มณฑลยูนนาน

ยูนนาน^[5] หรือ หยุนหนาน^[5] หรือภาษาจีนมาตรฐานว่า ยฺหวินหนาน (จีน: 云南^ⓘ) และมีชื่อในภาษาไทยถิ่นเหนือว่า วิเทหราช^[6] เป็นมณฑลหนึ่งของสาธารณรัฐประชาชนจีน ตั้งอยู่ภาคตะวันตกเฉียงใต้ของประเทศ มีพื้นที่ประมาณ 394,000 ตารางกิโลเมตร และมีประชากรประมาณ 48.300 ล้านคน (ค.ศ. 2018) มีเมืองหลวงของมณฑลชื่อ คุณหมิง มณฑลยูนนานมีอาณาเขตติดต่อกับมณฑลและเขตปกครองต่าง ๆ ของประเทศจีน ได้แก่ กว่างซี กุ้ยโจว เสฉวน และทิเบต รวมถึงติดต่อกับประเทศเวียดนาม ลาว และพม่า ยูนนานเป็นมณฑลที่พัฒนาน้อยที่สุดเป็นอันดับสี่ของจีนโดยพิจารณาจากรายได้ต่อหัวในปี ค.ศ. 2014^[7] ประชากรส่วนใหญ่เป็นชาวฮั่น นอกจากนั้นยังมีกลุ่มชาติพันธุ์อื่น ๆ อีก 25 กลุ่มชาติพันธุ์

มณฑลยูนนาน 云南省
มณฑล
การถอดเสียง
• ภาษาจีน	ยฺหวินหนานเฉิ่ง (云南省 Yúnnán Shěng)
• ชื่อย่อ	เตียน (滇 Diān) หรือ ยฺหวิน (云/雲 Yún)
(ตามเข็มนาฬิกาจากด้านบน) ภูเขาหิมะเหมย์หลี่ วัดเยฺหวียนตงในคุนหมิง ป่าหินฉือหลิน เจดีย์สามองค์ในต้าหลี่ ภูมิทัศน์วัฒนธรรมนาขั้นบันไดหงเหอฮาหนี่
แผนที่แสดงที่ตั้งของมณฑลยูนนาน
พิกัด: 25°03′N 101°52′E
เมืองหลวง (และเมืองใหญ่สุด)	คุนหมิง
เขตการปกครอง	16 จังหวัด, 129 อำเภอ, 1565 ตำบล
การปกครอง
• เลขาธิการพรรค	เฉิน หาว
• ผู้ว่าราชการ	หร่วน เฉิงฟา
พื้นที่[1]
• ทั้งหมด	394,000 ตร.กม. (152,000 ตร.ไมล์)
อันดับพื้นที่	อันดับที่ 8
ความสูงจุดสูงสุด	6,740 เมตร (22,110 ฟุต)
ประชากร  (พ.ศ. 2553)[2]
• ทั้งหมด	45,966,239 คน
• อันดับ	อันดับที่ 12
• ความหนาแน่น	120 คน/ตร.กม. (300 คน/ตร.ไมล์)
• อันดับความหนาแน่น	อันดับที่ 24
ประชากรศาสตร์
• ชาติพันธุ์	ฮั่น: 67% อี๋: 11% ไป๋: 3.6% อาข่า: 3.4% จ้วง: 2.7% ไทลื้อ: 2.7% ม้ง: 2.5% หุย: 1.5% ทิเบต: 0.3% ปะหล่อง: 0.19%
• ภาษาและภาษาถิ่น	ภาษาจีนกลางตะวันตกเฉียงใต้ และภาษาชนกลุ่มน้อย 25 ภาษา
รหัส ISO 3166	CN-YN
GDP (พ.ศ. 2560)[3]	1.65 ล้านล้านเหรินหมินปี้ (อันดับที่ 20)
• ต่อหัว	34,546 เหรินหมินปี้ (อันดับที่ 30)
HDI (พ.ศ. 2556)	0.609[4] (ปานกลาง) (อันดับที่ 29)
เว็บไซต์	www.yn.gov.cn

มณฑลยูนนานตั้งอยู่ในพื้นที่ภูเขา โดยมีที่สูงทางตะวันตกเฉียงเหนือและที่ต่ำทางตะวันออกเฉียงใต้ ประชากรส่วนใหญ่อาศัยอยู่ทางตะวันออกของมณฑล ส่วนทางตะวันตกมีทั้งยอดเขาและหุบเขาโดยที่ระดับความสูงแตกต่างกันมากถึง 3,000 เมตร มณฑลยูนนานอุดมไปด้วยทรัพยากรธรรมชาติและมีพันธุ์พืชที่หลากหลายมากที่สุดในประเทศจีน จากพืชชั้นสูงในประเทศจีนซึ่งมีประมาณ 30,000 สปีชีส์ อาจพบในยูนนานถึง 17,000 สปีชีส์หรือมากกว่า^[8] มณฑลยูนนานเป็นแหล่งสำรองอะลูมิเนียม ตะกั่ว สังกะสี และดีบุก ที่ใหญ่ที่สุดในประเทศจีน และยังมีแหล่งทองแดงและนิกเกิลที่สำคัญอีกด้วย

ราชวงศ์ฮั่นบันทึกความสัมพันธ์ทางการทูตกับยูนนานเป็นครั้งแรกเมื่อปลายศตวรรษที่ 2 ก่อนคริสตกาล และเคยเป็นส่วนหนึ่งของเส้นทางสายไหมที่ไปยังภิตรคร ในประเทศบังกลาเทศ พื้นที่ของยูนนานถูกปกครองโดยอาณาจักรน่านเจ้า ในช่วงปี ค.ศ. 738–937 และตามด้วยอาณาจักรต้าหลี่ ในช่วงปี ค.ศ. 937–1253 และหลังจากสมัยราชวงศ์หยวนของชาวมองโกล ยูนนานถูกยึดครองโดยราชวงศ์หมิงในคริสต์ศตวรรษที่ 13

ประวัติศาสตร์

• ก่อนศตวรรษที่ 3 แม่ทัพจ้วงเฉี่ยวแห่งแคว้นฉู่ได้เข้ามายึดครองพื้นที่แถบนี้แล้วตั้งเป็นอาณาจักรเตียน จนมาถึงก่อนปี ค.ศ. 221 จักรพรรดิฮั่นอู่ได้ส่งแม่ทัพกัวะชางมาปราบชนเผ่าแถบนี้ ยกฐานะขึ้นเป็นเมืองอี้โจว ได้มีการซ่อมถนนเพื่อค้าขายกับอาณาจักรพม่า
• ค.ศ. 738 หัวหน้าชนเผ่าเมื่องเซอเจ่าในเขตเมืองเออไฮ้ นามว่าผีลัวะเกอ (พี่ล่อโก๊ะ) ได้สถาปนาเมืองเป็นอาณาจักรหนานเจ่า (น่านเจ้า) จักรพรรดิถังเสฺวียนจงได้พระราชทานบรรดาศักดิ์ ยฺหวินหนานอ๋อง (กษัตริย์แห่งยฺหวินหนาน) ได้สร้างเมืองไท่เหอ (เมืองต้าหลี่ในปัจจุบัน)
• ค.ศ. 937 ต้วนซึผิง ชนเผ่าไป๋ได้เข้ามายึดครองและสถาปนาเป็นอาณาจักรต้าหลี่ จนถึงปี ค.ศ. 1253
• ค.ศ. 1253 กุบไล ข่านได้ส่งกองทัพมองโกลมาปราบ
• ค.ศ. 1276 ได้ลดฐานะลงเป็นมณฑลยฺหวินหนาน มีเมืองจงซิงลู่ (เมืองคุนหมิงในปัจจุบัน) เป็นเมืองหลวงของมณฑล ในสมัยนี้ได้เริ่มมีการทำเหมืองทองแดงและเหมืองเงินจนถึงปัจจุบัน
• ค.ศ. 1381 จักรพรรดิหงอู่ได้ส่งแม่ทัพบั่วโยวเตอและมู่อิงมาตียฺหวินหนานและปราบเหลียงอ๋องแห่งราชวงศ์หยวน
• ค.ศ. 1659 จักรพรรดิซุ่นจื้อได้ส่งผิงซีอ๋อง อู๋ ซานกุ้ยมาตามจับจักรพรรดิยงลี่แห่งหนานหมิง ภายหลังอู๋ ซานกุ้ยได้รับแต่งตั้งให้ปกครองยฺหวินหนาน

ภูมิศาสตร์

มณฑลยูนนานเป็นมณฑลที่อยู่ใต้สุดในประเทศจีน โดยมีเส้นทรอปิกออฟแคนเซอร์ผ่านทางตอนใต้ มณฑลนี้มีพื้นที่ 394,100 ตารางกิโลเมตร คิดเป็นร้อยละ 4.1 ของพื้นที่ทั้งหมดในประเทศ ส่วนเหนือของมณฑลเป็นส่วนหนึ่งของที่ราบสูงยูนนาน–กุ้ยโจว มณฑลนี้มีอาณาเขตติดต่อกับเขตปกครองตนเองกว่างซีและมณฑลกุ้ยโจวทางทิศตะวันออก ติดต่อกับมณฑลเสฉวนทางทิศเหนือ และติดต่อกับเขตปกครองตนเองทิเบตทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ นอกจากนี้ ยังมีเขตแดนติดต่อกับประเทศข้างเคียงเป็นระยะทาง 4,060 กิโลเมตร โดยติดต่อกับประเทศพม่า (รัฐกะชีนและรัฐชาน) ทางทิศตะวันตก กับประเทศลาว (แขวงหลวงน้ำทา แขวงอุดมไซ และแขวงพงสาลี) ทางทิศใต้ และกับประเทศเวียดนาม (จังหวัดห่าซาง จังหวัดหล่าวกาย จังหวัดลายเจิว และจังหวัดเดี่ยนเบียน) ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ ในทางปฏิบัติ ทั้งพื้นที่มณฑลยูนนานอยู่ในบริเวณโซเมียของเอเชีย

ภูมิประเทศ

มณฑลยูนนานเป็นมณฑลที่มีพื้นที่ภูเขาเป็นส่วนใหญ่ประมาณ 84% นอกจากนั้นยังมีพื้นที่ราบสูงประมาณ 10% และมีพื้นที่ลุ่มน้ำอีก 6%

จุดสูงสุดของมณฑลคือยอดเขา Kawagebo โดยมีความสูง 6,740 เมตร ส่วนจุดที่ต่ำสุดมีความสูง 76.4 เมตร

แม่น้ำ

มณฑลยูนนานมีแม่น้ำใหญ่ไหลผ่านทั้งหมด 6 สายด้วยกัน ได้แก่

• แม่น้ำแยงซี หรือรู้จักกันในมณฑลนี้ว่าแม่น้ำจินซา (แม่น้ำทรายทอง) ไหลผ่านทางเหนือของมณฑล
• แม่น้ำจู ต้นน้ำของแม่น้ำจูเจียงในนครกวางโจว
• แม่น้ำโขง (แม่น้ำล้านช้าง) มีต้นกำเนิดในทิเบต ไหลผ่านประเทศพม่า ลาว ไทย กัมพูชา และเวียดนาม ออกสู่ทะเลจีนใต้
• แม่น้ำแดง (แม่น้ำหงเหอ) ไหลลงสู่อ่าวตังเกี๋ย บริเวณประเทศเวียดนาม
• แม่น้ำสาละวิน (แม่น้ำนู่เจียง) ไหลลงสู่อ่าวเมาะตะมะ ทะเลอันดามัน ประเทศพม่า
• แม่น้ำอิรวดี

ความหลากหลายทางชีวภาพ

มณฑลยูนนาน ถือเป็นดินแดนหนึ่งที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูงมากแห่งหนึ่งของโลก มีพันธุ์พืชและพันธุ์สัตว์ต่าง ๆ มากมาย ที่หายาก ใกล้สูญพันธุ์หลายชนิดของโลก เฉพาะสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมมีมากถึง 3,000 ชนิด คิดเป็นครึ่งหนึ่งของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมทั้งหมดที่พบในจีน และมีถึง 66 ชนิดที่พบได้เฉพาะมณฑลยูนนานนี้เท่านั้น อาทิ แพนด้าแดง ทาคิน เสือดาวหิมะ และลิงจมูกเชิดยูนนาน^[9]

การแบ่งเขตการปกครอง

มณฑลยูนนานแบ่งเขตการปกครองออกเป็น 16 เขตการปกครองระดับจังหวัด ได้แก่ นครระดับจังหวัด 8 แห่ง และจังหวัดปกครองตนเอง 8 แห่ง

เขตการปกครองของมณฑลยูนนาน
เขต (มีเฉพาะในนครระดับจังหวัด)   นครระดับอำเภอ
ที่	รหัสพื้นที่[10]	ชื่อ	พื้นที่ (ตารางกิโลเมตร)[11]	ประชากรปี พ.ศ. 2553 (คน)[12]	ที่ตั้งที่ทำการ	เขตการปกครอง[13]
						เขต	อำเภอ	อำเภอปกครองตนเอง	นครระดับอำเภอ
	530000	มณฑลยูนนาน	394000.00	45,966,766	นครคุนหมิง	16	67	29	16
1	530100	นครคุนหมิง	21,001.28	6,432,209	เขตเฉิงก้ง	7	3	3	1
2	530300	นครฉวี่จิ้ง	28,939.41	5,855,055	เขตฉีหลิน	2	6		1
3	530400	นครอฺวี้ซี	14,941.53	2,303,518	เขตหงถ่า	2	4	3
4	530500	นครเป่าซาน	19,064.60	2,506,491	เขตหลงหยาง	1	3		1
5	530600	นครเจาทง	22,439.76	5,213,521	เขตเจาหยาง	1	9		1
6	530700	นครลี่เจียง	20,557.25	1,244,769	เขตกู่เฉิง	1	2	2
7	530800	นครผูเอ่อร์	44,264.79	2,542,898	เขตซือเหมา	1		9
8	530900	นครหลินชาง	23,620.72	2,429,497	เขตหลินเสียง	1	4	3
13	532300	จังหวัดปกครองตนเองฉู่สยง	28,436.87	2,684,169	นครฉู่สยง		9		1
14	532500	จังหวัดปกครองตนเองหงเหอ	32,167.67	4,500,896	นครเหมิงจื่อ		6	3	4
15	532600	จังหวัดปกครองตนเองเหวินซาน	31,409.12	3,517,946	นครเหวินชาน		7		1
16	532800	จังหวัดปกครองตนเองสิบสองปันนา	19,107.05	1,133,515	นครเชียงรุ่ง		2		1
12	532900	จังหวัดปกครองตนเองต้าหลี่	28,299.43	3,456,323	นครต้าหลี่		8	3	1
9	533100	จังหวัดปกครองตนเองเต๋อหง	11,171.41	1,211,440	นครหมังชื่อ		3		2
10	533300	จังหวัดปกครองตนเองนู่เจียง	14,588.92	534,337	นครหลูฉุ่ย		1	2	1
11	533400	จังหวัดปกครองตนเองตี๋ชิ่ง	23,185.59	400,182	นครแชงกรี-ลา		1	1	1

อ้างอิง

1. "Doing Business in Yunnan Province of China". Ministry Of Commerce - People's Republic Of China. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-01-07. สืบค้นเมื่อ 5 August 2013.
2. "Communiqué of the National Bureau of Statistics of People's Republic of China on Major Figures of the 2010 Population Census [1] (No. 2)". National Bureau of Statistics of China. 29 April 2011. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ July 27, 2013. สืบค้นเมื่อ 4 August 2013.
3. 云南省2017年国民经济和社会发展统计公报 [Statistical Communiqué of Yunnan on the 2017 National Economic and Social Development] (ภาษาจีน). Yunnan Bureau of Statistics. 2018-06-12. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2018-06-22. สืบค้นเมื่อ 2018-06-22.
4. 《2013中国人类发展报告》 (PDF) (ภาษาจีน). United Nations Development Programme China. 2013. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2014-06-11. สืบค้นเมื่อ 2014-05-14.
5. "ประกาศสำนักงานราชบัณฑิตยสภา เรื่อง กำหนดชื่อประเทศ ดินแดน เขตการปกครอง และเมืองหลวง" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 139 (พิเศษ 205 ง). 1 กันยายน 2565.
6. จิตร ภูมิศักดิ์. ความเป็นมาของคำสยาม, ไทย ลาว และขอม และลักษณะทางสังคมของชื่อชนชาติ. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ:ชนนิยม. 2556, หน้า 176
7. "Illuminating China's Provinces, Municipalities and Autonomous Regions". PRC Central Government Official Website. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 18 มิถุนายน 2014. สืบค้นเมื่อ 17 พฤษภาคม 2014.
8. David Paterson, Kunming Institute of Botany’s honorary senior horticulturalist and former director of the Royal Botanic Garden in Edinburgh, Scotland.
9. เก็บถาวร 2010-05-20 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน ยูนนานได้รับการขนานนามว่า “อาณาจักรสัตว์” เพราะอุดมไปด้วยสัตว์นานาชนิด บางชนิดหายากและพบได้ตามธรรมชาติในยูนนานเท่านั้น (ยูนนาน ตอน 5) จากโอเคเนชั่น
10. 中华人民共和国县以上行政区划代码 (ภาษาจีนตัวย่อ). Ministry of Civil Affairs. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2015-04-02. สืบค้นเมื่อ 2019-02-17.
11. Shenzhen Bureau of Statistics. 《深圳统计年鉴2014》 (ภาษาจีนตัวย่อ). China Statistics Print. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2015-05-12. สืบค้นเมื่อ 2015-05-29.
12. Census Office of the State Council of the People's Republic of China; Population and Employment Statistics Division of the National Bureau of Statistics of the People's Republic of China (2012). 中国2010人口普查分乡、镇、街道资料 (1 ed.). Beijing: China Statistics Print. ISBN 978-7-5037-6660-2.
13. Ministry of Civil Affairs (August 2014). 《中国民政统计年鉴2014》 (ภาษาจีนตัวย่อ). China Statistics Print. ISBN 978-7-5037-7130-9.