ตัวเลขจีน

ตัวเลขจีน คืออักษรจีนที่ใช้สำหรับเขียนแทนจำนวนในภาษาจีน ในทุกวันนี้ผู้พูดภาษาจีนใช้ระบบเลขสามแบบ คือ เลขอาหรับสมัยใหม่ และเลขจีนโบราณอีกสองระบบ การเขียนและการอ่านเลขจีนเขียนคล้ายจำนวนในภาษาไทย คือมีเลขโดดและค่าประจำหลัก แต่ก็มีหลักเกณฑ์บางอย่างที่ต่างออกไป

การเขียนจำนวน

จำนวนธรรมดา

จำนวนธรรมดาในที่นี้หมายถึงจำนวนเต็มบวกและศูนย์ ภาษาจีนมีอักษรที่ใช้แทนค่าเลขโดดตั้งแต่ 0 ถึง 9 กับอักษรแทนค่าประจำหลักอีกจำนวนหนึ่งใช้แทน 10, 100, 1000 ฯลฯ ประกอบกันเป็นจำนวนโดยเรียงลำดับหลักจากมากไปหาน้อย คล้ายกับการอ่านจำนวนในภาษาไทย อักษรจีนที่ใช้แทนจำนวนมีอยู่สองชุด ชุดหนึ่งสำหรับใช้ในงานการบัญชีเพื่อป้องกันการแก้ไขจำนวน เรียกว่า ตัวเขียนใหญ่ (จีนตัวย่อ: 大写; จีนตัวเต็ม: 大寫; พินอิน: dàxiě) และอีกชุดหนึ่งสำหรับใช้ในชีวิตประจำวัน เรียกว่า ตัวเขียนเล็ก (จีนตัวย่อ: 小写; จีนตัวเต็ม: 小寫; พินอิน: xiǎoxiě) ตัวอย่างเช่นจำนวน 30 กับ 5,000 ตัวเขียนใหญ่จะเขียนว่า 叁拾 กับ 伍仟 ส่วนตัวเขียนเล็กจะเขียนว่า 三十 กับ 五千 ตามลำดับ สำหรับการอ่านและแปลความหมายจำนวนจะกล่าวถึงในหัวข้อถัดไป

สมมติให้ (ต) หมายถึงอักษรจีนตัวเต็ม และ (ย) หมายถึงอักษรจีนตัวย่อ

ตัวเขียนใหญ่	ตัวเขียนเล็ก	ค่า	พินอิน	หมายเหตุ
零	〇	0	líng	〇 เป็นการนำเสนอที่ไม่เป็นทางการ แต่อักษรตัวเต็ม 零 มีการใช้ในโรงเรียนมากกว่า
壹	一	1	yī	ตัวเขียนใหญ่ 弌 เลิกใช้แล้ว เนื่องจากสามารถแก้ให้เป็น 弍 (2) หรือ 弎 (3) ได้ง่าย
貳 (ต) 贰 (ย)	二	2	èr	ตัวเขียนใหญ่ 弍 เลิกใช้แล้ว เนื่องจากสามารถแก้ให้เป็น 弌 (1) หรือ 弎 (3) ได้ง่าย สำหรับการใช้ 兩 (ต) หรือ 两 (ย) ให้ดูหัวข้อถัดไป
叄 (ต) 叁 (ย)	三	3	sān	ตัวเขียนใหญ่ 弎 เลิกใช้แล้ว เนื่องจากสามารถแก้ให้เป็น 弌 (1) หรือ 弍 (2) ได้ง่าย นอกจากนี้ยังมีอักษรต่างรูป 參 (ต) หรือ 参 (ย) อีกด้วย
肆	四	4	sì	นอกจากนี้ยังมีอักษรต่างรูป 䦉 อีกด้วย (ส่วนซ้ายของตัวเขียนใหญ่ ประกอบกับตัวเขียนเล็ก)
伍	五	5	wǔ
陸 (ต) 陆 (ย)	六	6	liù
柒	七	7	qī
捌	八	8	bā
玖	九	9	jiǔ
拾	十	10	shí	บางคนใช้ 什 เป็นตัวเขียนใหญ่ แต่ไม่เป็นที่ยอมรับ เนื่องจากสามารถแก้ให้เป็น 伍 (5) หรือ 仟 (1,000) ได้ง่าย
佰	百	100	bǎi
仟	千	1,000	qiān
萬	萬 (ต) 万 (ย)	10,000	wàn	เลขจีนจะมีการแบ่งช่วงค่าประจำหลักทุก ๆ 4 หลัก คือทุกหนึ่งหมื่น
億	億 (ต) 亿 (ย)	108	yì	ดูที่จำนวนขนาดใหญ่ในหัวข้อถัดไป

อักษรที่ใช้เฉพาะบางภูมิภาค

ตัวเขียนใหญ่	ตัวเขียนเล็ก	ค่า	พินอิน (จีนกลาง)	รูปแบบธรรมดา	หมายเหตุ
(ไม่มี)	幺	1	yāo	一	ความหมายเดิมของคำนี้คือ "เล็กที่สุด" มีการใช้ในภาษาจีนกลางเพื่อลดความสับสนของตัวเลข 1 ที่อยู่ในกลุ่มตัวเลข อย่างหมายเลขโทรศัพท์หรือหมายเลขประจำตัว เพราะว่า 一 (1 อี) ออกเสียงคล้ายกับ 七 (7 ชี) ซึ่งจะไม่นำมาใช้นับจำนวนหรืออ่านค่าต่าง ๆ ตามปกติ ในไต้หวันคำนี้จะใช้ในการทหาร ตำรวจ และการบริการฉุกเฉินเท่านั้น ไม่มีการใช้เช่นนี้ในภาษากวางตุ้ง
(ไม่มี)	兩 (ต) 两 (ย)	2	liǎng	二	อีกทางเลือกหนึ่งสำหรับการแสดงเลข 2 ซึ่งมีการใช้แตกต่างกันไปตามสำเนียงหรือแม้แต่คนต่อคน ตัวอย่างเช่นจำนวน 2,222 ในภาษาจีนกลางสามารถเขียนว่า 二千二百二十二 หรือ 两千二百二十二 หรือแม้แต่ 两千两百二十二 นอกจากนั้นก็ใช้เพื่อลดความสับสนของตัวเลข เมื่อพูด 两 (2 เหลี่ยง) จะชัดเจนกว่า 二 (2 เอ้อร์)
(ไม่มี)	拐	7	guǎi	七	ใช้เพื่อลดความสับสนของตัวเลข เพราะว่า 一 (1 อี) ออกเสียงคล้ายกับ 七 (7 ชี)
(ไม่มี)	勾	9	gōu	九	ใช้เพื่อลดความสับสนของตัวเลข เพราะว่า 九 (9 จิ่ว) ออกเสียงคล้ายกับ 六 (6 ลิ่ว)
(ไม่มี)	呀	10	yā	十	ในการพูดภาษากวางตุ้ง เมื่อ 十 ถูกใช้ในระหว่างจำนวน โดยมีเลขโดดนำหน้าและตามหลังอย่างละตัว 十 จะเปลี่ยนเป็น 呀 (aa6) เช่น 六呀三 (63) การเปลี่ยนอักษรเช่นนี้ไม่มีในภาษาจีนกลาง
(ไม่มี)	念 廿	20	niàn	二十	แสตมป์ 20 หยวนของจีน ค.ศ. 1931 รูปแบบการเขียนอย่างย่อสำหรับเลข 20 ในภาษาจีน โดยเฉพาะวันที่ในปฏิทินจีนและราคาบนแสตมป์ ส่วนรูปแบบการพูดยังคงมีอยู่ในหลายสำเนียงของภาษาจีน ในภาษากวางตุ้ง 廿 (jaa6) จะต้องตามด้วยเลขโดด 1-9 เช่น 廿三 (23) หรือมิเช่นนั้นก็จะต้องเขียนเป็น 廿幾 (ยี่สิบ-เท่าไร) เพราะตัวมันเองไม่ได้หมายความว่าเท่ากับ 20 นอกจากนี้ยังมี 卄 เป็นอักษรต่างรูปที่พบได้น้อย
(ไม่มี)	卅	30	sà	三十	รูปแบบการเขียนอย่างย่อสำหรับการอ้างอิงวันที่ในภาษาจีนเช่น May 30 Movement (五卅运动) ส่วนรูปแบบการพูดยังคงมีอยู่ในหลายสำเนียงของภาษาจีน วิธีใช้ในภาษากวางตุ้งเหมือนกับกรณี 廿
(ไม่มี)	卌	40	xì	四十	รูปแบบการพูดยังคงมีอยู่ในหลายสำเนียงของภาษาจีน ถึงแม้จะพบการใช้น้อยมาก วิธีใช้ในภาษากวางตุ้งเหมือนกับกรณี 廿
(ไม่มี)	皕	200	bì	二百	พบการใช้น้อยมาก ตัวอย่างหนึ่งคือการตั้งชื่องานเขียน 《皕宋楼》

จำนวนขนาดใหญ่

ระบบเลขจีนมีแนวคิดสเกลสั้นและยาว (long and short scales) เหมือนกับระบบเลขของตะวันตก สำหรับอักษรจีนที่มีค่ามากกว่า 万 (10,000) จะมีสี่ระบบที่ใช้แทนความหมายทั้งแบบโบราณและแบบยุคใหม่

อักษรจีน	億 (ต) 亿 (ย)	兆	京	垓	秭	穰	溝 (ต) 沟 (ย)	澗 (ต) 涧 (ย)	正	載 (ต) 载 (ย)	หมายเหตุ
พินอิน	yì	zhào	jīng	gāi	zǐ	ráng	gōu	jiàn	zhēng	zài
อักษรแบบอื่น			經 (ต) 经 (ย)		杼	壤
พินอิน			jīng		zhù	rǎng
ระบบที่ 1	105	106	107	108	109	1010	1011	1012	1013	1014	แต่ละจำนวนห่างกัน 10 เท่า
ระบบที่ 2	108	1012	1016	1020	1024	1028	1032	1036	1040	1044	แต่ละจำนวนห่างกัน 10,000 เท่า
ระบบที่ 3	108	1016	1024	1032	1040	1048	1056	1064	1072	1080	แต่ละจำนวนห่างกัน 108 เท่า
ระบบที่ 4	108	1016	1032	1064	10128	10256	10512	101024	102048	104096	แต่ละจำนวนห่างกันโดยยกกำลังสอง

ในภาษาจีนยุคใหม่ใช้เพียงระบบที่สองเท่านั้น ถึงแม้จะยังมีการถกเถียงเกี่ยวกับค่าของ 兆 การให้อักษรตัวนี้มีค่าเท่ากับ 10¹² นั้นสอดคล้องกันทั้งในจีน ญี่ปุ่น และเกาหลี ตัวอย่างหนึ่งของความกำกวมของ 兆 คือการใช้แทนความหมายของ 10⁶ ในเรื่องของเทคโนโลยีสารสนเทศในหลายปีที่ผ่านมา (โดยเฉพาะจีนแผ่นดินใหญ่) เพื่อหลีกเลี่ยงปัญหานี้ รัฐบาลจีนจึงไม่ใช้อักษรตัวนี้ในเอกสารราชการ แต่จะใช้ 万亿 (10⁴·10⁸) แทน เช่นเดียวกับรัฐบาลไต้หวัน

จำนวนจากพุทธศาสนา

จำนวนที่มากกว่า 载 นำมาจากข้อความพุทธศาสนาในภาษาสันสกฤต แต่จำนวนเหล่านี้เป็นการใช้เฉพาะสมัยโบราณเท่านั้น

อักษรจีน/ชื่อจีน	ค่า	พินอิน	หมายเหตุ
極 (ต) 极 (ย)	1048	jí
恆河沙 (ต) 恒河沙 (ย)	1052	hénghéshā	แปลตรงตัวว่า "ทรายแห่งคงคา" เปรียบกับปริมาณเม็ดทรายที่อยู่ในแม่น้ำคงคา
阿僧祇	1056	āsēngqí	จากคำสันสกฤตว่า อสงไขย
那由他	1060	nàyóutā	จากคำสันสกฤตว่า นยุต
不可思議 (ต) 不可思议 (ย)	1064	bùkěsīyì	แปลตรงตัวว่า "ประมาณมิได้"
無量 (ต) 无量 (ย)	1068	wúliàng	แปลตรงตัวว่า "ไร้ขอบเขต"
大數 (ต) 大数 (ย)	1072	dàshù	แปลตรงตัวว่า "จำนวนใหญ่"

จำนวนขนาดเล็ก

ตัวอักษรต่อไปนี้ใช้เพื่อแสดงอันดับของขนาดในภาษาจีนในสมัยโบราณ อักษรบางตัวก็ยังใช้อยู่ในปัจจุบันเพื่อให้เข้ากับคำอุปสรรคในหน่วยเอสไอ ในขณะที่อักษรอื่นกลายเป็นคำที่ไม่ได้ใช้

อักษรจีน	ค่า	พินอิน	หมายเหตุ
漠	10−12	mò	(จีนโบราณ) ปัจจุบันใช้ 皮 (pí) สอดคล้องกับคำอุปสรรค พิโก
渺	10−11	miǎo	(จีนโบราณ)
埃	10−10	āi	(จีนโบราณ)
塵 (ต) 尘 (ย)	10−9	chén	(จีนโบราณ) ปัจจุบันใช้ 柰/奈 (nài) และ 納/纳 (nà) สอดคล้องกับคำอุปสรรค นาโน
沙	10−8	shā	(จีนโบราณ)
纖 (ต) 纤 (ย)	10−7	xiān	(จีนโบราณ)
微	10−6	wēi	ยังใช้อยู่ สอดคล้องกับคำอุปสรรค ไมโคร
忽	10−5	hū	(จีนโบราณ)
絲 (ต) 丝 (ย)	10−4	sī	(จีนโบราณ)
毫	0.001	háo	ยังใช้อยู่ สอดคล้องกับคำอุปสรรค มิลลิ นอกจากนี้ยังมี 毛 (máo)
厘	0.01	lí	ยังใช้อยู่ สอดคล้องกับคำอุปสรรค เซนติ นอกจากนี้ยังมี 釐 (lí)
分	0.1	fèn	ยังใช้อยู่ สอดคล้องกับคำอุปสรรค เดซิ