransa başbakanı Raymond Poincaré tarafından geri çağrıldı. 20 Eylül'de tekrar Fransa'ya gelen Curzon'a Poincaré, Çanakkale'de bulunan Fransız birliklerinin derhal geri çekilmeye başladığını bildirdi ve ateşkes yapılması için sert bir dille azarladı.^[1]

İngiliz halkı, Çanakkale'de Türklerle tekrar savaşa gitmek istemiyordu. Dominyonlar, Başbakan David Lloyd George'un bu konu hakkında danışmaması üzerine hiçbir kuvvet göndermeyeceklerini açıkladılar. Kanada Başbakanı Mackenzie King, durumun 8 yıl önce patlak veren I. Dünya Savaşı'ndan farklı olduğunu, asker gönderebilmek için Kanada Meclisi'nin karar vermesi gerektiğini açıkladı.^[2] İtalya, Romanya ve Sırbistan da Çanakkale'ye savaşmak için herhangi bir kuvvet göndermeyeceklerini açıkladılar.^[1]

23 Eylül'de toplanan Birleşik Krallık Bakanlar Kurulu, Doğu Trakya'yı Türkiye'ye terk etme kararı verdi. Bunun üzerine Türk Orduları Başkomutanı Gazi Mustafa Kemal Paşa, orduya durma emri verdi. Ayrıca ateşkes görüşmeleri için Mudanya'yı teklif etti. Taraflar, 3 Ekim'de Mudanya'da bir araya geldi. 11 Ekim'de ateşkes şartları İngilizlerin takviye kuvvet alması üzerine 2 saatlik bir gecikmeyle Birleşik Krallık tarafından kabul edildi. Türkiye, bu takviyenin herhangi bir mukavemete sebebiyet vermemesi konusunda ikna oldu.

Sonuçları

Muhafazakâr Parti, 19 Ekim 1922'de Carlton Club deklarasyonuyla (Carlton Club meeting) hem hükûmetten ayrıldı^[3] hem de bir sonraki seçimlere Liberal Parti'den ayrı olarak gireceğini beyan etti. Böylece Lloyd George önemli bir destekten yoksun kaldı. Ayrıca Lord Curzon, Lloyd George'tan desteğini çektiğini açıkladı. Daha sonra Lloyd George, parti siyasetinde önemli bir figür olarak dönmemek üzere başbakanlıktan istifa etti.

İngiliz ve Fransız kuvvetleri Lozan Antlaşması'nın onaylanmasının ardından, 1923 yılının yaz aylarında tarafsız bölgeden çekildi.

Kaynakça

1. Macfie, A. L. "The Chanak Affair (September–October 1922)", Balkan Studies 1979, Vol. 20 Issue 2, pp 309–341.
2. Dawson, Robert Macgregor. William Lyon Mackenzie King: 1874–1923 (1958) pp 401–16
3. Morgan, Kenneth O. (1979). "The Downfall of the Coalition: Foreign Policy". Consensus and Disunity: The Lloyd George Coalition Government 1918–1922. Oxford: Clarendon Press. ss. 302-330. ISBN 0198224974.