Labuyo (manok)

Nakaturo ang "Gallus gallus" dito. Para sa domestikadong inapo nito, tingnan ang Manok.

Ang labuyo o manok ihalas^[2] (Gallus gallus) ay isang ibong pang-tropiko sa pamilyang Phasianidae. Matatagpuan ito sa karamihan ng Timog-silangang Asya at ilang bahagi ng Timog Asya. Ito ang espesye na nagbigay-daan upang umusbong ang manok (Gallus gallus domesticus); nagkapag-ambag din ang labuyong kulay-abo (grey junglefowl), labuyo sa Sri Lanka (Sri Lankan junglefowl) at labuyong luntian (green junglefowl) ng materyal henetika sa pangkat ng hene ng manok.^[3][4]

Labuyong manok
Labuyong manok
Katayuan ng pagpapanatili
Pinakamaliit na Pag-alala  (IUCN 3.1)[1]
Klasipikasyong pang-agham
Dominyo:	Eukaryota
Kaharian:	Animalia
Kalapian:	Chordata
Hati:	Aves
Orden:	Galliformes
Pamilya:	Phasianidae
Sari:	Gallus
Espesye:	G. gallus
Pangalang binomial
Gallus gallus (Linnaeus, 1758)
Labuyo (kulay-kayumanggi)
Kasingkahulugan
Phasianus gallus Linnaeus, 1758

Nabunyag ng ebidensya mula sa antas molekula na hinango mula sa buong-henoma na pinagkasunod-sunod na nadomestikado ang manok mula sa labuyo noong mga 8,000 taong nakalipas,^[3] na kinasangkutan ng kaganapang domestikasyon na ito ang maramihang pinagmulang maternal.^[3][5] Simula noon, kumalat ang kanilang anyong domestikado sa buong mundo kung saan inalagaan sila ng mga tao para sa kanilang karne, itlog, at bilang kasama.^[6]

Pangalan

Tinatawag ang Gallus gallus sa Tagalog bilang "labuyo" (kung lalaki) o "upa" (kung babae) habang ang katawangang "manok ihalas" o "ihalas" ay ginagamit sa Kabisayaan.^[7] Nangangahulugang "malayang gumagala" ang katawagan.^[2]

Mga sanggunian

1. BirdLife International (2016). "Gallus gallus". IUCN Red List of Threatened Species (sa wikang Ingles). 2016: e.T22679199A92806965. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22679199A92806965.en. Nakuha noong 19 Nobyembre 2021.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
2. Compendio, Jade Dhapnee Zarate; Nishibori, Masahide (2021). "Philippine Red Junglefowl: A separate Gallus gallus subspecies or not?" (sa wikang Ingles). The Journal of Animal Genetics.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
3. Lawal, R.A.; atbp. (2020). "The wild species genome ancestry of domestic chickens". BMC Biology (sa wikang Ingles). 18 (13): 13. doi:10.1186/s12915-020-0738-1. PMC 7014787. PMID 32050971.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
4. Eriksson, Jonas; Larson, Greger; Gunnarsson, Ulrika; Bed'hom, Bertrand; Tixier-Boichard, Michele; Strömstedt, Lina; Wright, Dominic; Jungerius, Annemieke; atbp. (23 Enero 2008), "Identification of the Yellow Skin Gene Reveals a Hybrid Origin of the Domestic Chicken", PLOS Genetics (sa wikang Ingles), 4 (2): e10, doi:10.1371/journal.pgen.1000010, PMC 2265484, PMID 18454198{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
5. Liu, Y-P.; atbp. (2006). "Multiple Maternal Origins of Chickens: Out of the Asian Jungles". Mol Phylogenet Evol (sa wikang Ingles). 38 (1): 12–9. doi:10.1016/j.ympev.2005.09.014. PMID 16275023.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
6. Storey, A.A.; atbp. (2012). "Investigating the global dispersal of chickens in prehistory using ancient mitochondrial DNA signatures". PLOS ONE (sa wikang Ingles). 7 (7): e39171. Bibcode:2012PLoSO...739171S. doi:10.1371/journal.pone.0039171. PMC 3405094. PMID 22848352.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
7. Kennedy, Robert; Gonzales, Pedro C.; Dickinson, Edward; Jr, Hector C. Miranda; Fisher, Timothy H. (2000-09-21). A Guide to the Birds of the Philippines (sa wikang Ingles). OUP Oxford. ISBN 978-0-19-854668-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)