Türk Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi
Türk Kurtuluş Savaşı'nın bir cephesi / From Wikipedia, the free encyclopedia
Türk Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi (Osmanlıca: غرب جبهه سی, romanize: Garb Cebhesi),[lower-alpha 1] Yunan ordusunun 15 Mayıs 1919'da İzmir'e çıkmasıyla başlayıp aynı kentin 9 Eylül 1922'de Türkiye'nin TBMM Hükûmeti ordusu tarafından geri alınmasıyla biten savaş veya Türk Kurtuluş Savaşı'nın cephelerinden birine verilen ad. Aynı zamanda askerî tarih açısından savaş sırasında Batı Anadolu'da Yunan ordusunun genel taarruzuna karşı 25 Haziran 1920'de kurulup 1923'te kaldırılan askerî birimlerden birine verilen ad.
Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
Bu madde ansiklopedik bir içerik için çok fazla veya çok uzun alıntılar içeriyor. (Nisan 2024) |
Batı Cephesi | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Türk Kurtuluş Savaşı | |||||||||||
Sol üstten saat yönünde: I. İnönü Muharebesi'nin sonunda Mustafa Kemal; savaşın son aşamalarında geri çekilen Yunan askerleri; Türk piyadesi siperde; Gediz Nehri'nde Yunan piyade hücumu. | |||||||||||
| |||||||||||
Taraflar | |||||||||||
İçerir:
Rusya SFSC[2] İtalya[3][4][5] Fransa (1921'den sonra)[6][7][8][9] Azerbaycan SSC[10][11] Buhara SHC[12][13] Tüm Hindistan Müslüman Birliği[14][15] |
Birleşik Krallık (Kasım 1920'ye kadar) [18][19][20][21][22] Fransa (1921'e kadar)[9] | ||||||||||
Komutanlar ve liderler | |||||||||||
Mustafa Kemal Paşa Fevzi Paşa Çerkes Ethem İsmet Paşa Yakub Şevki Paşa Ali İhsan Paşa Nureddin Paşa Fahreddin Paşa Refet Paşa |
I. Konstantin Elefterios Venizelos Leonidas Paraskevopulos Anastasios Papulas Yeoryos Hacıanestis Nikolaos Trikupis (esir) Süleyman Şefik Paşa | ||||||||||
Güçler | |||||||||||
19 Mayıs 1919: ~35.000 savaşçı[23][Not 1] 1922: 18 piyade tümeni, 5 süvari tümeni ve 3 bağımsız alay=[24][25][Not 2] 208.000 asker[24] 100.352 tüfek[Not 3] 2.025 hafif ve 839 ağır makineli tüfek 323 savaş topu 5.282 kılıç 198 kamyon[Not 4][25] 67.974 hayvan[Not 5][25] 33 oto ve ambulans 10 uçak[Not 6] |
Aralık 1919: 80.000 asker[26] Eylül 1920: 107.500 asker[26] 1922: 12 piyade tümeni, 1 süvari tümeni ve 9 bağımsız alay=[24][25][Not 7] 225.000[24]-250.000[27] asker 90.000 tüfek[25] 3.139 hafif ve 1.280 ağır makineli tüfek 418 savaş topu 1.300 kılıç 4.036 kamyon[25] 63.721 hayvan[25] 1.776 oto ve ambulans[25] 50 uçak[Not 8] | ||||||||||
Kayıplar | |||||||||||
Askerî: 9.121 ölü[28][Not 9] 15.965 kayıp 33.685 yaralı[28][Not 10] +48.000 asker firari[29][30] 7.000-22.000 esir[31][32][Not 11] Toplam zayiat: ~113.771 |
19.362 ölü 18.095 kayıp 48.880 yaralı 4.878 muharebe dışı ölen ~10.000 esir[33][34] Toplam zayiat: ~135.973 | ||||||||||
640.000 Türk ve Müslüman sivil, Yunan ordusu ve Rum isyancılar tarafından öldürüldü.[35][36] 264.000 Yunan sivil, Türk askerleri ve çeteleri tarafından öldürüldü.[41] |
Yunanistan'ın İzmir'i işgali İngilizlerin, özellikle de Birleşik Krallık Başbakanı David Lloyd George'un, İngiliz kabinesindeki işgale karşı çıkan Lord Curzon, Arthur Balfour, Winston Churchill ve Edwin Montagu gibi bakanların muhâlefetine rağmen, kısa süre önce I. Dünya Savaşı'nda yenilmiş olan Osmanlı İmparatorluğu üzerinde, İtalyanların bölgeyi işgal etmesini önlemek için, Yunanlara toprak vadetmesi üzerine gerçekleşti. İşgal, Yunan kuvvetlerinin 15 Mayıs 1919'da İzmir'e girmesi ile başladı. İşgal kuvvetleri Anadolu içerisinde ilerledi ve Manisa, Balıkesir, Aydın, Kütahya, Bursa ve Eskişehir gibi şehirleri işgali altına aldı; bu ilerleme sırasında Urla, Malgaç, Bergama, Erbeyli, Erikli, Tellidede ve Aydın'da Kuvâ-yi Milliye birliklerinin gösterdiği direniş Yunan kuvvetlerine ağır kayıplar verdirdi. Bu direnişler çoğunlukla Yunan askerlerinin sert tepkisiyle sonuçlandı ve bunun bir sonucu olarak Menemen Katliamı gibi katliamlar gerçekleşti. 1920'nin sonlarında Yunan kralı Aleksandros bir maymun ısırığı ile öldü ve Yunanistan'da Venizelos hükûmeti düştü. Eski kral I. Konstantin'in tahtına geri dönüşü üzerine İtilaf Devletleri, Yunanlara desteklerini kesip ambargo uyguladılar. Böylece Anadolu harekâtında yalnız kalan ve İtilaf desteğini kaybeden Yunanistan'daki hükûmet değişikliği esnasında yapılan Gediz Muharebeleri'nin ardından düzenli ordu kuruldu. Yunan kralı Konstantin'in emri ile yapılan keşif taarruzu Birinci İnönü Muharebesi'nde durduruldu. Bu esnada İtalya ve Fransa, eski düşmanları olan kralın dönüşü nedeniyle 24 Ocak 1921'deki Paris Konferansı'nda Sevr'in Türkiye lehine gözden geçirilerek yeniden düzenlenmesini talep ettiler. Bu talepler üzerine toplanan 21 Şubat 1921'deki Londra Konferansı'nda, İtalya ile Fransa, Yunanistan'a karşı Türkleri yani Ankara'yı desteklediklerini ilân edince, İzmir konusunda asla taviz veremeyeceklerini söyleyen Yunanlar taarruz kararı alarak saldırıya geçtiler. İkinci İnönü Muharebeleri ile Yunan ilerleyişinin önüne geçildi, ancak Türk kuvvetlerinin temmuz ayında Kütahya-Eskişehir Muharebeleri'nde aldığı yenilgi sonucu Yunan ordusu yeniden ilerlemeye başladı. Sakarya Meydan Muharebesi'nde Yunan ilerlemesi ikinci ve son kez durduruldu. Ağustos 1922'de Türk kuvvetleri tarafından Büyük Taarruz başlatıldı ve taarruz sırasında Dumlupınar'da gerçekleşen muharebe ile İzmir'in Kurtuluşu ve ardından gerçekleşen yangın ile savaş son buldu.
Savaşın sonucunda işgal altındaki Batı Anadolu ve Doğu Trakya yeniden Türklerin eline geçti, Mudanya ve Lozan Antlaşması ile yeni kurulacak olan Türkiye Cumhuriyeti'nin egemenliği tanındı, Yunanistan'da 11 Eylül 1922 Devrimi gerçekleşti, Birleşik Krallık'ta Lloyd George hükûmeti düştü ve 1923'te Türkiye ile Yunanistan arasında bir nüfus mübadelesi gerçekleştirildi. Savaş sırasında iki tarafın da gerçekleştirdiği etnik temizlik ve katliamlar 640.000 Türk ve 264.000 Rum olmak üzere yüzbinlerce sivilin ölümüne yol açtı; buna ek olarak Yunanların gerçekleştirdiği tahribat ile 250'den fazla köy yandı ve 860.000 Türk mülteci durumuna düştü.