Sahurlar

Sahurlar (Sahurca ẏixъbı)-Azerbaycan′nın Kah ve Zaqatala ilçelerinde, ayrıca Dağıstan′nın Şeki-Zaqatala bölgesine komşu olan Rutul ilçesinde yaşamaktadırlar. Sayılar 30 bine yakındır .Sakur dilinde konuşurlar. Dini açıdan Sünni müslümandırlar. Şu anda 12 okulda sakur dilinde dersler geçirilir.Aynı okullarda 105 sınıf var ve 2500 civarında öğrenci eğitim alıyor Sakurların yaşadıkları bölgeye Şeki-Zaqatala ekonomik bölgesi dahildir. Son on yılda ortalama yıllık nüfus artışı 1.5% olmuştur ki, bu da Cumhuriyyet seviyesinde düşük. Sakurların en ünlü temsilcileri sırasında Fizik-matematik ilmler doktoru Abdullah Muhtarov,Prof.Abdullah Qarayev,Prof. Orucu Alizade,Valeh Hamzayev şair ve başkaları örnek verebiliriz. Sahurlar(saxur цахур yıki) Kafkasda Hristiyanlığı ilk kabul etmiş halkdır. Sonradan Arapların İslamı yayması ile müslüman olmuşlardır.1562 ci yilında Osmanlı İmparatorluğunun desteyile I Ali Sultan Sahur sultanlığını kurmuş, başkenti günümüzde koy sayılan o zamanlar büyük şehir olmuş Dağıstanın Rutul rayonunun Saxur köyü olmuştur.sonradan merkez İlisuya geçmiş ve 1844 yılına kadar istiklallerini korumuşlar.Kafkasda ilk defa XII yuzyılda Kurani Kerimi Sahurlar dillerine çevirmişler.Misafirperver halkdır.Mutfakları oldukça zengindir...

Nüfus

Rusya’da 1897 yılında yapılan ilk genel nüfus sayımından iki yıl önce "Rus İmparatorluğu’nda Yaşayan Halkların Alfabetik Listesi" başlığıyla bir ön çalışma yapılmış. 1895 yılında Petersburg’ta yayınlanan bu listede Rusya halklarının değişik yayınlarda yer alan ve farklı yıllara ait nüfus bilgileri derlenerek dilleri, dini inançları ve yaşadıkları bölgeyle ilgili kısa bilgiler verilmiştir. Buna göre Tsahurların (Цахуры) 1875 yılındaki nüfusu 2.430 kişidir.^[1]

Sahur çocuk Azerbaycan'ın Qum köyü

Yerleşim

Rusya′da

• 2002 yılında listeye almasına göre Rusyada 10.366 ^[2] sayda sakur yaşıyor.Bunlardan 8.168 kadarı Dağıstan Özerk Cümhuriyyetinde yer alıyor.
  • Rutul ilçesinde - 4.971 kişi
    • Atal köyü, Mikik köyü, Mişleş köyü, Muslax köyü, Genel Muxax köyü, Qalyal köyü, Kors köyü, Kurdul köyü, Canıx köyü, Helmeş köyü
  • Tarumov ilçesi - 85 kişi
  • Mahaçkale şehri(merkezi)- 1.711 kişi
  • Mahaçkale şehri(çevresi)- 387 kişi
  • Buynaksk ilçesi - 6 kişi
  • Dağıstan Işıkları - 15 kişi
  • Derbent şehri - 78 kişi
  • Kaspiysk kenti - 95 kişi
  • Yujno-Suxokumsk kenti 32 kişi

Azerbaycan′da

Zaqatala ili ve Fındıklı, Dağlı, Yeni Suvagil, Alıbna Suvagil, Qarqay, Galal, Gözbarax köylerinde: 11 203 kişi (2009)

Kah ili ve Ilısu, Çinarlı, Üzümlü, Kötüklü, Qum, Sarıbaş, Güllük Turaclı köylerinde: 1008 kişi (2009)

Diğer ülkelerde

Ukrayna: 83 (2001)

Belarus: 3 (2009)

Kazakistan: 2 (2009)

Dil

Sahur dili, Kuzey Kafkas dil ailesinin Nah-Dağıstan grubunun Lezgi alt grubunda bulunur. Yapısal özellikleri ve kelime dağarcığı Rutul diline çok yakındır. Ayrıca Sahur halkının uzun süredir Azerbaycanlılarla birlikte yaşamasından dolayı Sahur dili Azerbaycan dilinden önemli ölçüde etkilenmiştir. Azerbaycanlı Sahurların ikinci dili Azerbaycan Türkçesidir.

1864 yılına kadar Sahurlar uyarlanmış bir Arap alfabesi kullandılar. 1930'ların başında Anatoly Nestorovich Genko, latin alfabesine dayalı olarak yeni bir alfabe geliştirdi. 1935-1938'de ilkokullarda Sahur dilinde öğretim verildi. Ancak 1938'de Sahur dilinde öğretim ve yayıncılık durduruldu, Sahur halkının kültürel ihtiyaçlarının Azerbaycan ve Rus dilleriyle karşılanmasına karar verildi.

Sahurların okullarında öğretim 1952'ye kadar Azerbaycan dilinde, 1952'den sonra ise Rusça olarak sürdü. 1990 yılında Dağıstan SSC Bakanlar Kurulu kararı ile Sahur, Agul ve Rutul dilleri için bir yazı dilinin oluşturulması kararlaştırıldı. Aynı yıl Kiril alfabesine dayalı yeni bir Sahur alfabesi oluşturuldu. 1996 yılında ise Bakü'de latin alfabesine dayalı yeni Sahur alfabesi yayınlandı.

Şu an, Sahur dili Dağıstan Cumhuriyeti'nin resmi dillerinden biri durumundadır. Dağıstan Cumhuriyeti'nde, Sahur dili ve Sahur edebiyatı birinci sınıftan itibaren okullarda öğretilmektedir. 2003 yılında, Azerbaycan Eğitim Bakanlığı'nın kararıyla Sahur dili ve Azerbaycan'ın diğer azınlık halklarının dilleri ilkokulların 1-4. sınıfları için müfredata eklenmiştir.^[3]

Kaynakça

1. “Алфавитный список народов, обитающих в Российской Империи” 5 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Демоскоп Weekly, № 187 - 188, 24 января - 6 февраля 2005 ve buradan alınma olarak: Papşu, Murat. Rusya İmparatorluğu’nda Yaşayan Halkların Alfabetik Listesinde Kafkasyalılar 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
2. "Rusiya Federativ Respublikası Statistika Komitəsi: 2002 – ci il siyahıya alması". 3 Mart 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2013.
3. "Цахуры", Википедия (Rusça), 4 Ekim 2020, erişim tarihi: 7 Ekim 2020