Vixen Krizi

Vixen Krizi (Vixen Olayı veya Vixen'in Görevi olarak da bilinir; İngilizce: Mission of the Vixen; Rusça: Дело «Виксена»), 1836'da Rus İmparatorluğu ile Birleşik Krallık arasında meydana gelen bir krizdi.^[1][2][3] Ruslar bir İngiliz gemisini göz altına aldı^[4] ve İngilizler Rusya'nın Çerkesya'yı işgalini protesto ettiler, iki ülke savaşın eşiğine geldi.^[2][3][5]

Vixen Krizi
Tarih 1836 Bölge Sucuk-Kale Sonuç Britanya ve Rus İmparatorluğu savaşın eşiğine geldi, ilişkiler yavaşça düzeldi.
Taraflar
Birleşik Krallık  Çerkesya	Rus İmparatorluğu

Rus perspektifi

Rus-Çerkes Savaşı 1763 tarihinden itibaren devam ediyordu.^[6][7] 14 Eylül 1829’da Edirne Antlaşması imzalandı.^[8] Bu antlaşmaya göre, Osmanlı İmparatorluğu Çerkesya dahil olmak üzere Kafkasya'yı Rus toprağı olarak tanıyordu.^[9] Çerkes elçileri İngiltere, Fransa ve Osmanlı topraklarına gönderilerek antlaşmanın Çerkesler için geçersiz hükmünde olduğu bildirdi.^[10]

Rusya, Anapa'dan Soçi'ye kadar bu bölgeler (Çerkes Sahili) üzerinde tam kontrole sahip değildi. Çerkesler, İngiliz, Fransız ve Polonyalı maceracılar ve asker kaçakları tarafından desteklendi. Yurt dışından silah ve mühimmat temin edildi. 4 Mart 1832'de bu sevkiyatların durdurulması amacıyla Karadeniz kruvazörleri için bir talimat yayınlandı:^[2][3]

Rus mülklerini enfeksiyondan korumak ve dağlı halkına askeri malzeme teslimatını önlemek için, askeri kruvazörler yabancı ticari gemilerin yalnızca iki noktaya - Anapa ve Redoute-Kale'de karantina ve gümrük bulunan yerlere - izin verecek.

Büyük Britanya bunu ticaret özgürlüğü ilkesinin ihlali olarak değerlendirdi.^[2][3]

Britanyalı perspektifi

Olayın kökleri Mısır'a uzanıyor.^[11] Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın isyanı sonucunda Osmanlı, Rusya ile Hünkâr İskelesi Antlaşması'nı (1833) imzalamaya zorlandı. Gizli bir makaleye göre Türkler, Çanakkale Boğazı'nı İngiliz ve Fransız savaş gemilerine kapatacak, Rus savaş gemilerinin Akdeniz'e girmesine izin verecekti. Bu, İngiltere'de Rus karşıtı bir ajitasyona yol açtı. 1834'te David Urquhart Çerkesya'ya gitti ve Çerkes liderleriyle temas kurdu. 1837'den 1840'a kadar James Stanislaus Bell, Edmond Spencer ve J. A. Longworth Çerkesya'daydı. Üçü de anılarını yayınladı.^[2][3] İngiltere'nin İstanbul büyükelçisi Lord Ponsonby'nin 1834 ve 1836 tarihli raporları, sürekli olarak çözülmemiş Çerkesya Sorunu'na ve St Petersburg'un yayılmacı davranışının tehlikelerine atıfta bulundu.^[1]

Kriz

İngiliz maceracı James Stanislaus Bell, David Urquhart'ın emriyle^[12] 1836'da Çerkesya'ya silah yardımı yapmak için ticaret kisvesi altında^[1] geldi.^[4][12] Kasım 1836'da Rus askeri tugayı "Ajax", Bell'in gemisini Sucuk-Kale'de (Adigece: ЦIэмэз (şimdi Novorossiysk) gözaltına aldı. Gözaltı anında, 8 silah, 28.800 pound barut ve önemli miktarda diğer silahlar boşaltıldı. Bu, İstanbul'daki İngiliz büyükelçiliğinin birinci sekreteri David Urquhart tarafından kışkırtılan bir provokasyon olarak kabul edildi.^[2][3] Bell kendisini diplomat olarak tanıttı ve canını kurtardı, ancak gemiye ve kargoya el konuldu ve Rus Karadeniz filosuna dahil edildi.^[4] Odessa'daki İngiliz konsolosu James Yeames, olaylar hakkında doğrudan James Bell tarafından bilgilendirildi.^[1][13] Odessa'daki İngiliz konsolosu, Bell'in tarif ettiği bilgileri önce İngiltere'nin İstanbul Büyükelçisi Lord Ponsonby'ye,^[14] birkaç gün sonra da İngiltere'nin St Petersburg Büyükelçisi Lord Durham'a iletti.^[15]

Londra bu gözaltına öfkeli bir tepki verdi. Muhafazakarlar, Rusya'nın Çerkesya'daki hak iddiasının yasallığı konusunda Parlamento'ya bir soru getirdiler. Rusya savaşla tehdit edildi. Londra'dan gelen kızgın açıklamaların ardından, Rusya Çarı I. Nicholas, orduya ve filoya savaşa hazır olma durumunu emretti ve iki ülke savaşın eşiğine geldi.^[2][3] İngiliz gazetesi "Morning Chronicle", 20 Aralık 1836'da olayları yazdı. Onlara göre Vixen'in amacı "Rusya'nın Çerkesya kıyılarında kurduğu yasadışı ve korsanvari ablukayı kaldırmak" idi.^[1][16]

Bell ise Çerkesya'da kaldı. Zaman kaybetmedi ve Çerkeslere askeri işlerde yardım etti. Kendisini İngiliz diplomat olarak tanıtan birisinin Çerkeslere yardım ettiği ortaya çıkınca Rusya ve İngiltere arasındaki kriz daha da büyüdü. 1840'a gelindiğinde, Bell tarafından eğitilen Polonyalı asker kaçaklarının desteğiyle, Karadeniz ve Gelendzhik kordon hatlarındaki Rus tahkimatlarına birkaç saldırı düzenlendi. Bu saldırılar Lazarevski Kuşatması, Mihaylovski Kuşatması ve Velyaminovski Kuşatmasını içeriyordu. Çerkesler top kullanmak gibi Bell tarafından kendilerine öğretilen askeri taktikleri daha sonraki savaşlarda kullandılar.^[17] Nisan 1837'de Rus-İngiliz ilişkileri düzeldi ve Urquhart Londra'ya çekildi.^[2][3][18]

Kaynakça

1. Schrek, Katalin (2014). "Great Power Clashes in the Caucasus Region: Examination of the Vixen Conflict (1836) Based on the British Archives" (İngilizce). Budapeşte. 21 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2023.
2. Peter Hopkirk Büyük oyun: Yüksek Asya'da Gizli Servis Üzerine, Bölüm 12 "Dünyanın En Büyük Kalesi", s. 158–159, Oxford University Press, 20010-19-280232-1
3. O. Ayrapetov "Rus İmparatorluğu'nun dış politikası (1801–1914)"("Внешняя политика Российской имPERии (1801–1914)") s. 149–153
4. Journal of a residence in Circassia during the years 1837, 1838 and 1839. Vol. 1-2. London, 1840
5. Kazemzadeh, Hamed (2018). The Circassian Question; The formation of linguistic and cultural identity in the Caucasus from the mid-nineteenth century to modern times (PDF) (Tez). Uniwersytet Warszawski. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ocak 2024.
6. Bashqawi, Adel (15 Eylül 2017). Circassia: Born to Be Free. ISBN 978-1543447644.
7. King, Charles (2008). The Ghost of Freedom: A History of the Caucasus. New York City, NY: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-517775-6.
8. John Emerich Edward Dalberg Acton (1907). The Cambridge Modern History. Macmillan & Co. s. 202.
9. Richmond, Walter (9 Nisan 2013). The Circassian Genocide. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-6069-4. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2020.
10. King, Charles. The Ghost of Freedom: A History of the Caucasus. ss. 92-93.
11. Walter Richmond, The Northwest Caucasus, 2008, Chapter 4
12. Akbaş, Taner (31 Ocak 2020). Travel literature as a political act: Discourse historical analysis of james Stanislaus bell`s journal of a residence in circassia (Tez) (İngilizce). Sosyal Bilimler Enstitüsü. 19 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2023.
13. Mr. James Bell to Mr Consul General Yeames. Theodosia, December 12, 1836. TNA/PRO/FO/352/61/3. Enclosure 2 in No 11.
14. Mr. Consul General Yeames to Lord Ponsonby. Odessa, December 20, 1836. TNA/PRO/FO/352/61/3. No Enclosure 1 in No 11.
15. Mr. Consul General Yeames to the Earl of Durham. Odessa, December 22, 1836. TNA/PRO/FO/352/61/3. No 13.
16. The Morning Chronicle, 20 December, 1836.
17. Shtybin, Vitaliy.The Adventures of James Stanislaus Bell in Circassia.
18. Kazemzadeh, Hamed (2018). The Circassian Question; The formation of linguistic and cultural identity in the Caucasus from the mid-nineteenth century to modern times (PDF) (Tez). Uniwersytet Warszawski. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ocak 2024.