Phoenix (uzay aracı)

Phoenix (Türkçe: Anka Kuşu), NASA'nın denetimi altında Mars Keşif Programı çerçevesinde Mars'a gönderilen robotik bir uzay aracı. Programda görev alan bilim insanları, Mars üzerinde mikrobiyal yaşam olup olmadığını ve orada suyun geçmişini araştırmak için Phoenix'in iniş bölümünün üstünde yer alan cihazları kullanacaklardır. Çok ortaklı program, NASA'nın Roket İtiş Laboratuvarı yönetimi altında Arizona Üniversitesi'ndeki Ay ve Gezegenler Laboratuvarı bölümünün başkanlığında yürütülmekteydi. Program ABD, Kanada, İsviçre, Filipinler, Danimarka, Almanya ve İngiltere'den çeşitli üniversitelerin; NASA, Kanada Uzay Ajansı, Finlandiya Meteoroloji Enstitüsü, Lockheed Martin Space Systems ve diğer uzay şirketlerinin ortak çalışmasıdır.^[3] Bir devlet üniversitesi tarafından yönetilen ilk uzay uçuşudur.^[4]

Phoenix

Bir sanatçının Phoenix uzay aracının Mars'a inişine ilişkin izlenimi.
Görev türü	Sabit iniş aracı
Uygulayıcı	NASA · JPL · Arizona Üniversitesi
COSPAR kimliği	2007-034A
SATCAT no.	32003
Web sitesi	phoenix.lpl.arizona.edu
Görev süresi	90 mars sol (planlanan) 157 mars sol (gerçekleşen) 1 yıl, 2 ay, 29 gün
Uzay aracı özellikleri
Üretici	Lockheed Martin Space
Fırlatma ağırlığı	670 kg (1,477 lb.)[1]
Boş ağırlık	350 kg (770 lb)
Güç	450W, Fotovoltaik sistem / NiH2 pil
Görev başlangıcı
Fırlatma tarihi	4 Ağustos 2007 (2007-08-04) 09:26 UTC[2] (17 yıl, 3 ay ve 9 gün önce)
Roket	Delta II 7925
Fırlatma yeri	Cape Canaveral SLC-17
Üstlenici	Lockheed Martin Space
Görev sonu
Son temas	2 Kasım 2008 (2008-11-02) (16 yıl ve 11 gün önce)
Deklarasyon	24 Mayıs 2010
Mars iniş aracı
İniş tarihi	25 Mayıs 2008 (2008-05-25) 23:53:44 UTC MSD 47777 01:02 AMT MSD 47776 16:35 LMST (Sol 0) (16 yıl, 5 ay ve 16 gün önce)
İniş yeri	Yeşil Vadi, Vastitas Borealis, Mars 68.2188°K 125.7492°B / 68.2188; -125.7492 (Phoenix)
Cihazlar RA Robot kolu RAC Robot Kolu Kamerası TEGA Termal ve Gelişmiş Gaz Analizörü MARDI Mars İniş Görüntüleme Cihazı MET Meteoroloji Birimi SSI Stereo Görüntüleme Cihazı MECA Mars Çevre Uyum Tahlil Cihazı
Phoenix Mars İniş Aracı görev logosu Mars Keşif Programı MAVEN →

Uzay aracının fırlatılışından bir görüntü.

Phoenix, 4 Ağustos 2007 tarihinde Dünya'dan fırlatıldı ve 26 Mayıs 2008^[5] tarihinde saat 02:55'te Mars'ın su-buz açısından zengin kuzey kutup bölgesindeki Vastitas Borealis'e şu koordinatlarda 68.2°N 234.3°W ^[6] başarıyla bir iniş gerçekleştirdi.^[7] Şimdi robot kolunu kutup toprağını kazmak için kullanacak.^[8] Uzay aracının başarılı inişi ile ilgili teyit saat ABD'de EDT'ye (Arizona'nın dahil olduğu saat dilimi) göre öğleden akşam 7:53'te geldi. (Türkiye saati ile 26 Mayıs sabah 5:53)^[9]

Görevin hedefleri

Phoenix, "2001 Mars Odyssey" aracının sağladığı verilere göre yüzeyin 2–5 cm. derinliğinde buz tabakasının yer aldığı bir bölgeye indi. Bu verilere göre söz konusu bölgenin yüzeyi yüzde 80 civarında buzdan meydana gelmektedir. Yüzey araştırmalarında, 50 cm. derinliğinde kazı yapabilen robot kolundan yararlanılacak.

Phoenix aracılığıyla yapılacak ölçümler iki ana hedef güdüyor: Öncelikle gezegendeki suyun gelişimi araştırılacak; bir zamanlar sıcak ve nemli bir gezegen olan Mars'ın bugünkü soğuk ve buzlarla kaplı haline geçiş sürecine ışık tutulmaya çalışılacak. Phoenix'in bir başka hedefi, buz tabakasında yer alabilecek hayat izlerini araştırmak olacak.

Teknolojik özellikleri

Fırlatılış anında 670 kg ağırlığındaki Phoenix, bir kısmı Mars yolculuğu sırasında "atılan" muhtelif parçalardan meydana gelmektedir. Bunlardan Cruise Stage adı verilen kısım yalnızca Mars yolculuğu sırasında yararlanılır; bu birim araca enerji ve dünya ile iletişim sağlar. Cruise Stage birimi, Mars atmosferine girişten 5 dakika önce aracın gövdesinden ayrılmıştır. Mars yüzeyine 125 km yükseklikte gerçekleşen bu işlem, aracın hızını azaltan bir etki sağlamıştır. Phoenix, Cruise Stageden bağımsız, ön (Aeroshell) ve arka (Backshell) ısı kalkanlarının çevrelediği, 350 kg ağırlığındaki birimdir.

Mars atmosferine girişten kısa süre sonra, 13 km yükseklikte, hızı 55 m·s⁻¹ (≈200 km·h⁻¹) kadar düşüren paraşüt açılır. Yüzeyden yaklaşık 900 m yükseklikte paraşüt de Phoenix'den ayrılır. Bu kez fren tertibatı devreye girer. Burada amaç, yalnızca yüzeye düşüş hızını daha da düşürmek değildir; frenleme mekanizması iniş yapılacak bölgenin tam olarak belirlenmesini ve aracın ayaklar üzerinde dik şekilde inmesini kolaylaştırır. Araç, enerjisini, inişten yaklaşık 25 dakika sonra açılan güneş enerjisi panellerinden sağlar. Araç dünyayla iletişimini Mars uydularının ara istasyon olarak kullanıldığı UHF anteni üzerinden sağlamaktadır.

Araçta bulunan araştırma-inceleme cihazları

Phoenix, toplam ağırlığı 55 kilogramı bulunan bir dizi bilimsel cihaz taşımaktadır:

Mars İniş Görüntüleme Cihazı (Mars Descent Imager -MARDI)

MARDI, uzay aracının Mars yüzeyine inişi sırasında yüzeyden renkli görüntülerin alınmasını sağlayan kameralar sistemidir. MARDI cihazı tarafından sağlanan görüntülerin, aracın indiği bölgenin genel coğrafi koşulları hakkında fikir vermesi planlanmaktadır.

Stereo Görüntüleme Cihazı (Stereo Imager - SSI)

SSI: iki metre yüksekliğinde, hareket ettirilebilir bir çubuğa yerleştirilmiş kameradır. SSİ, daha önce Mars Polar Lander ve Mars Pathfinder araçlarında kullanılan kameranın geliştirilmiş halidir. Kamera, 3 boyutlu görüntü çekimine imkân vermektedir.

Termal Gaz Analiz Cihazı (Thermal Evolved Gas Analyzer - TEGA)

Sekiz mini ebatta fırının kombinasyonu niteliğindeki TEGA, bir yazıcının kartuşu büyüklüğündedir. Robot kolu vasıtasıyla Mars yüzeyinden alınan numuneler fırında 1000 dereceye kadar ısıtılmakta, katı halden sıvı hale geçiş aşamaları gözlenerek numunenin kimyasal bileşimi hakkında bilgi sahibi olunmaktadır.

Mars Çevre Uyum Tahlil Cihazı (Mars Environmental Compatibility Assessment (MECA)

(MECA, NASA mühendisleri tarafından daha önceleri Mikroskopi, Elektrokimyo ve Conductivity (iletkenlik) Analiz cihazı olarak tanımlanıyordu). MECA iki kimya laboratuvarı, biri optik diğeri raster olmak üzere iki mikroskobu kapsar. Ayrıca bir robot koluna monte edilen ve ısı ve iletkenlik ölçümleri yapabilen sonda cihazı (TECP - Thermal and Electrical-Conductivity Probe) da MECA sistemine dahildir. MECA Mars yüzeyinin kimyasal analizini yapar.

Robot kolu (Robotic Arm - RA)

Robot kolu, öncelikle yüzeyden numunelerin alınmasını sağlayan ve TEGA ve MECA birimlerince kullanılan unsurdur. Toplam 2,35 m uzunluğundadır. Yukarıdan aşağıya-aşağıdan yukarıya, soldan sağa-sağdan sola, ileri-geri ve kendi çevresinde olmak üzere 4 farklı şekilde hareket edebilmektedir. Yüzeyin 50 santim altından numune alınabilmesini mümkün kılar.

Robot Kolu Kamerası (Robotic Arm Camera - RAC)

RAC, robot koluna monte edilmiş görüntüleme cihazıdır. Robot kolu tarafından yürütülecek kazı işlemleri sırasında yakın plan çekimlere izin verir. 16 mikrometreye kadar son derece küçük nesneleri dahi tespit edebilecek yüksek çözünürlüklü merceklerle donatılmıştır.

Meteoroloji Birimi (Meteorology Suite - MET)

Kanada Uzay ve Havacılık Dairesi (CSA) tarafından geliştirilen meteoroloji istasyonu MET, atmosfer, basınç ve ısı ölçümleri yapabilmektedir. MET bünyesindeki LIDAR cihazı, Mars atmosferini 20 kilometre yüksekliğe kadar taramakta, ölçümler sırasında toz zerrecikleri ve bulutların yerleşimini göz önünde bulundurmaktadır. MET, Mars yüzeyinden günlük hava raporları aktaracak.

Galeri

NASA'nın Phoenix Mars Lander'ından alınan bu 360 derecelik görüntü, uzay aracının güneş panellerini, iniş güvertesini ve ötesindeki Mars kutup manzarasını gösteriyor.

• 
  Mars'a inişten kısa süre sonra Phoenix'in ilk geçtiği görüntülerden biri aracın ayağını gösteriyor
• 
  Mars yüzeyine başarılı inişten kısa süre sonra geçilen bir başka görüntü
• 
  Phoenix'in Mars'ın yüzeyinden aldığı görüntü
• 
  Cape Canaveral Uzay Üssü'nde fırlatma öncesinde
• 
  Cape Canaveral Uzay Üssü'nde fırlatma öncesinde
• 
  Anka Kuşu'nun inişte çıkardığı toz
• 
  Phoenix'in laboratuvarı: TEGA.
• 
  Malin Space Science Systems tarafından imal edilen MARDI kamerası
• 
  Robot Kol Kamerası

Kaynakça

1. "Phoenix Launch Mission to the Martian Polar North" (PDF). NASA. Ağustos 2007. 24 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Aralık 2018.
2. Nelson, Jon. "Phoenix". NASA. 26 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2014.
3. "NASA's Phoenix Spacecraft Reports Good Health After Mars Landing". Jet Propulsion Laboratory. 25 Mayıs 2008. 8 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2008.
4. "The mission also underscored the value of university-led management. This was the first such NASA mission to Mars. It was led by the University of Arizona--a public university--and run directly from the University's campus in Tucson, with project management at the Jet Propulsion Laboratory". 17 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2009.
5. "Phoenix spacecraft lands on Mars after 10-month journey".^{[ölü/kırık bağlantı]}
6. "Arşivlenmiş kopya". 22 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2008.
7. "Phoenix landing events schedule". 14 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
8. Phoenix Mars Scout (wikisource)
9. "Phoenix Mission Status Center". Spaceflight Now. 24 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.