![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Flag_of_Chad.svg/langtk-640px-Flag_of_Chad.svg.png&w=640&q=50)
Çad
From Wikipedia, the free encyclopedia
Çad — Merkezi Afrikada ýerleşýän döwlet. Paýtagty — Njamena. Deňze çykalgasy ýok. Günbatarda Niger, Nigeriýa, Kamerun, günortada Merkezi Afrika Respublikasy, gündogarda Sudan, demirgazykda bolsa, Liwiýa bilen serhetleşýär. Çadyň birnäçe sebiti bar: demirgazykda çöl zolagy, merkezde gurak Sahelian guşagy we günortada has oňat Sudan Sawanna zolagy. Theurduň adyny göterýän Çad köli, Çaddaky iň uly batgalyk ýer we Afrikada ikinji orunda durýar. Paýtagt N'Djamena iň uly şäherdir. Çadyň resmi dilleri arap we fransuz dilleridir. Çadda 200-den gowrak dürli etnik we dil toparlary ýaşaýar. Çadyň iň meşhur dini Yslamdyr (55%), ondan soň hristiançylyk (40%).
| |||||
![]() |
Biziň eýýamymyzdan ozalky VII müňýyllykdan başlap, ilat köp sanly Çad basseýnine göçüpdir. Biziň eramyzyň I müňýyllygynyň ahyrynda Çadyň Sahelian zolagynda birnäçe döwlet we imperiýa ösüp, ýykyldy, olaryň her biri sebitden geçýän Sahara transmilli söwda ýollaryna gözegçilik edýärdi.
Fransiýa 1920-nji ýyla çenli bu territoriýany basyp aldy we ony Fransiýanyň Ekwatorial Afrikasynyň bir bölegi hökmünde goşdy. 1960-njy ýylda Çad Fransua Tombalbaýyň ýolbaşçylygynda garaşsyzlyk aldy. Musulman demirgazygyndaky syýasatlaryna bolan nägilelik 1965-nji ýylda uzak wagtlap dowam eden raýat urşunyň başlanmagy bilen tamamlandy. 1979-njy ýylda gozgalaňçylar paýtagty basyp aldylar we Günortanyň gegemoniýasyny ýok etdiler. Emma, gozgalaňçy serkerdeler Hisson Habre garşydaşlaryny ýeňýänçä öz aralarynda söweşdiler. Çadiýa - Liwiýa çaknyşygy 1978-nji ýylda Liwiýanyň çozmagy bilen başlandy, 1987-nji ýylda fransuz harby goşulyşmagy bilen bes edildi (Operation Épervier). Hisson Habre 1990-njy ýylda general Idriss Debi tarapyndan agdaryldy. Fransuz goldawy bilen 1991-nji ýylda Çadiýanyň ýaragly güýçlerini döwrebaplaşdyrmak başlandy. 2003-nji ýyldan bäri Sudanda Darfur krizisi serhetden döküldi we ýurdy durnuksyzlaşdyrdy. Garyp, millet we adamlar Çadyň gündogaryndaky lagerlerde we töwereginde ýaşaýan ýüzlerçe müň sudan bosgunyny ýerleşdirmek üçin göreşdiler.
Syýasy partiýalaryň köpüsi işjeň bolsa-da, güýç prezident Debiniň we onuň syýasy partiýasy “Watançylyk halas ediş hereketiniň” elinde. Çad syýasy zorluklardan we gaýtalanýan agdarlyşyk synanyşyklaryndan ejir çekýär. Çad dünýäniň iň garyp we korrumpirlenen ýurtlaryndan biridir; ýaşaýjylaryň köpüsi eklenç çopanlary we daýhanlary hökmünde garyplykda ýaşaýarlar. 2003-nji ýyldan bäri çig nebit, adaty pagta pudagyndan öňe geçip, ýurduň esasy eksport girdejisine öwrüldi.