Primer (kimya)

Primer tarihte ilk olarak kimyada "ilk çıkan, temelini oluşturan" manasında kullanılmıştır. Örneğin primer ürünler ve primer tepkimeler gibi.

	Kırmızı ile işaretlenen atomlar farklı atom gruplarındaki merkez atomlarını temsil etmektedirler. Bu şemada primer Sekunder, tersiyer ve kuartet merkez atomları karşılaştırılmıştır.
	primer	sekunder	tersiyer	Kuartet
Karbonun Organik kimyadaki bağları
Alkol				Bulunmamaktadır.
Amin
Karbon asit amidler				Bulunmamaktadır
Fosfin

Organik kimyada primer (birincil) kelimesinin anlamı merkezdeki atomun (Karbon, Azot, Fosfor) bir bağı organik kısımla (R), geri kalan bağların hidrojen atomuyla yapmak üzere sadece hidrojen ve organik kısımla bağ yapmış atomlar primer diğer bir deyişle birincil olarak adlandırılır.Kısaca Alkan bileşiğinde karbon atomu bir karbon atomuma baglı ise "primer", iki karbon atomuna baglı ise "sekonder",üç karbon atomuna baglıysa "tersiyer",dört karbon atomuna baglı ise "kuarterner" olarak adlandırılır.

Burada organik kısımlar alkil, aril, alkil aril, vb… olabilirler. Primer alkoller merkez atom olarak karbon atomu (merkez atom = Karbon ] ), primer aminler merkez atom olarak Azot (merkez atom = Azot ) ve fosfinlerde ise merkez atomu olarak fosfor atomu (merkez atom = Fosfor ) yer almaktadır.^[1]

Örnek olarak:

• Alkanlarda merkez atomu olan karbon atomuna bir sübstitüentin yanı sıra üç tanede hidrojen atomu bağlıdır.
• Primer alkollerde ise bir sübstitüentin yanı sıra sadece iki tane hidrojen atomu bağlıdır.
• Primer aminler de bu durum pek farklı değildir bu sefer merkez atomu olan azot biri organik grupla ve ikisi hidrojen atomuyla olmak üzere toplam üç bağ yapmıştır.

Primer bileşiklerin yapısında fonksiyonel grubunu engelleyecek bir başka grubun olamaması, bu bileşiklerde klasik tepkimelerin gerçekleşmesini kolaylaştırmaktadır. Bu tepkimelere örnek olarak primer alkoller ve primer aminler verilebilir. Primer karbonlar için örnek olarak etan ya da klorometan verilebilir.

Ayrıca bakınız

• Sekunder
• Tersiyer
• Kuartet

Kaynakça

1. Otto-Albrecht Neumüller (Herausgeber): Römpps Chemie Lexikon, Frank'sche Verlagshandlung, Stuttgart, 1983, 8. Auflage, S. 4170, ISBN 3-440-04513-7.