Tenya

Tenya veya Taenia saginata, ince bağırsakta yaşayan bir yassı solucan türü.

Tenya
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Platyhelminthes Takım: Cyclophyllidea Familya: Taeniidae Alt familya: Taeniinae Cins: Taenia Tür: T. saginata
İkili adlandırma
Taenia saginata (Linnaeus, 1758)

Vücudu baş (skoleks), boyun ve segmentlere (proglottid) bölünmüş gövdeden meydana gelir. Proglotidler, boyun kısmından gelişir. Boyundan gelişen her proglottid önce genç halkadır, ardından olgun halkaya dönüşür son olarak da iyice gelişerek gebe halka haline gelir. Her gebe halka dişi ve er üreme hücrelerinden ikisini taşır. Tenyalar hermafrodit canlılardır. Son konağı insan ve etçillerdir. Yaşam döngüsü genellikle bir ara konaktan konağa geçişi izler. Konağın dışkısı ile dışarı atılan gebe halkalar parçalanarak, içindeki döllenmiş yumurtalar domuz ve sığır gibi hayvanların yiyeceklerine karışır. Bu yiyeceklerin ara konaklarca yutulması parazit yumurtalarını dokulara taşır ve keseli kurt hastalığına neden olur. Keseli kurt cysticercosis (sistiserkozis) olarak adlandırılan parazitin ara konaktaki halidir. Küçük inci tanesi boyutunda olan domuz sistiserki ve nohut büyüklüğündeki sığır sistiserkinin her ikisi de içi sıvı dolu olup konağa bulaşacak olan skoleks ile boyunu taşır. İnsan ve et yiyen diğer memeli hayvanlarca bu ara konakların tüketilmesi, sistiserkin mide enzimleri ile kılıfının erimesi sonucu serbest kalan skoleksin onikiparmak bağırsağına tutunması ile sonuçlanır. İnce bağırsağa yapışan skoleks ile bağlantılı boyun kısmından gelişen proglottidler 2-3 ay içinde parazitin erişkin formunu almasıyla döngüsünü tamamlar.

Domuz tenyası 3 ile 5 metre arası uzunlukta olup skoleksinde rostellum ve çekmenler barındırır. Proglotidler düzenli yapı ve dizilim gösterir. Sığır tenyası 6-10 metre arası uzunluktadır, skolekste sadece dört çekmeni bulunur, proglottidlerin yapı ve dizilimi düzensizdir. Balık tenyası ise 20 metreye kadar uzanabilmekte, bağırsağa sıkıca tutunabildiği halde baş kısmında çekmen ya da rostellum barındırmaz, proglottidleri çok düzenli ve sık dizilmiştir. Balık tenyasında iki ara konak vardır; Parazitin yumurtaları böceklerde ilk gelişimini, bu böceklerle beslenen tatlı su balıklarında ise esas gelişimini tamamlar. Balıkların tam pişmeden yenmesi ile de insan, köpek, ayı, domuz, yunus gibi memeli hayvanların bağırsağında palazlanma imkânı bulur.

Domuz ve insan dokuları ve özellikle de beyin dokuları birbirine benzer olduğundan, domuzlarda meydana gelen cysticercosis vakaları insanda da görülebilmektedir. Bu bağlamda insanlar, domuz tenyasının konağı olduğu gibi aynı zamanda ara konağıdır da. Beyinde meydana gelen durumlara neurocysticercosis (nöroSistiserkozis) adı verilir, ölümle sonuçlanabilmektedir. Domuz ve insan dokularının bu yapısal benzerliği ikisinin de hepçil türler oluşundan sebep alır. Boynuzlu hayvanlardan geçen parazitler, otobur canlıları ara konak aldığından, insanlar sığır tenyasının ara konağı değildir.

Semptom ve tedavileri

İnce bağırsakta enfeksiyona neden olur. Karın ağrısı, bağırsak boşaltımında sorunlara ve kilo kaybına sebep olabilir. En yaygın belirti olarak; yutaktaki hareketleri tükürük bezlerini uyardığı için, uykuda salya akıntısı ile ortaya çıkar. Balık tenyasında Vitamin B12 eksikliği saptanır. Ayrıca tüm tenya vakalarında kanda eozinofili gözlenir. Bağışıklık sisteminin ilk bulaşan tenya nedeniyle aktif hale gelmesi, konakta ikinci bir tenyanın oluşumunu büyük oranda engeller. Kirli beyaz ve sarımtırak renkteki Proglottidler ağızdan ya da anüsten kendiliğinden çıkabilir.

Psikiyatrik; hezeyan, halüsinasyon ve obsesif kompulsif bozukluklara yol açtığına dair sağlam tıbbi veriler elde edilmiştir. B12 eksikliğine yol açan Balık Tenyasında Sinir sistemi bozuklukları daha belirgindir. Genel ömrü 10-25 sene arasında değişir, bu süre içerisinde bazen konakta hiçbir şikayete yol açmadan senelerce sessiz yaşam sürdürebilir.

Tedavi de niclosamid (Yomesan^®), albendazol (Andazol) ve prazikuantel (Biltricide) kullanılır. Prazikuantel preparatlı ilaçlar Türkiye'de mevcut olmadığından çok yaygın olarak Niclosamid kullanılmaktadır. Parazit skoleksin ölmemesi durumunda kendisini yenileyeceğinden, tedavi birkaç ay sonra tekrarlanmalı ve hastaya şiddetli bağırsak boşaltıcı müshil içirilmelidir. Domuz tenyasının cysticercosis (sistiserkozis) durumlarında niclosamid etkisizdir. Tedavi 3-4 haftalık kesintisiz albendazol ve prazikuantel ile yürütülür.

Domuz, sığır ve balık ürünlerini, -10 derecede en az 5 gün saklamak ve yemeden önce iyice pişirmek her türlü parazit solucanın ölmesi için yeterlidir. Cysticercosis tehlikesi nedeniyle özellikle domuz etinin çiğ yenilmesinden kaçınmak gerekir. Bağışıklık sistemini zayıflatıcı ilaçlar alındığında et yemekten kaçınılmalıdır. Çünkü parazit bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler (örneğin çocuklar) üzerinde daha kolay palazlanma imkânı bulmaktadır.