Loading AI tools
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Çerkesya'nın Moğollar tarafından istilası, (Adigece: Адыгэ хэкур монголхэм зэраубытыгъэр; Moğolca: Монголчууд Черкессийг довтолсон) 13. ve 14. yüzyıllarda Çerkesya'nın Moğol İmparatorluğu tarafından işgal edilmesidir.[1] Çerkesler ve Moğollar arasında çatışmalar 1222'de başladı.[2][2]
| Moğolların Çerkesya seferleri | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Moğol istilaları | |||||||
 | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Altın Orda |
 Zihya (Çerkesya) Çeçenler | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Mengü Timur Nogay Han |
Tuqar (ölü) Tuqbaş (ölü) Hour (ölü) | ||||||
1220'de Cengiz Han, komutanları Subutay ve Cebe'yi "11 ülke ve halka" gitmeleri emrini verdi. Bunların içinde "Kıbçaut" (Kıpçak Türkleri), "Orosut" (Kiev Knezliği), "Serkesut" (Çerkesya), "Asut" (Alanya Krallığı), "Sessut" (Çeçenistan) vardı.[3] Ve böylece Moğol birliklerinin Kafkasya'da ilk ortaya çıkışı, 1220 ile 1222 yılları arasında keşif birliklerinin gelişiydi.[4][5]
1221'de keşfe gelen bu Moğol ordusu Gürcistan'ı da mağlup etti.[6] İlerlemeye devam eden Moğollar Derbent'e ulaştı.[2][7][8] Şehri fethedemeyen Moğollar, barış yapma için Derbent hükümdarı ile görüştüler. Lezgiler, 10 yaşlıyı Moğollarla görüşmek için gönderdi. Ancak Moğollar yaşlılardan birini öldürdü ve geri kalanını tehtid ederek onları Kuzey Kafkasya ovalarına götürmeye zorladı. Lezgi rehberler Moğolları kandırarak Dağıstan ve Çeçenya'nın dağlık bölgelerine götürdüler. Moğollar Kafkas dağlarını geçmeye çalışırken yüzlerce adamını kaybetti ve kuşatma silahlarını terk etmek zorunda kaldı.[2][7][8] Bu sırada Çerkesler, Çeçenler, Alanlar, Lezgiler ve Kumanlar arasında bir ittifak kuruldu. Kuman hanı Köten orduyu kardeşi Yuri ile oğlu Daniel'in emrine verdi.[8] Kısa süre sonra Moğollar dağlık Çeçenya'ya ulaştı.[2] İlk muharebede iki taraf da sonuç alamadı. İkinci muharebede Moğollar Kıpçakları hediyeler vererek savaştan ayrılmaya ikna ettiler. Kıpçakların savaştan çekilmesinden sonra güç dengesi Moğolların lehine değişti ve Kuzey Kafkasyalılar, sayısal olarak üstün bir düşmanla savaşmak zorunda kaldı:[2] kısa sürede Moğollar zayıf orduya saldırdı ve tamamen yok etti. Rus kronikleri bu sırada Çerkes ordusunun savaşarak tamamen yok edilmesinden bahseder.[2] İlk başta Kuzey Kafkasya çoğunlukla işgal edildi, neredeyse tüm önemli yerleşim alanları yok edildi. Ancak daha sonra Kafkasya direnişi dağlara çekildi ve bir karşı saldırı planlayarak kendilerini yeniden örgütlediler;[9] bir gerilla savaşı yürüttüler.[1][10]
Eninde sonunda Çerkeslerin büyük çoğunluğu Moğol hakimiyetine girdi, ancak isyanı sürdürdüler. 1227'de Cengiz Han ve oğlu Cuci'nin ölüm haberi yayıldıktan sonra Moğol İmparatorluğunda isyan dalgaları yayılmaya başladı. "Türklerin soyağacı" isimli bir kaynak "Çerkeslerin, Alanların, Rusların, Bulgarların, Kırımlıların ve Azovluların" isyan ederek bağımsızlık ilan ettiğini yazıyor.[2]
1228'de yeni han Ögeday, isyanı bastırmak için 30.000 kişilik bir ordu gönderdi. Ordu 1229 istikametine vardı ve görevine başladı. 1229 ile 1233 arasında Kuzey Kafkasya'da çatışmalar oldu.[2] Kaynaklar, bu sırada Moğollara karşı savaşan halkların içinde Çerkeslerden bahseder.[2] 1235 yılında Macar misyonerler 50 gün boyunca Çerkesya'ya geldiklerinde, burada Moğolların veya Kıpçakların varlığı veya yakınlığına dair bir işaret bulamadıklarını belirttiler.[11][12]
1237'de Möngke ve Kadan'ın tümenleri Kuzey Kafkasya'ya saldırmaya gönderildi.[1] Moğollar ilk saldırıları Çerkeslere ve Alanlara karşı başlattı.[13] Çerkes kralı Tuqar (Buqan olarak da yazılır[14]) Moğol istilasına teslim olmayı reddetti ve Moğollar ile muharebeler yaşandı. Çerkes kralı Tuqar bu muharebede öldürüldü.[14][15][16][17] Onun yerine seçilen kral Tuqbaş da 2 yıl sonra öldürüldü. Bu sırada Çeçen kralı Hasi, Çerkeslerle birlikte savaşması için oğlu Hour'u Çerkesya'ya gönderdi.[18] Kuzey Kafkasya'da 1239 ile 1240 arasındaki Moğol saldırılarında Çin silahları kullanıldı.[19] Kafkasya halkları, Moğolların okları, mancınıkları ve alevleriyle başa çıkamadı ve fethedildi.[9] 13. yüzyılda yaşayan İtalyan Seyyah Palono Caprini'nin bildirdiklerine göre Kumukların, Alanların, Tarkların ve Çerkeslerin bir kısmı mağlup edilmişti.[10][20]
1245'te Papalık tarafından Moğollara elçi olarak gönderilen Giovanni da Pian del Carpine, Han'ın ordularının Kafkasya'daki dağlık toprakları ele geçiremediğini yazdı.[13] Fransa tarafından elçi olarak Moğollara gönderilen Rubrucklu William, 1253'te Kafkasya'ya seyahat etti.[13] O sırada Moğol ordularının beşte birinın Kafkasya'yı ele geçirme görevine adanmış olmasına rağmen, Çerkeslerin "asla Moğol egemenliğine boyun eğmediklerini" yazdı.[13][21]
13. yüzyılda Kuzey Kafkasya bozkırları ve Taman toprakları Moğolların egemenliğine girmiş, ancak Moğollar "Beyaz Çerkesler"in direnişi nedeniyle Karadeniz kıyılarında hakimiyetlerini genişletememişlerdir. Çerkesya'nın dağlık bölgeleri ve Karadeniz kıyı şeridi Moğollara boyun eğmedi.[22] Ancak ovalarda yaşayan Çerkesler, Moğol Hanlarının üzerlerindeki hakimiyetini kabul ettiler.[22] Bronevski'ye göre bu Çerkeslerin Moğol egemenliğine tabi olması özünde tamamen nominaldi:[22][23] 1277'de Han Mengü Timur ve İsa Nogay tarafından bastırılana kadar direnmeye devam ettiler.[22] Dağlık Çerkesler ise direnişe devam ettiler: 14. yüzyılın ikinci yarısında Çerkesya'ya giden İtalyan seyyah Giorgio Interiano'ya göre Çerkesler "her gün Moğollar ile savaşıyor" idi.[22][24]
Çerkes kültüründe büyülü saçlı kötü bir orman yaratığı olan "almastı" da Moğol etkisine dayanmaktadır ve almastı kelimesi Moğolcadan ödünç alınmıştır.[13][25]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
