Loading AI tools
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
เจตจำนงเสรี (อังกฤษ: free will) หมายถึงความสามารถในการเลือกกระทำสิ่งหนึ่งจากการกระทำต่าง ๆ ที่เป็นไปได้ โดยที่ไม่ถูกบังคับ
ปัญหาเรื่องเจตจำนงเสรี เป็นหนึ่งในข้อถกเถียงหลักในอภิปรัชญา โดยเราอาจแบ่งจุดยืนต่อปัญหาดังกล่าวเป็น 2 ฝ่าย คือ 1. ฝ่ายที่เชื่อว่าการกระทำของเราล้วนถูกกำหนดโดยเหตุปัจจัย ซึ่งก็คือแนวคิดแบบนิยัตินิยม (determinism) 2. ฝ่ายที่เชื่อเราสามารถเลือกกระทำโดยเป็นอิสระจากเหตุปัจจัย ซึ่งก็คือแนวคิดแบบเสรีนิยมเชิงอภิปรัชญา (metaphysical libertarianism)
แนวคิดแบบนิยัตินิยมมักจะใช้การอ้างเหตุผลจากความสัมพันธ์เชิงสาเหตุ (causation) เพื่อปฏิเสธการมีอยู่ของเจตจำนงเสรี โดยจากกรอบคิดแบบวิทยาศาสตร์แล้ว เหตุการณ์ต่าง ๆ ที่จะเกิดขึ้นในอนาคตต่างถูกกำหนดจากเหตุปัจจัยในอดีตและกฎธรรมชาติ[1] ในขณะที่แนวคิดแบบเสรีนิยมเชิงอภิปรัชญาพยายามที่จะปฏิเสธแนวคิดนิยัตินิยมเชิงสาเหตุ โดยอาจอ้างเหตุผลว่ามนุษย์มีสภาวะจิต (mental state) ที่เป็นอิสระจากความสัมพันธ์เชิงสาเหตุ เราอาจคิดใคร่ครวญผ่านเหตุผลจากนั้นจึงตัดสินใจว่าจะทำอะไร การมีสภาวะจิตดังกล่าวจึงเป็นการกำหนดตัดสินตัวเราเอง ซึ่งก่อให้เกิดการกระทำที่เกิดขึ้นจากเจตจำนงเสรีได้[2]
นอกจากข้อถกเถียงดังกล่าว จุดยืนที่สนับสนุนเจตจำนงเสรียังอาจสร้างข้อถกเถียงเพิ่มเติม โดยเสนอว่า แม้แนวคิดนิยัตินิยมเชิงสาเหตุจะเป็นจริง แต่แนวคิดดังกล่าวก็ไม่ได้ขัดแย้งกับการมีอยู่ของเจตจำนงเสรี การอ้างเหตุผลในรูปแบบดังกล่าวเป็นจุดยืนแบบเข้ากันได้ (compatibilism) โดยจุดยืนดังกล่าวอาจให้เหตุผลว่า แนวคิดแบบนิยัตินิยมเป็นเงื่อนไขจำเป็นสำหรับการมีอยู่ของเจตจำนงเสรีด้วยซ้ำ เช่น ในกรณีที่เราจะเลือกทำอะไรบางอย่าง การที่เราเลือกกระทำสิ่งหนึ่งมากกว่าอีกสิ่งหนึ่ง เราก็ต้องอาศัยความจริงที่ว่า การเลือกที่แตกต่างกันถูกกำหนดไว้แล้วว่าจะนำไปสู่ผลลัพธ์ที่แตกต่างกัน (เช่น เรากินยาลดไข้ เพราะยาลดไข้เป็นเหตุที่ทำให้ไข้ของเราลดลง) ในแง่นี้ แนวคิดนิยัตินิยมและเจตจำนงเสรีจึงเป็นแนวคิดที่เข้ากันได้ และไม่ได้ขัดแย้งกันจริง ผู้ที่สนับสนุนจุดยืนดังกล่าวอาจมีทฤษฎีอธิบายที่แตกต่างกัน เช่น บางคนให้นิยามว่าเจตจำนงเสรีคือการที่การตัดสินใจในอดีตเป็นการตัดสินใจที่สามารถเปลี่ยนแปลงไปเป็นอย่างอื่นได้โดยไม่มีปัจจัยทางกายภาพมาขัดขวาง บางคนเสนอว่าเจตจำนงเสรีเป็นสมรรถภาพทางจิตใจ (psychological capacity) เช่น เป็นความสามารถในการชี้นำพฤติกรรมของตนเองด้วยเหตุผล
ประเด็นถกเถียงเรื่องเจตจำนงเสรีถือเป็นประเด็นที่เชื่อมโยงไปสู่คำถามอื่น ๆ ในทางจริยศาสตร์และในปรัชญาสังคม เช่น หากมีใครทำสิ่งที่ผิดศีลธรรม เราจำเป็นจะต้องระบุให้ได้ก่อนว่าการกระทำดังกล่าวเกิดขึ้นจากเจตจำนงเสรีหรือไม่ ซึ่งหากการกระทำดังกล่าวไม่ได้เกิดขึ้นจากเจตจำนงเสรี การกระทำดังกล่าวก็ย่อมมีความผิดน้อยลง หรือหากมีบุคคลมีอาการทางจิตที่ขัดขวางการมีเจตจำนงเสรี (เช่น โรคจิตเภท) บุคคลดังกล่าวก็ไม่สามารถที่จะมีความรับผิดชอบทางศีลธรรมได้
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
