ใบไม้

ใบไม้ (อังกฤษ: leaf) เป็นส่วนที่สร้างอาหารโดยกระบวนการสังเคราะห์ด้วยแสง ใบไม้มีขนาดและรูปร่างแตกต่างกันหลายแบบแบ่งเป็น 2 แบบใหญ่ๆ ตามลักษณะที่แตกต่างกัน

ใบไม้

โครงเส้นใบของใบไม้

รูปพหูพจน์ของ leaf คือ leaves ส่วน foliage เป็นกลุ่มคำนามที่ใช้อธิบายว่าใบเป็นส่วนประกอบหนึ่งของพืช

กายวิภาคของใบ

ลักษณะของใบพืชดอกที่สมบูรณ์นั้นประกอบไปด้วย ก้านใบ, แผ่นใบ, และ หูใบ ก้านใบนั้นจะเป็นส่วนต่อมาจากลำต้นใบบริเวณที่เรียกว่า "ง่ามกิ่งหรือซอกใบ" แต่ก็ใช่ว่าพืชทุกชนิดจะมีใบตามลักษณะที่กล่าวมาข้างต้น ในพืชบางชนิดคู่หูใบจะไม่ปรากฏเด่นชัดหรือไม่มีเลย ก้านใบอาจไม่มีหรือแผ่นใบอาจไม่เป็นแผ่นแบน ความหลากหลายที่มีมากมายนี้ถูกแสดงในกายวิภาคของใบจากชนิดหนึ่งถึงอีกชนิดหนึ่งที่ถูกเสนอในรายละเอียดภายใต้รูปร่างลักษณะของใบ

ใบนั้นถือว่าเป็นอวัยวะหนึ่งซึ่งทั่วไปประกอบไปด้วย:

1. เนื้อเยื่อชั้นผิว ที่จะปกคลุมผิวด้านบน (2) และด้านล่าง (5)
2. พาเรงคิมา ภายในที่เรียกว่ามีโซฟิลล์ (3:แพลิเซด มีโซฟิลล์) (4:สปองจี มีโซฟิลล์)
3. ข้อของเส้นใบ (10:ท่อลำเลียง) (8:ไซเล็ม) (9:โฟลเอ็ม)
4. ปากใบ (6)
5. เซลล์คุม (7)
6. ผิวเคลือบคิวทิน (1) ที่ปกคลุมเนื้อเยื่อชั้นผิวอีกที

Diagram of leaf internal

ประเภทของใบไม้

ใบเดี่ยว

ใบเดี่ยว (simple leaf) หมายถึงใบที่มีเพียงใบเดียวติดกับก้านที่แตกออกจากกิ่งหรือลำต้น เช่น มะม่วง กล้วย แต่ยังมีใบเดี่ยวบางชนิดที่ขอบใบเว้าเข้าไปมากทำให้ดูคล้ายใบประกอบ เช่น มะละกอ มันสำปะหลัง

• ใบประกอบแบบขนนก (pinnately compound leaves) ใบย่อยแต่ละใบแยกออกจากก้าน 2 ข้างของแกนกลาง คล้ายขนนก ถ้าปลายสุดของใบจะเป็นใบย่อยเพียงใบเดียวเรียก แบบขนนกคี่ (odd pinnate) เช่น กุหลาบ อัญชัน ก้ามปู ถ้าสุดปลายใบมี 2 ใบ เรียกแบบขนนกคู่ (even pinnate) เช่น มะขาม ขี้เหล็ก แคบ้าน ใบประกอบแบบขนนกอาจแบ่งย่อยได้อีก คือ
  • ใบประกอบแบบขนนกชั้นเดียว (unipinnate) เป็นใบประกอบที่มีใบย่อยแยกออกจากแกนกลางเพียงครั้งเดียว เช่น กุหลาบ มะขาม ขี้เหล็ก
  • ใบประกอบแบบขนนกสองชั้น (bipinnate) เป็นใบประกอบแบบขนนกที่แยกออกจากก้านเป็นครั้งที่ 2 จึงมีใบย่อย เช่น ก้ามปู หางนกยูง
  • ใบประกอบแบบขนนกสามชั้น (tripinnate) เป็นใบประกอบแบบขนนกที่แตกแขนงออกจากก้านเป็นครั้งที่ 3 จึงมีใบย่อย เช่น ปีบ มะรุม

ศัพท์บัญญัติที่เกี่ยวข้องกับใบ

รูปใบ (leaf shape)

รูปวาดรูปใบ คลิกเพื่อแสดงรายละเอียด

ใบแบบรอบข้อ (Perfoliate)

ในพฤกษศาสตร์ใช้ศัพท์เพื่อพรรณนาถึงรูปใบดังนี้:

• ใบรูปเข็ม : Acicular (acicularis)
• ใบรูปลิ่มแคบ : Subulate (subulata)
• Acuminate (acuminata) : เรียวแหลม
• Aristate (aristata) : แหลมเข็ม, มีรยางค์แข็ง
• Cordate (cordata) : รูปหัวใจ
• Cuneate (cuneata) : รูปลิ่ม
• Deltoid (deltoidea) : สามเหลี่ยม
• Digitate (digitata) : รูปนิ้วมือ
• Elliptic (elliptica) : รีรูปไข่
• Falcate (falcata) : รูปเคียว
• Flabellate (flabellata) : พัด
• Hastate (hastata) : เงี่ยงใบหอก
• Lance-shaped, lanceolate (lanceolata) : ใบหอก
• Linear (linearis) : แถบ
• Lobed (lobata) : เป็นแฉก, เป็นพู, เป็นหยัก
• Obcordate (obcordata) : หัวใจกลับ
• Oblanceolate (oblanceolata) : ใบหอกกลับ
• Oblong (oblongus) : ขอบขนาน
• Obovate (obovata) : ไข่กลับ
• Obtuse (obtusus) : ป้าน, มน
• Orbicular (orbicularis) : กลม
• Ovate (ovata) : Oval, รีกว้าง รูปไข่
• Palmate (palmata) : รูปฝ่ามือ,แบบนิ้วมือ
• Pedate (pedata) : แบบตีนเป็ด

Peltate (peltata) : แบบก้นปิด (ลำต้นอยู่ใต้ใบ ณ จุดต่อ) Perfoliate (perfoliata) : รอบข้อ (แผ่นใบล้อมรอบลำต้น) Pinnate (pinnata) : แบบขนนก odd-pinnate, imparipinnate: แบบขนนกปลายคี่ paripinnate, even-pinnate: แบบขนนกปลายคู่ pinnatifid and pinnatipartite: หยักแบบขนนก และหยักลึกแบบขนนก bipinnate, twice-pinnate: แบบขนนกสองชั้น tripinnate, thrice-pinnate: แบบขนนกสามชั้น Pinnatisect (pinnatifida) : หยักลึกสุดแบบขนนก Reniform (reniformis) : ไต

Rhomboid (rhomboidalis) : สี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด Round (rotundifolia) : กลม Sagittate (sagittata) : หัวลูกศร Spatulate, spathulate (spathulata) : ช้อน Subulate (subulata) : รูปลิ่มแคบ Sword-shaped (ensiformis) : รูปดาบ Trifoliate, ternate (trifoliata) : มีสามใบย่อย Truncate (truncata) : ปลายตัด Unifoliate (unifoliata) : มีหนึ่งใบ

ใบขอบ (margins, edge)

angulate: เป็นมุม entire: เรียบ ciliate: เป็นขนครุย crenate: หยักมน crenulate: หยักมนถี่ dentate: หยักซี่ฟัน bidentate: หยักซี่ฟัน 2 ชั้น denticulate: หยักซี่ฟันถี่

fimbriate: เป็นชายครุย incised: จักลึก lacerate: แหว่ง laciniate: จักเป็นครุย lobate: เป็นแฉก, เป็นพู, เป็นหยัก pectinate: จักซี่หวี repand: เป็นคลื่นเล็กน้อย

serrate: จักฟันเลื่อย biserrate: จักฟันเลื่อย 2 ชั้น serrulate: จักฟันเลื่อยถี่ sinuate: เว้าเป็นคลื่น spinose: มีหนาม spinose-lacerate: แหว่งมีหนาม spinose-serrate: จักมีหนาม undulate: เป็นคลื่น

ปลายใบ

หมุนตามเข็มนาฬิกาจากบนซ้าย: สามแฉกลึกสุด, ขอบใบเป็นจักฟันเลื่อยถี่รูปรี, การเรียงเส้นใบรูปฝ่ามือแบบก้นปิด, แบบขนนกปลายคี่เรียวแหลม (กลาง) , หยักลึกสุดแบบขนนก, เป็นหยัก, ขอบใบรูปรี

• acuminate: เรียวแหลม
• acute: แหลม
• cuspidate: เป็นติ่งแหลม
• emarginate: เว้าตื้น
• mucronate: เป็นติ่งหนาม
• mucronulate: เป็นติ่งหนามสั้น
• obcordate: รูปหัวใจกลับ
• obtuse: ป้าน, มน
• truncate: ปลายตัด

โคนใบ

• acuminate: เรียวแหลม
• acute: แหลม
• auriculate: รูปติ่งหู, รูปติ่งใบ
• cordate: รูปหัวใจ
• cuneate: รูปลิ่ม
• hastate: รูปเงี่ยงใบหอก
• oblique: เบี้ยว
• reniform: รูปไต
• rounded: กลม
• sagittate: รูปเงี่ยงลูกศร
• truncate: ปลายตัด

ผิวใบ

farinose: มีนวลแป้ง glabrous: เกลี้ยง glaucous: มีนวล glutinous: เหนียว

papillate, papillose: มีปุ่มเล็ก pubescent: ขนสั้นนุ่ม punctate: จุดโปร่งแสง rugose: รอยย่น

scurfy: เป็นขุย, มีขุย tuberculate: มีปุ่ม verrucose: เป็นตุ่ม viscid, viscous: เหนียว

ขน (Hairiness (trichomes))

ใบที่ปกคลุมด้วยขนสั้นหนานุ่มรูปดาวอย่างหนาแน่น

ภาพขนสั้นหนานุ่มบนพื้นที่ส่วนล่างใบของ Coleus blumei จากการส่องกล้องจุลทรรศน์อิเล็กทรอน

• glabrous: เกลี้ยง
• arachnoid, arachnose: ขนคล้ายใยแมงมุม
• barbellate: มีขนบางรูปตะขอ, มีหนามบางรูปตะขอ
• bearded: มีขนเครา
• bristly: มีขนแข็ง
• canescent, hoary: ขนสั้นสีเทา
• ciliate: เป็นขนครุย
• ciliolate: เป็นขนครุยสั้น
• floccose: มีขนปุย (ร่วงง่าย)
• glandular: มีต่อม
• hirsute: ขนหยาบแข็ง
• hispid, scabrous, scabrid: ขนสาก
• hispidulous: ขนคาย
• lanate, lanose, woolly: แบบขนแกะ
• pilose: มีขนยาวห่าง
• puberulent, puberulous: ขนละเอียด
• pubescent: ขนสั้นนุ่ม
• sericeous: คล้ายไหม
• silky: เหมือนไหม
• stellate, stelliform: รูปดาว
• strigose: ขนแข็งเอน
• tomentose: มีขนสั้นหนานุ่ม
• villous: มีขนอุย

อ้างอิง

• Haupt, Arthur Wing, Plant morphology. Publisher: McGraw-Hill 1953. Downloable from http://www.archive.org/details/plantmorphology00haup
• a b Mauseth, James D. Botany: An Introduction to Plant Biology. Publisher: Jones & Bartlett, 2008 ISBN 978-0763753450
• Willert, Dieter J. von; Eller, Benno M.; Werger, Marinus J. A.; Brinckmann, Enno; Ihlenfeldt, Hans-Dieter: Life Strategies of Succulents in Deserts. Publisher: Cambridge University Press 1992. ISBN 978-0521244688
• Bayer, M. B. (1982). The New Haworthia Handbook. Kirstenbosch: National Botanic Gardens of South Africa. ISBN 0620056320.
• Marloth, Rudolf. “The Flora of South Africa” 1932 Pub. Capetown: Darter Bros. London: Wheldon & Wesley.
• James, Shelley A., Bell, David T. ; Influence of light availability on leaf structure and growth of two Eucalyptus globulus ssp. globulus provenances; Tree Physiology, Volume20, Issue15, Pp. 1007-1018.
• Thomas F. Döring; Marco Archetti; Jim Hardie (2009), "Autumn leaves seen through herbivore eyes" ( เก็บถาวร 2015-05-31 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน – Scholar search), Proceedings of the Royal Society B Biological Sciences 276 (1654): 121–127, doi:10.1098/rspb.2008.0858, PMC 2614250, PMID 18782744
• Published by Thames and Hudson (London) with an ISBN 0 500 54104 3

แหล่งข้อมูลอื่น

• 108 พรรณไม้ไทย
• นิเวชวิทยาสำหรับมือใหม่ เก็บถาวร 2009-05-25 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน (อังกฤษ)