การใช้อำนาจครอบงำ

ในการเมืองระหว่างประเทศ มุขยภาพ^[1] (อังกฤษ: hegemony; กรีก: ἡγεμονία^[2][3][4][5] มีที่มาจากคำกริยาภาษากรีกว่า ἡγέομαι แปลว่า "มุขย-"^[6]) หมายถึงการใช้อำนาจครอบงำ โดยผู้ใช้อำนาจเชิง "มุขยรัฐ" (hegemonic state) คือรัฐผู้นำ ปกครองรัฐที่ด้อยอำนาจกว่าทางภูมิรัฐศาสตร์ ด้วยอำนาจโดยนัย และการข่มขู่คุกคามในด้านต่างๆ แต่มิใช่ด้วยกำลังทหารโดยตรง ในกรีซโบราณ (ศตวรรษที่ 8 ก่อนคริสตกาล – คริสต์ศตวรรษที่ 6) กล่าวคือหมายถึงการรัฐหนึ่งมีภาวะครอบงำทางการเมือง–การทหารเหนืออีกรัฐหนึ่ง^[7]

ในศตวรรษที่ 19 "มุขยภาพ" เริ่มถูกใช้เพื่อสื่อความถึง "การก้าวขึ้นสู่อำนาจ หรือเข้ามาเป็นผู้นำในทางสังคมหรือวัฒนธรรม; สถานะที่โดดเด่นของกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งในสังคม หรือสภาพแวดล้อมทางวัฒนธรรม" ต่อมาคำดังกล่าวได้ถูกใช้เพื่อสื่อความถึงอำนาจในทางภูมิรัฐศาสตร์ หรือวัฒนธรรม ที่ประเทศหนึ่งมีเหนือประเทศอื่น โดยแนวคิดเรื่อง ประมุขภาพ ในยุคนี้เน้นไปที่การใช้อำนาจของประเทศมหาอำนาจยุโรป เหนือทวีปเอเชีย และแอฟริกา^[8] โดยอาจไม่ใช่การเข้ายึดครองโดยตรง เช่นกรณีที่ประเทศฝรั่งเศสใช้อำนาจเชิงมุขยภาพ กดดันสยามให้สละอำนาจอธิปไตยในดินแดนบางส่วนของตน เพื่อที่ฝรั่งเศสจะได้เข้ามาปกครอง รวมถึงการปฏิเสธอำนาจทางวัฒนธรรมของสยามเหนือดินแดนลาวและกัมพูชา^[9] หรือกรณีที่เซอร์ จอห์น เบาว์ริง (ผู้ว่าราชการเกาะฮ่องกงในสมัยนั้น) กดดันให้สยาม และญี่ปุ่นเปิดการค้าเสรีกับจักรวรรดิอังกฤษ เพื่อให้อังกฤษสามารถเข้าถึงทรัพยากรที่ขาดแคลนในยุโรปได้

ในทางทฤษฎีความสัมพันธ์ทางการเมือง มุขยภาพ หรือ การครอบงำเชิงอำนาจ หมายถึงสถานการณ์ที่ มีความอสมมาตรอย่างมีนัยสำคัญให้เป็นคุณแก่รัฐหนึ่ง โดยรัฐนั้น (1) มีกำลังทหารแกร่งพอที่จะสลายภัยคุกคามจากอำนาจคู่แข่งได้อย่างเป็นระบบ; (2) สามารถเข้าถึงวัตถุดิบ ทรัพยากรธรรมชาติ เงินทุน และตลาด (3) มีความได้เปรียบเชิงแข่งขันในการผลิตสินค้ามูลค่าสูง; (4) มีความสามารถที่จะสร้าง และเผยแพร่คตินิยมที่สะท้อนถึงรูปการ หรือสภาพการณ์ที่เป็นอยู่; และ (5) มีฐานะหน้าที่แตกต่างไปจากรัฐอื่นๆในระบบ โดยถูกคาดหวังว่าจะต้องจัดหาสินค้าสาธารณะบางอย่าง เช่น ความมั่งคงปลอดภัย หรือความคงตัวทางการเงินและทางธุรกิจการค้า^[10]

อ้างอิง

1. วารสารข้าราชการ ปีที่ 41 ฉบับที่ 5 เดือนกันยายน-ตุลาคม 2539
2. Oxford English Dictionary
3. "Hegemony". Oxford Advanced American Dictionary. Dictionary.com, LLC. 2014.
4. "Hegemony". Merriam-Webster Online. Merriam-Webster, Inc. 2014. สืบค้นเมื่อ 2016-02-24.
5. "Hegemony". American Heritage Dictionary. Houghton Mifflin Harcourt. 2014. สืบค้นเมื่อ 2016-02-24.
6. Liddel & Scott, Greek-English Lexicon (New York, Harper & Brothers 1886), at 641
7. Chernow, Barbara A.; Vallasi, George A., บ.ก. (1994). The Columbia Encyclopedia (Fifth ed.). New York: Columbia University Press. p. 1215. ISBN 0-231-08098-0.
8. Bullock, Alan; Trombley, Stephen, บ.ก. (1999). The New Fontana Dictionary of Modern Thought (Third ed.). London: HarperCollins. pp. 387–388. ISBN 0-00-255871-8.
9. Ivarsson, Søren (2008). Creating Laos: The Making of a Lao Space Between Indochina and Siam. Nias Press. p. 24-32. ISBN 978-87-7694-023-2.
10. Schenoni, Luis (2017). "The Southern African unipolarity". Journal of Contemporary African Studies. สืบค้นเมื่อ 2017-09-30.