Tûsî çifti

Tusi çifti bir matematik terimidir. Küçük bir daire onun çapının iki katı çapa sahip daha büyük bir dairenin içinde döner. Dairelerin dönüşü, küçük daire üzerindeki bir noktanın büyük dairenin çapı boyunca ileri geri hareket etmesine yol açacaktır.^[1]

Tusi çiftinin animasyon modeli.

Ay'ın, yani küçük daire üzerindeki bir noktanın üzerinde dolandığı küçük merkezli taşıyıcı küre, çapı bu kürenin çapının iki katı olan bir küre ile çevrelenmiştir. İçte bulunan taşıyıcı kürenin hareketi, dışta bulunan kürenin hareketine eşit ve ters yöndedir; bu nedenle, düzenek devinime geçtiğinde, küçük daire üzerindeki noktanın, yani Ay, büyük daire içerisinde çap boyunca ileri ve geri gidecek ve sonuçta bir kapalı eğri oluşturacaktır. Böylece, "Tûsî Çifti" olarak adlandırılan bu matematiksel düzenek aracılığıyla, Nasîrüddin Tûsî, Batlamyus Dizgesi'nin aksine, Yer'i Evren'in merkezinden kaydırmadan, yani Aristoteles fiziğine karşı olan dış merkezli düzeneği kullanmadan gezegen hareketlerini açıklayabilmiştir.

Tusi'nin tusi çifti diagramı^[2]

Tarih

Tusi çifti ilk olarak 13. yüzyıl'da İslam alimi ve fizikçi Nasîrüddin Tûsî tarafından önerilmiştir,^[3]

Diğer Modeller

Tusi çifti nin geliştirilmesiyle pek çok yeni matematik terimide oluşmuştur. Örneğin büyük dairenin çapı 10, küçük dairenin çapı 6 ve küçük dairenin merkezinden 5 birim uzaklığında bir nokta dikkate alınırsa bu sefer bir doğru üzerinde hareket eden bir nokra yerine, bir yıldız şekli üzerinde hareket eden bir nokta elde edilir (hipotrokoid).

Kırmızı yıldız şekli bir hipotrokoid çizimdir. Büyük mavi daire içinde küçük siyah daire döner (parametreler R = 5, r = 3, d = 5).

Spirograf set ile yapılmış bazı Spirograf dizaynlar

Spirograf set ile yapılmış bazı çizimler

Tusi'nin onuruna Azerbaycanda basılan bir pul

Notlar

1. "Arşivlenmiş kopya". 1 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2015.
2. Vatican Library, Vat. ar. 319 fol. 28 verso math19 NS.15 24 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., fourteenth-century copy of a manuscript from Tusi
3. George Saliba (1995), 'A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.', pp.152-155

Ayrıca bakınız

• Hiposikloid

Dış bağlantılar

• Dennis W. Duke, Ancient Planetary Model Animations 2 dış bağlantı:
  • An interactive Tusi couple 6 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Arabic models for replacing the equant 8 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• George Saliba, "Whose Science is Arabic Science in Renaissance Europe?" 22 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Nasir al-Din al-Tusi ve bazı astranomlar üzerini bir araştırma.