Mustafa Kemal Atatürk
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı / From Wikipedia, the free encyclopedia
Mustafa Kemal Atatürk[lower-alpha 4] (1881,[lower-alpha 5] Selanik, Osmanlı İmparatorluğu - 10 Kasım 1938, İstanbul, Türkiye), Türk mareşal, devlet adamı, yazar, Türk Kurtuluş Savaşı'nın başkomutanı, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanıdır. Türkiye'yi laik, sanayileşen bir ulusa dönüştüren kapsamlı ilerici reformlar üstlenmiştir. İdeolojik olarak sekülarist ve milliyetçi politikaları ve sosyo-politik teorileri Kemalizm olarak tanınmıştır.
Halaskâr[lower-alpha 1] · Gazi · Mareşal · Başöğretmen · Ebedi Şef[lower-alpha 2] Mustafa Kemal Atatürk | |
---|---|
1930'larda Atatürk | |
1. Türkiye cumhurbaşkanı | |
Görev süresi 29 Ekim 1923 - 10 Kasım 1938 | |
Başbakan | İsmet İnönü (1923-24, 25-37) Fethi Okyar (1924-25) Celâl Bayar (1937-38) |
Yerine geldiği | Makam oluşturuldu |
Yerine gelen | İsmet İnönü |
1. İcra Vekilleri Heyeti reisi | |
Görev süresi 3 Mayıs 1920 - 24 Ocak 1921 | |
Yerine geldiği | Makam oluşturuldu |
Yerine gelen | Fevzi Paşa (Çakmak) |
Türk Ordusu başkumandanı | |
Görev süresi 5 Ağustos 1921 - 29 Ekim 1923 | |
Atayan | Türkiye Büyük Millet Meclisi |
1. Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı | |
Görev süresi 24 Nisan 1920 - 29 Ekim 1923 | |
Yerine geldiği | Makam oluşturuldu |
Yerine gelen | Fethi Okyar |
1. Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanı | |
Görev süresi 9 Eylül 1923 - 10 Kasım 1938 | |
Yerine geldiği | Makam oluşturuldu |
Yerine gelen | İsmet İnönü |
Türkiye Büyük Millet Meclisi 1, 2, 3, 4 ve 5. dönem milletvekili | |
Görev süresi 23 Nisan 1920 - 10 Kasım 1938 | |
Seçim bölgesi | |
Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti umumî reisi | |
Görev süresi 7 Eylül 1919 - 9 Eylül 1923 | |
Heyet-i Temsiliye reisi | |
Görev süresi 24 Ağustos 1919 - 9 Eylül 1923 | |
Fahri yaverân-ı hazret-i şehriyâri | |
Görev süresi 20 Eylül 1918 - 9 Temmuz 1919 | |
Hükümdar | VI. Mehmed |
9. Ordu kıtaatı müfettişi (sonradan 3. Ordu müfettişi) | |
Görev süresi 16 Mayıs 1919 - 9 Temmuz 1919 | |
Yıldırım Ordular Grubu kumandanı | |
Görev süresi 31 Ekim 1918 - 7 Kasım 1918 | |
Yerine geldiği | Otto Liman von Sanders |
7. Ordu kumandanı | |
Görev süresi 7 Ağustos 1918 - 7 Kasım 1918 | |
Yerine geldiği | Fevzi Paşa |
2. Ordu kumandanı | |
Görev süresi 7 Ağustos 1918 - 7 Kasım 1918 | |
Yerine geldiği | Ahmed İzzet Paşa |
Kişisel bilgiler | |
Doğum | Ali Rıza oğlu Mustafa 1881 Selanik, Selanik Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu |
Ölüm | 10 Kasım 1938 (57 yaşında) Dolmabahçe Sarayı, İstanbul, Türkiye |
Ölüm nedeni | Siroz |
Defin yeri | Etnografya Müzesi, Ankara (21 Kasım 1938 - 10 Kasım 1953) Anıtkabir, Ankara (10 Kasım 1953'ten beri) 39°55′30″K 32°50′13″D |
Milliyeti | Türk |
Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi |
Diğer siyasi bağlantıları |
Vatan ve Hürriyet Cemiyeti İttihat ve Terakki Cemiyeti Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti |
Evlilik(ler) | |
Bitirdiği okul | Mekteb-i Harbiye-i Şahâne Mekteb-i Erkân-ı Harbiye-i Şahâne |
Mesleği | Asker · Siyasetçi |
Hükûmeti | I. İcra Vekilleri Heyeti |
Ödülleri | 24 madalya 9 madalyon ve rozet (liste) |
İmzası | |
Askerî hizmeti | |
Takma adı | Mustafa Şerif Bey[2] (Trablusgarp Savaşı'nda) |
Bağlılığı | Osmanlı İmparatorluğu Ankara Hükûmeti Türkiye Cumhuriyeti |
Branşı | Piyade[1] |
Hizmet yılları | : 1902-1919 : 1920-1923 : 1923-1927 |
Rütbesi | Mirliva (Osmanlı Ordusu) Mareşal[lower-alpha 3] (Türk Ordusu) |
Komutası | |
Çatışma/savaşları |
I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusunda görev yapan Atatürk, Çanakkale Cephesi'nde miralaylığa, Sina ve Filistin Cephesi'nde ise Yıldırım Ordular Grubu komutanlığına atandı. Savaşın sonunda, Osmanlı İmparatorluğu'nun yenilgisini izleyen Kurtuluş Savaşı ile simgelenen Anadolu Hareketi'ne öncülük ve önderlik etti. Türk Kurtuluş Savaşı sürecinde Ankara Hükûmeti'ni kurdu, Türk Orduları Başkomutanı olarak Sakarya Meydan Muharebesi'ndeki başarısından dolayı 19 Eylül 1921 tarihinde "gazi" sanını aldı ve mareşallik rütbesine yükseldi. Askerî ve siyasal eylemleriyle İtilaf Devletleri ve destekçilerine karşı yengi kazandı. Savaşın ardından Cumhuriyet Halk Partisini "Halk Fırkası" adıyla kurdu ve ilk genel başkanı oldu. 29 Ekim 1923'te Cumhuriyetin İlanı ardından cumhurbaşkanı seçildi. 1938'deki ölümüne dek dört dönem bu görevi yürütmüş olup günümüze değin Türkiye'de en uzun süre cumhurbaşkanlığı yapmış kişidir.
Atatürk; çağdaş, ilerici ve laik bir ulus devlet kurmak için siyasal, ekonomik ve kültürel alanlarda sekülarist ve milliyetçi nitelikte yenilikler gerçekleştirdi. Yabancılara tanınan ekonomik ayrıcalıklar kaldırıldı ve onlara ait üretim araçları ve demir yolları millîleştirildi. Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu ile eğitim, Türk hükûmetinin denetimine girdi. Seküler ve bilimsel eğitim esas alındı. Binlerce yeni okul yapıldı. İlköğretim ücretsiz ve zorunlu duruma getirildi. Yabancı okullar devlet denetimine alındı. Köylülerin sırtına yüklenen ağır vergiler azaltıldı. Erkeklerin serpuşlarında ve giysilerinde bazı değişiklikler yapıldı. Takvim, saat ve ölçülerde değişikliklere gidildi. Mecelle kaldırılarak yerine seküler Türk Kanunu Medenisi yürürlüğe konuldu. Kadınların sivil ve siyasal hakları pek çok Batı ülkesinden önce tanındı. Çok eşlilik yasaklandı. Kadınların tanıklığı ve miras hakkı, erkeklerinkiyle eşit duruma getirildi. Benzer olarak, dünyanın çoğu ülkesinden önce olarak Türkiye'de kadınlara ilkin yerel seçimlerde (1930), sonra genel seçimlerde (1934) seçme ve seçilme hakkı tanındı. Ceza ve borçlar hukukunda seküler yasalar yürürlüğe konuldu. Sanayi Teşvik Kanunu kabul edildi. Toprak reformu için çabalandı. Arap harfleri temelli Osmanlı alfabesinin yerine Latin harfleri temelli yeni Türk alfabesi kabul edildi. Halkı okuryazar kılmak için eğitim seferberliği başlatıldı. Üniversite Reformu gerçekleştirildi. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı yürürlüğe konuldu. Sınıf ve durum ayrımı gözeten lakap ve unvanlar kaldırıldı ve soyadları yürürlüğe konuldu. Bağdaşık ve birleşmiş bir ulus yaratılması için Türkleştirme siyaseti yürütüldü.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları, Türk Hava Yolları, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Hıfzıssıhha Enstitüsü, Türkkuşu, Sümerbank, Etibank, Türk Tarih Kurumu, Türk Dil Kurumu, Diyanet İşleri Başkanlığı ve daha birçok kamu kurumu Atatürk tarafından veya Atatürk'ün desteğiyle kuruldu. Yerli tarım, tekstil,[6][7][8] makine, uçak[9][10][11] ve otomobil[12] endüstrilerinin gelişimini destekledi. Tüm bunlara karşın Atatürk'ün hedefleri ile ülkenin sosyopolitik yapısı arasındaki uçurum kapanmadı.[13]