Ayrıca bakınız: Cumartesi
Cuma günbatımından Cumartesi günbatımına kadarki zaman diliminde tutulan yedinci gün Sebti, yedinci gün kiliselerinin inanç ve uygulamalarında önemli bir yer tutmaktadır.
Bu kiliseler, bir günün “güneş battığında” başladığını öngören kadim İbranî uygulaması ve Tekvin kitabında bir “akşam ve sabah”ın bir günü meydana getirdiği belirtilen, kutsal yazı yaratılış öyküsü gibi Kitabı Mukaddes referanslarını vurgularlar; bu öykünün olayları On Emir’in verilişinden (dolayısıyla Sebt gününü “hatırlama” emrinden) önce meydana gelmiştir. Yedinci gün Sebtîliği 4. yüzyıl sonuna dek ilk dönem Hristiyan kilisesinin bütününde veya büyük çoğunluğunda yaygın olan uygulamaydı.[1][2] Haftanın yedinci gün pek çok dilde ve takvimde Sebt olarak belirtilmekte ve modern Yahudilikte halen bu şekilde tutulmaktadır.
Yedinci gün Sebtî Hristiyanlar sebt gününü tutmuş olan ilk dönem elçisel kilisenin uygulamasını yeniden tesis etme amacındadırlar. Çoğunlukla, tüm insanlığın Sebt emri dahil olmak üzere On Emir’i tutma zorunluluğu altında olduğuna ve tüm emirleri tutmanın Allah’ı yaratıcı, gözetici ve kurtarıcı olarak şereflendirmek ve O’na sevgi göstermek için ahlâkî bir zorunluluk olduğuna inanırlar. Hristiyanların çoğunluğu yedinci gün sebtini tutmaz, ancak bunun yerine haftanın ilk günü olan Pazar’ı şereflendirirler; bu gün Rabb’in Günü ve Mesih’in diriliş günü ve (bazı geleneklerde) Hristiyan Sebti olarak kabul edilir.[3]
Sebt gününün tutulması yedinci gün mezheplerinin temel özelliklerinden biridir, bunlar arasında Yedinci Gün Baptistleri, Yedinci Gün Adventistleri, Yedinci Gün Evangelist Kilisesi, merkezi Batı Virjinya’nın Salem kentinde bulunan Tanrı’nın Kilisesi (7. Gün) ile Tanrı’nın Kilisesi (Yedinci Gün) konferansları, Birleşik Tanrı’nın Kilisesi ve daha pek çok mezhep yer alır.
Kutsal Kitap Sebti
Sebt’ten ilk olarak yaratılışın yedinci gününü tasvir eden kutsal yazı anlatısında söz edilmiştir. Sebt gününün hatırlanması ve tutulması On Emir’den birisidir (Doğu Ortodoks ve pek çok Protestan geleneklerinde dördüncü, Roma Katolik ve Lüteryen geleneklerinde üçüncü). Birinci gün ya da yedinci gün Sebti’ni tutan pek çok kişi bunun sürekli bir antlaşma olarak belirlendiğini kabul ederler: “İsrailliler, sonsuza dek sürecek bir antlaşma gereği olarak, Şabat Günü’nü kuşaklar boyu kutlamaya özen gösterecekler.” (Çıkış 31:13-17) (ayrıca bakınız Çıkış 23:12, Tesniye 5:13-14) Bu kural aralarında yaşayan yabancılar için de geçerlidir, Allah’ın yaratılışı altı günde tamamladıktan sonra istirahat ettiği güne saygının bir işaretidir (Tekvin 2:2–3, Çıkış 20:8–11).
Tarih
İlk Kilise
R. J. Bauckham’a göre, elçilerden sonraki dönem kilisesinde Sebt’e ilişkin çeşitli uygulamalar vardı.[4] İlk yüzyıllarda Mesih’in dirilişi şerefine bayram günü yapılan haftanın ilk günü dinî ibadetler ve dinlence günü olarak ilgi görüyordu, ancak yedinci gün Sebt’i halen “neredeyse tüm kiliseler” tarafından yerine getirilmekteydi.[5]
İlk dönem Hristiyanlarının hem ruhsal yedinci gün Sebt’ini hem de Rabb’in Günü toplantısını tuttukları İgnatius’un Magnezyalılara yaklaşık 110 tarihli mektubunda belgelenmiştir.[4][6] Sahte İgnatius olarak adlandırılan eklemeler, haftalık ruhsal yedinci gün Sebt’i uygulamasını Rabb’in Günü toplantısıyla birleştirerek bu noktayı açıklamıştır.[7] Sahte İgnatius 140 yılı kadar erken bir tarihte yazılmışsa, ileri sürülenler 2. yüzyılda Sebt ve Rabb’in Günü uygulamalarına dair önemli kanıtlar olarak kabul edilmelidir.[8] Klasik kaynaklara göre, Yahudi olmayan Hristiyanlar arasında Sebt’in yaygın olarak tutulması da 3. ve 4. yüzyıllarda geçerli olan uygulamaydı.[1][2]
7 Mart 321 tarihinde Roma imparatoru Konstantin bir ferman çıkararak Pazar’ı işlerden dinlenme günü olarak belirledi:[9]
Kutsal güneş gününde tüm yargıçlar, kentlerde oturanlar ve sanatkârlar dinlenecektir. Ancak köylerde oturanlar tarlaların işlenmesiyle serbestçe ilgilenebilirler, zira sürülü toprağa tohum ekmek ya da çukurlara asma dikmek için daha uygun bir gün olmaması sıklıkla görülmektedir. Öyle ki, göksel takdirle sağlanan yarar, kısa bir süre yüzünden yok olup gitmesin.
Ellen G. White, ekümenik konseylerde çoğunlukla Sebt’in gitgide bastırıldığını, Pazar’ın ise aynı şekilde yüceltildiğini; ayrıca piskoposların sonunda Konstantin’i Hristiyanlığın paganlar tarafından görünürde kabul edilmesini kolaylaştırmak için ibadet günlerini kaynaştırmaya teşvik ettiklerini belirtiyor. Fakat “pek çok Allah’tan korkan Hristiyan, kademeli olarak Pazar’ı bir dereceye kadar kutsal görmeye yönlendirilmelerine rağmen, [yedinci gün] Sebt’i[ni] hâlâ... tutmaya devam ediyordu.”[10] Bauckham ayrıca bazı kilise yetkililerinin bunu Yahudileşme eğilimi olarak görüp karşı çıkmaya devam ettiklerini belirtiyor.[4]
4. yüzyılda Sokrates Skolastikus (Kilise Tarihi, V. Kitap) şunları belirtti:[1]
Çünkü neredeyse dünyadaki bütün kiliseler her hafta Sebt gününde kutsal sırları kutluyorlar, ancak İskenderiye ve Roma’daki Hristiyanlar, eski bir geleneğe dayanarak, bunu terk etmişlerdir. İskenderiye çevresindeki Mısırlılar ve Tebais sakinleri dinî toplantılarını Sebt günü düzenliyor, ancak Hristiyanlar arasında yaygın olan şekliyle sırlara katılmıyorlar: zira her türden yiyecek yiyip doyduktan sonra, akşam vakti sunularını vererek sırlardan pay alıyorlar.
5. yüzyılda Sozomen (Kilise Tarihi, VII. Kitap) Sokrates Skolastikus’a atıfta bulunarak, açıklamasına şunları ekledi:[2]
Toplantılar tüm kiliselerde aynı zamanda ve aynı şekilde yapılmıyor. Konstantinopolis halkı, neredeyse her yerde, hem Sebt günü hem de haftanın birinci günü toplanıyor, bu gelenek Roma’da ve İskenderiye’de hiçbir zaman uygulanmamıştır. Mısır’da bazı kentlerde ve köylerde, diğer yerlerde yerleşmiş olan uygulamanın aksine, halk Sebt günü akşamları toplanarak, daha önce akşam yemeği yemiş oldukları halde sırlardan pay almaktadır.
Böylece ilk dönem kilise tarihçileri, Sokrates ve Sozomen’in ikisi de, Roma ve İskenderiye’deki Hristiyanlar haricinde, yedinci günü Hristiyan istirahat ve toplu ibadet günü olarak belirtmektedir.[11]
Ortaçağ
1991 yılında Charles E. Bradford tarafından kurulan “Afrika’da Sebt Çalışma Grubu” (SIA),[12] Afrika’da Sebt’in yazılı tarihin başlangıcından beri var olduğunu ileri sürmektedir.[13][14] Taddesse Tamrat bu uygulamanın Aziz Ewostatewo’nun 1337 yılı civarında Etiyopya’dan sürgün edilmesine yol açan hem Cumartesi hem Pazar günlerinin Sebt olarak tutulmasını savunmasından daha eski olduğunu iddia etmiştir.[15] İmparator Zara Yakob 1450 yılında Sebt konusunu tartışmak üzere Tegulet’te bir kilise meclisi toplamıştır.[16][17][18] Bohemya’da 1310 yılında halkın yaklaşık dörtte biri yedinci gün Sebt’ini tutuyordu. Bu uygulama en az Erasmus’un bu konuda yazdığı 16. yüzyıla dek devam etti.[19]
Üniteryen Kilisesi 1618 yılında Sebtîliği bir bidat olarak kınadı (Transilvanya dinî hoşgörü yasasıyla yasaktı). Transilvanya’daki son Sebtî topluluk 19. yüzyılda ortadan kayboldu ve “Somrei Sabat” olarak bilinen geri kalan Sebtîler mevcut Yahudi topluluklarına katılarak zamanla aralarında asimile oldular (“Somrei Sabat” İbranice “Sebt’i tutanlar” anlamına gelen sözcüklerin Macarca imlaya göre yazımıdır). Sebtîlik, mensuplarına Subbotnikler denildiği Rusya’ya kadar uzandı, hareket ilerleyerek oradan başka ülkelere de geçti. Rus Subbotniklerin bir kısmı doktrinsel olarak Hristiyan kimliğini korudu, diğerleri ise resmî olarak Yahudiliğe geçerek Rusya’daki Yahudi topluluklar içinde asimile oldular. Ne var ki ikinci gruptan Yahudiliğe geçen bazıları, kendileri ve sonraki nesilleri Yahudiliği uygulamalarına ve yaklaşık iki yüzyıl Hristiyanlıktan uzak kalmalarına rağmen, çok sonralara dek Yahudiliğe ihtida etmiş olan etnik Ruslar olarak belirgin bir kimlik sahibiydiler.
Doğu Avrupa ve Hollanda’daki az sayıda üçlübirlik karşıtı Sosyanist kilise yedinci günü ibadet ve istirahat günü olarak benimsedi.
Reform
Valdocular, Albigensler ve Leonistler gibi bazı mezheplerin Orta Çağ boyunca Avrupa’da Sebt’in tutulmasını korudukları anlaşılmaktadır. 15. yüzyıl ortalarında bazı Moravyalı Valdocular’ın yargılandığı bir engizisyon mahkemesinin tutanaklarında Valdocular arasında “Yahudilerle birlikte Sebt’i kutlayanların sayısının hiç de az olmadığı” belirtilmektedir.[20] Çin’de Taiping İsyanı mensupları Sebt’i tutmuşlardır. Goa Engizisyonu, Sebtî olan Saint Thomaslı Hristiyanları hedef almıştır.
Protestan Reformu zamanında Oswald Glait gibi bazı Anabaptistler yedinci günün Sebt olarak tutulması gerektiğini ve Pazar Sebt’inin Papa’nın icadı olduğunu savunmuşlardır.[21]
Yedinci Gün Sebtîliği 17. yüzyıl İngiltere’sinde yeniden canlandırıldı. İlk savunucular arasında Elizabet dönemi Yedinci Gün Adamları, Traskeciler (John Traske’nin izleyicileri, 1586–1636) ve Thomas Brabourne bulunuyordu. Yedinci gün Sebtîlerinin büyük çoğunluğu Yedinci Gün Baptist kilisesi mensubuydu ve Anglikan kilisesi yetkilileri ile Püritenlerden sert düşmanlık gördüler. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki ilk Yedinci Gün Baptist kilisesi 1671 yılında Rhode Island eyaletinde kuruldu.[21]
Modern kiliseler
Yedinci Gün Baptistleri
Yedinci Gün Baptistleri yedinci gün Sebt’ini tutan Baptist Hristiyanlardır. Günümüzde Yedinci Gün Baptist Federasyonu 22 ülkede 50000’den fazla Baptisti temsil etmektedir. Modern Sebtî mezheplerin en eskisidir. Kayıtlara geçen ilk Yedinci Gün Baptist toplantısı 1651 yılında[22] Londra’daki Mill Yard Kilisesinde, Peter Chamberlen önderliğinde gerçekleştirilmiştir.
Yedinci Gün Adventistliği
Yedinci Gün Adventist Kilisesi modern Sebtî mezheplerin en büyüğüdür, yaklaşık 16 milyon üyeye sahiptir ve Sebt’i Adventistliğin temel direklerinden biri olarak yüceltir. Yedinci Gün Adventistliği 1840’lı yıllardaki Millercilik hareketinden doğdu, kurucuları New Hampshire’da yaşayan din eğitimi almamış genç bir Yedinci Gün Baptisti kadın olan Rachel Oakes Preston’un etkisiyle Sebtîliğe ihtida etmişlerdi.
Yedinci Gün Adventistleri Cuma günbatımından Cumartesi günbatımına kadar Sebt’i tutarlar. Kuzey İskandinavya gibi güneşin aylarca doğmadığı ya da batmadığı yerlerde genel olarak kullanılan yöntem, akşam 6 gibi rastgele bir saatin “günbatımı” kabul edilmesidir. Adventistler Sebt süresince dünyevî işlerden ve ticaretten kaçınırlar, ancak tıbbî yardım ve insanî çalışmalar kabul edilebilir. Kültürel çeşitlilikler olsa da, pek çok Adventist alışveriş ve spor benzeri faaliyetlerden ve bazı eğlence biçimlerinden kaçınır. Adventistler kilise ibadetleri için çoğunlukla Cumartesi sabahları bir araya gelirler. Bazıları Sebt’in ilk saatlerini karşılamak için Cuma akşamları (kimi zaman “akşam duası” ya da “Sebt açılışı” olarak adlandırılır), bazıları da aynı şekilde “Sebt kapanışı” için toplanırlar.
Yedinci Gün Adventistleri geleneksel olarak On Emir’in (Sebt’e ilişkin dördüncü emir dâhil olmak üzere) Allah’ın ahlâkî yasasının bir parçası olduğunu, İsa Mesih’in öğretileriyle yürürlükten kaldırılmadığını ve Hristiyanlar için de aynı şekilde geçerli olduğunu savunurlar. Bu, Sebtî anlaşmazlığı Pazar’ı tutanları daha radikal bir yasa karşıtı konum almaya yönlendirmeden önce Hristiyanlar arasında yaygın olan bir anlayıştı.[23] Adventistler geleneksel olarak “ahlâkî yasa”yı “törensel yasa”dan ayırmış, ahlâkî yasanın Hristiyanları halen bağladığını, törensel yasa tarafından öngörülen olayların ise Mesih’in çarmıhtaki ölümüyle tamamlandığını savunurlar.
Tarih
“Sebtî Adventistler” 1845–1849 yılları arasında William Miller’in Adventist hareketinden doğarak, daha sonra Yedinci Gün Adventistleri oldular. Frederick Wheeler, sonradan bildirdiğine göre, 1844 Martında Rachel Preston’la yaptığı konuşmanın ardından konuyu bizzat araştırdıktan sonra yedinci gün Sebt’ini tutmaya başladı.[24] Sebt’i destekleyen vaazlar veren ilk resmî olarak atanmış Adventist din görevlisi olarak tanınır. Zaman zaman hizmet verdiği Washington, New Hampshire’daki kilisenin bazı üyeleri de onun kararını takip ederek ilk Sebtî Adventist kilisesini meydan getirdiler.[25] Bunlar arasında William Farnsworth[26] ile kardeşi Cyrus[27] da bulunuyordu. T. M. Preble kısa bir süre sonra bunu ya Wheeler’dan, ya Oakes’dan veya kilisedeki başka birinden dinleyerek kabul etti. Bu olayla kısa bir süre sonra meydana gelecek olan, İsa’nın Millercilerin beklediği 22 Ekim 1844 tarihinde geri dönmeyişini izleyen Büyük Hayal Kırıklığından hemen önce gerçekleşti.
Preble, Portland, Maine’de yayınlanan Adventist Hope of Israel dergisinin 28 Şubat 1845 tarihli sayısından itibaren, Sebt’i basılı yayınlarda destekleyen ilk Millerciydi. Mart ayında Sebt konusundaki görüşlerini A Tract, Showing that the Seventh Day Should be Observed as the Sabbath, Instead of the First Day; “According to the Commandment” (“Tanrı Buyruğu Uyarınca” Sebt Olarak Haftanın İlk Gününün Değil, Yedinci Günün Tutulması Gerektiğini Gösterir Broşür) adıyla bir kitapçık olarak yayınladı.[28] Bu broşür John Nevins Andrews ile Paris, Maine’deki diğer Adventist ailelerin ihtida etmesini sağladı, ayrıca 1845 yılında Joseph Bates de ihtida ederek bu topluluk içindeki en önde gelen Sebt savunucusu oldu. Bu kişiler de New Hampshire’lı James Springer White, Ellen Harmon (sonradan White) ve Hiram Edson’u ikna ettiler.[29] Preble’ın 1847 ortalarına kadar yedinci gün Sebt’ini tuttuğu bilinmektedir. Daha sonra Sebt’i reddederek Yedinci Gün Advntistlerine karşı çıktı ve The First Day Sabbath (Birinci Gün Sebt’i) adlı eseri yazdı.
1846’da Bates New Hampshire ve Port Gibson’daki imanlılar arasında bir toplantı düzenlenmesini teklif etti; Edson’un çiftliğinde gerçekleşen toplantıda Edson ve Port Gibsonlu diğer imanlılar Sebt mesajını memnuniyetle kabul ederek, Bates, White ve Harmon’la ittifak kurdular. Nisan 1848 – Aralık 1850 arasında New York ve New England’da kurulan 22 Sebt konferansı White, Bates, Edson ve Stephen Pierce’in doktrinsel konularda sonuçlara ulaşmalarını sağladı.[30]
Yine 1846’da, Bates’in yazdığı bir kitapçık Sebt’e büyük bir ilginin doğmasına neden oldu. Bates, White, Harmon, Edson, Wheeler ve S. W. Rhodes, kısmen dinî yayınlar yoluyla, Sebt’in desteklenmesinde öncü oldular.[31] Present Truth dergisi başlangıçta büyük ölçüde Sebt’e ayrılmıştı.[32] J. N. Andrews kitap büyüklüğünde bir Sebt savunması yazan ilk Adventist oldu, bu kitap ilk kez 1861’de yayınlandı. Andrews’un kitapları arasında Testimony of the Fathers of the First Three Centuries Concerning the Sabbath (İlk Üç Yüzyılın Kilise Babalarının Sebt’e İlişkin Tanıklığı)[33] ile History of the Sabbath (Sebt’in Tarihçesi) bulunmaktadır.
Eskataloji
Kilisenin öncüleri geleneksel olarak yedinci gün Sebt’inin son günlerde Allah’ın halkının mühürlenmesini sağlayacak bir sınav olacağını öğretmişlerdir, ancak bunun ne şekilde gerçekleşeceğine dair bir fikir birliği yoktur. Kilise geleneksel olarak dinî ve dünyevî yetkililerin oluşturduğu bir ittifak tarafından dayatılacak olan uluslararası bir Pazar yasası çıkarılacağını ve buna itaat etmeyenlerin zulüm görerek öldürüleceğini öğretmiştir. Bu, kilisenin Ellen G. White’ı izleyerek yaptığı Daniel 7:25, Vahiy 13:15, Vahiy 7. bölüm, Ezekiel 20:12–20 ve Çıkış 31:13 ayetlerinin yorumuna dayandırılmıştır. Peygamberlik sözlerinde zulümden söz edildiğinde, bunun Sebt hakkında olduğu düşünülmüştür. İlk Adventistlerden bazıları Pazar günü çalıştıkları için, Pazar’ı resmî istirahat günü olarak belirleyen çeşitli mavi yasaların ihlâlinden ötürü hapsedilmiştir. Son zamanların bir belirtisi olarak evrensel bir Pazar yasasının çok yakında yürürlüğe gireceği beklentisi hâkim olmuştur.
Armstrongculuk
Yedinci gün Sebtîliği Herbert W. Armstrong tarafından kurulan eski Worldwide Church of God ve bundan çıkan çeşitli hareketlerin temel özelliği olmuştur. Radio Church of God’u kuran Armstrong 1931 yılında Adventist bir grup olan Church of God (Seventh Day)’in Oregon Konferansı tarafından resmî şekilde vaiz olarak atanmış ve Oregon’un Eugene kentinde bir topluluğa hizmet vermeye başlamıştı. Radyo yayını temel olarak kısaltılmış kilise ibadetiydi, ilahilerle birlikte Armstrong’un mesajını ihtiva ediyordu ve sonradan Worldwide Church of God olacak olan yapının başlangıç noktasıydı.
Diğer gruplar
Merkezi Çin’de olan True Jesus (Gerçek İsa) Kilisesi yedinci gün Sebt’ini desteklemektedir ve dünya çapında yaklaşık 2 milyon üyeye sahiptir. İlk kurucusu Ling-Şeng Zhang Yedinci Günb Adventist teolojisini öğrendikten sonra Sebt’i kabul etmiştir, diğer kuruculardan biri olan Paul Wei de Yedinci Gün Adventistiydi. Sebt’i tutan bir Church of God topluluğundan gelen Bernsten adlı Amerikalı bir müjdeci de kurucular üzerinde etkili olmuştur.
Diğer küçük çaplı Sebtî kiliseler arasında aşağıdakiler yer almaktadır:
Kaynakça
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
