โทสะ

บทความนี้เกี่ยวกับพุทธศาสนา สำหรับความหมายอื่น ดูที่ โทซะ

โทสะ (บาลี: दोस, โทส; สันสกฤต: द्वेष, ทฺเวษ) เป็นศัพท์ทางศาสนาพุทธและฮินดุที่มีความหมายตรงตัวว่า "ความขัดเคือง, ความเกลียดชัง"^[1][2][3]

ในศาสนาพุทธ โทสะ (ความขัดเคือง, ความเกลียดชัง) อยู่ตรงข้ามกับ ราคะ (ความอยาก, ความต้องการ) โทสะ เป็นหนึ่งใน 3 รากเหง้า (เช่นเดียวกันกับ ราคะ กับ โมหะ) ซึ่งก่อให้เกิดทุกข์^[4][5] และยังเป็นหนึ่งในบรรดากิเลสใหญ่ทั้ง 3 ของพระไตรปิฎกภาษาบาลีที่ต้องถูกกำจัด^[6][7][8]

โทสะเกิดจากมานะคือความถือตัวถือตน ความรู้สึกว่าตัวเด่นกว่าเขา ตัวด้อยกว่าเขา หรือตัวเสมอกับเขา เมื่อถูกกระทบเข้าก็เกิดความไม่พอใจ เกิดโทสะขึ้น เมื่อเกิดขึ้นแล้วหากระงับไม่ได้ก็จะนำให้ทำความชั่วความไม่ดีต่างๆ เช่น ทะเลาะวิวาทกัน กลั่นแกล้งกัน ทำร้ายกัน ฆ่ากัน เป็นเหตุให้ตัวเองเดือดร้อน โลกก็เร่าร้อน ขาดสันติภาพ อยู่กันอย่างเดือดร้อน หวาดระแวงกันและกัน

โทสะกำจัดได้โดยเมตตา คือการมีความรักปรารถนาดีต่อกัน^[9]

กลุ่มโทสะ

ธรรมฝ่ายชั่วนี้มี 3 อย่าง คือ

• โทสะ เป็นธรรมชาติที่ประทุษร้ายหรือความโกรธ
• อิสสา เป็นธรรมชาติที่ไม่พอใจในคุณสมบัติหรือคุณความดีของผู้อื่นหรือความอิจฉา
• มัจฉริยะ เป็นธรรมชาติที่หวงแหนในสมบัติและคุณความดีของตนหรือความตระหนี่
• กุกกุจจะ เป็นธรรมชาติที่รำคาญใจในความชั่วที่ได้ทำแล้วและรำคาญใจหรือร้อนใจทียังไม่ได้ทำความดี^[10]