Loading AI tools
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Baykal Rift Bölgesi, güneydoğu Rusya'da Baykal Gölü'nün altında uzanan bir dizi kıtasal yarıktır (en:rifts). Yarıklardaki mevcut gerilme bir dizi kesme hareketi genişleme eğilimindedir. Bölge boyunca 2.000 kilometre (1.200 mi) uzunluğunda bir dizi havza oluşur ve bir rift vadisi meydana gelir. Batıda Avrasya levhası ile doğuda Amur levhası arasında yarıklar oluşur.
Yarıkların kuzeybatısında, Avrasya levhası üzerinde Sibirya Kratonu bulunur.[1] Sayan-Baykal ve Moğolistan-Okhotsk hareketli kuşakları, yarıkların güneydoğusundaki oluşumlardır;[2] Sayan-Baykal kıvrım kuşağının ötesinde Amur levhası bulunur.[3]
Yarık boyunca havzalar oluşur.[4] Bölgede Güney Havzası, Merkez Havzası ve Kuzey Havzası olmak üzere üç havza bulunmaktadır. Kuzeyde, yarı-grabenler, Kuzey Baykal Havzası ve Chara-Tokka Havzası gibi daha küçük havzalar oluşturur.[5] Merkez Havza, yarık sisteminin en derinidir. İçerdiği en büyük fay Morskiy Fayı'dır; ancak, başka bir fay, Primorsky Fay, yarıkta birincil fay haline gelmiştir.[6] Havzalar ayrıca rift bölgesinin altında kabuk incelmesinin kanıtlarını da ortaya koymaktadır.[7]
Yüzeyin altındaki yarığın yapıları bilinmediği için yarığın altındaki kabuğun kalınlığı tartışmalıdır. Yarık altındaki kabuk ile çevresindeki alanların altındaki kabuk arasındaki kalınlık farkının 10 kilometre (6,2 mi) civarında olması tahmin edilmektedir.[8] Bazı sismik veriler, Litosfer - Astenosfer sınırındaki bir yükselişin kanıtı olsa da[9] diğer araştırmacılar, sismik aktiviteyi etkileyen derin yapıların olduğunu ve alt kabuğun mafik eşikler tarafından kesildiğini iddia etmektedir. Uzama saf kesme işlemi olarak yorumlanmaktadır.[3]
Volkanizma genellikle yarık ile ilişkilidir. Kaplıcalar hem karada hem de Baykal Gölü'nün altında bulunur, ancak şimdiye kadar gölün yakın çevresinde gerçek bir volkanizma kanıtı bulunmamıştır.[10] Buna rağmen, senozoik volkanizma yakınlarda[8] meydana gelmiştir ve muhtemelen Baykal Rift Bölgesi ile ilişkilidir. Oligosen volkanizmasının var olduğuna inanılmasına rağmen, erken Miyosen'den itibaren erken volkanizmanın var olduğu doğrulanmıştır.[11] Tanınmış volkanik merkezler, Baykal Gölü'nün Kuzey ucunun yaklaşık 400 km DKD'sunda bulunan Udokan Platosu,[12] Baykal Gölü'nün güneybatı ucunun yaklaşık 200 km BKB'sınde yer alan Oka Platosu,[13] riftin yaklaşık 200 km doğusunda[14] bulunan Vitim Platosu[15] ve Azas Platosu'dur.[16]
Bölge ilk olarak Prekambriyen ve Paleozoik kuzeydoğu-güneybatı kıvrımı ve bindirme kuşakları ile karakterize edilmiştir.[6] Merkez havzanın Primorsky fay bölgesi de bu sırada mevcuttu.[4] Volkanizma geç Kretase'de sınırlı alanlarda başlamıştır, ancak çoğunlukla Miyosen ile sınırlıdır. Geç Kretase ayrıca bazı havzalardaki tortul kayaçların yaşıdır ve aynı seri Eosen'e kadar sürmüştür.[17] Riftleşme Oligosendenbaşlayarak devam eder ve genellikle orta Pliyosen'den[6] bu yana artmış olarak tutulur ve grabenler şeklinde havzaların oluşumuna neden olur.[18] Yeni rift yapısı Prekambriyen ve Paleozoik fayları takip edebilir,[19] örneğin Merkez Havza'nın atıl durumdaki Primorsky fayının geç Senozoyik'te yeniden genişlemeye başlaması gibi.[4] Magmatik aktivite ve riftleşme de bağımsız olaylar olabilir. Yükselme sırasında, grabenlerin dışında, rift sisteminin her iki ucundan da bazalt volkanitleri püskürmüştür. Grabenler, Tunkin Depresyonu dışında, çoğunlukla magma salmadan yayıldı.[18]
Havza çökellerinin çoğu, Pliyosen'de havza çökellerinin başladığı kuzey hariç, geç Oligosen'e aittir. Üç seri tortu mevcuttur; 'proto-rift', 'orta rift' ve 'modern rift'. Proto-rift birimi sığ su birikintilerinden oluşur ve genellikle kıvrımlı ve faylıdır.[17] Küçük bir uyumsuzlukla ayrılan bu birimin üzerinde, Pliyosen yaşlı iri taneli kumtaşları ve çakıltaşlarından oluşan 'orta rift' birimi yer alır. Son olarak, akarsu, buzul ve delta çökellerinden oluşan modern rift birimi vardır.[17] Pliyosen ve daha genç çökellerin incelenmesi, gölsel çökelmeyi gösteren kumları, arjilitleri ve siltleri ortaya çıkarmıştır.[6]
Bölgedeki ilk sismik istasyon 1901 yılında İrkutsk'ta açılarak aletli gözlemlere başlandı. 1912'de yeni ekipmanlar devreye girdi ve sistem 1950'lerde ve 1960'larda genişletildi.[8] İzleme ağı halen çalışır durumdadır,[20] ancak istasyonlar arası minimum mesafe aşıldığı için sistem eleştirilere maruz kalmaktadır.[21] Yabancı deneylerden elde edilen çalışmalar da rift sistemi hakkında yeni bilgiler sağlamaktadır.[22]
Sınır boyunca, riftte hem normal hem de kesme gerilmeleri meydana gelmiştir. Plakalar, sistem boyunca değişmesine rağmen, yılda 3 ila 4 milimetre (0.12 ila 0.16 inç) sınır boyunca ayrılmaktadır.[6][8] Sayan Fayı boyunca olduğu gibi, ıraksak hareketin yanı sıra sol yanal[8] doğrultu atımlı hareket de meydana gelmektedir.[23] Kayma oranı, morfolojik özelliklerin uzaklıklarına bakarak kuzeyde yılda 32 ± 05 milimetre (1,26 ± 0,20 in) olarak tahmin edilmiştir, ancak bu tahmin mevcut modellerle aynı sonuçları ortaya koymamaktadır. Meydana gelen toplam kırılmanın uzantıda 7 ± 05 kilometre (4,3 ± 3,1 mi) ve dikey yönde 12 ± 1 kilometre (7,46 ± 0,62 mi) olduğu tahmin edilmiştir.[5]
Aktif levha tektoniğine olan uzaklığı nedeniyle, riftin itici güçleri bilinmemektedir; bununla birlikte, olasılıklar arasında Pasifik levhasının batması ve Hindistan alt kıtasının Avrasya ile çarpışması sayılabilir. Yerel olarak, uzantıyı sürdüren bir manto yukarı-hareketi olabilir.[6] Bu ikinci teori, çoğu Rus bilim adamı tarafından kabul görmektedir.[9]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
