อำเภอเมืองจันทบุรี

ระวังสับสนกับ อำเภอเมืองจันทร์ จังหวัดศรีสะเกษ และเมืองจันทบุรี นครหลวงเวียงจันทน์ ประเทศลาว

เมืองจันทบุรี เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดจันทบุรี

มุมมองของสะพานข้ามแม่น้ำจันทบุรี ในเขตเทศบาลเมืองจันทนิมิต เทศบาลเมืองแห่งที่ 4 ของจังหวัดจันทบุรี ตั้งอยู่ที่ตำบลจันทนิมิต (ครอบคลุมพื้นที่จันทนิมิตทั้งตำบล)

ภาพถ่ายทางอากาศของเทศบาลเมืองจันทบุรี

อำเภอเมืองจันทบุรี
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Mueang Chanthaburi
อาสนวิหารพระนางมารีอาปฏิสนธินิรมล เป็นอาสนวิหารประจำมิสซังโรมันคาทอลิกจันทบุรี ตั้งอยู่บริเวณริมคลองจันทบุรี ตรงข้ามชุมชนเก่าแก่จันทบูร ตำบลจันทนิมิต วิหารปัจจุบันนี้เป็นหลังที่ 5 ซึ่งบาทหลวงเอมิล ออกัสต์ กอลมเบต์ ชาวฝรั่งเศส ได้ทำพิธีเสกขึ้นในวันที่ 10 มกราคม พ.ศ. 2452
แผนที่จังหวัดจันทบุรี เน้นอำเภอเมืองจันทบุรี
พิกัด: 12°36′38″N 102°6′15″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	จันทบุรี
พื้นที่
• ทั้งหมด	253.1 ตร.กม. (97.7 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2566)
• ทั้งหมด	130,288 คน
• ความหนาแน่น	514.77 คน/ตร.กม. (1,333.2 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	22000
รหัสภูมิศาสตร์	2201
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอเมืองจันทบุรี เลขที่ 33 ถนนเลียบเนิน ตำบลวัดใหม่ อำเภอเมืองจันทบุรี จังหวัดจันทบุรี 22000
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอเมืองจันทบุรีมีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอท่าใหม่ อำเภอเขาคิชฌกูฏ และอำเภอมะขาม
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอมะขามและอำเภอขลุง
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอขลุงและอำเภอแหลมสิงห์
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอท่าใหม่

ศาลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช จังหวัดจันทบุรี

ภายในของอาสนวิหารพระนางมารีอาปฏิสนธินิรมล อาสนวิหารนับเป็นวิหารที่อยู่คู่ชุมชนชาวจันทบูรมาช้านาน นับตั้งแต่สมัยสมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 9 วิหารแห่งแรกได้ถูกสร้างขึ้นโดยกลุ่มชาวญวน 130 คน ที่หนีการเบียดเบียนคริสต์ศาสนิกชนในประเทศเวียดนาม เข้ามาตั้งรกรากในปี พ.ศ. 2254

แม่น้ำจันทบุรี

ประวัติ

เมืองจันทบุรี เดิมชื่อ "เมืองควนคราบุรี" ตั้งมาประมาณ 1,000 ปี ก่อนสมัยกรุงศรีอยุธยา และเป็นเมืองขอมประมาณ 400 ปี พระเจ้าอู่ทองได้เข้ายึดเมืองจันทบุรีได้และเป็นหนึ่งในประเทศราชของอยุธยา และได้ย้ายเมืองมาสร้างใหม่ที่บ้านหัววัง ตำบลพุงทลาย หรือในชื่อตำบลจันทบุรีตะวันออก (ปัจจุบันเป็นพื้นที่ของตำบลจันทนิมิต) เพราะอยู่ใกล้แม่น้ำจันทบุรีสะดวกต่อการคมนาคม

ต่อมา พ.ศ. 2200 สมเด็จพระนารายณ์มหาราชให้ย้ายเมืองไปสร้างใหม่ที่บ้านลุ่ม เพื่อป้องกันน้ำท่วมและได้สร้างป้อมอย่างเมืองโบราณ คือมีคูและเชิงเทียนรอบเมือง และตั้งอยู่ตลอดสมัยกรุงศรีอยุธยา ประมาณ พ.ศ. 2310 สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชได้ตีฝ่าวงล้อมพม่าเข้ายึดเมืองจันทบุรี เพื่อให้เป็นแหล่งสะสมเสบียงอาหาร รวบรวมพลเป็นเวลา 5 เดือน เพื่อกู้กรุงศรีอยุธยา ต่อมาในกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เกิดสงครามกับเวียดนาม จึงได้ให้มีการสร้างป้อมค่ายเมืองใหม่ที่บ้านเนินวง ตำบลบางกะจะ ประมาณ พ.ศ. 2377 เพราะเมืองใหม่อยู่ในที่สูง เหมาะแก่การสร้างฐานทัพ ต่อมาในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้โปรดเกล้าให้ย้ายเมืองจันทบุรี จากเมืองใหม่ที่บ้านค่ายเนินวง กลับมาตั้งที่เมืองเก่าที่บ้านลุ่มจนถึงทุกวันนี้

• วันที่ 8 เมษายน พ.ศ. 2449 รวมเมืองจันทบุรี เมืองระยอง เมืองขลุง (รวมอำเภอขลุงและอำเภอทุ่งใหญ่ ยกขึ้นเป็นเมืองชั้นจัตวา เรียกว่าเมืองขลุง) จัดตั้งเป็นมณฑลเทศาภิบาล เรียกว่า มณฑลจันทบุรี^[1] ให้พระยาวิชยาธิบดีเป็นข้าหลวงเทศาภิบาลประจำมณฑล
• วันที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2450 ย้ายที่ว่าการอำเภอพลิ้ว ไปตั้งที่แหลมสิงห์ปากน้ำจันทบุรี และโอนพื้นที่ตำบลพลับพลา ตำบลโป่งแรด ตำบลคลองนารายณ์ ตำบลสระบาป ตำบลเกาะขวาง จากอำเภอพลิ้ว (อำเภอแหลมสิงห์) มาขึ้นกับอำเภอเมือง จังหวัดจันทบุรี^[2]
• วันที่ 15 กันยายน พ.ศ. 2450 ยกเลิกเมืองขลุง และตั้งเมืองขลุง ขึ้นเป็น อำเภอขลุง ขึ้นเมืองจันทบุรี โอนพื้นที่อำเภอทุ่งใหญ่ ที่เคยขึ้นการปกครองรวมกับเมืองขลุง แขวงเมืองจันทบุรี มณฑลจันทบุรี ไปขึ้นกับเมืองตราษ^[3]
• วันที่ 31 มกราคม พ.ศ. 2451 จัดตั้งสุขาภิบาลเมืองจันทบุรี มณฑลจันทบุรี ในท้องที่ตำบลตลาดจันทบุรี อำเภอเมือง จังหวัดจันทบุรี^[4]
• วันที่ 29 เมษายน พ.ศ. 2460 เปลี่ยนแปลงชื่ออำเภอเมือง จังหวัดจันทบุรี เป็น อำเภอเมืองจันทบุรี^[5]
• วันที่ 5 ตุลาคม พ.ศ. 2467 โอนพื้นที่ตำบลแสลง อำเภอมะขาม มาขึ้นกับอำเภอเมืองจันทบุรี^[6]
• วันที่ 21 มกราคม พ.ศ. 2469 โอนพื้นที่ตำบลบางกะจะ อำเภอท่าใหม่ มาขึ้นกับอำเภอเมืองจันทบุรี^[7][8]
• วันที่ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2471 โอนพื้นที่ตำบลหนองบัว อำเภอแหลมสิงห์ มาขึ้นกับอำเภอเมืองจันทบุรี^[9]
• วันที่ 30 พฤศจิกายน พ.ศ. 2473 ขยายเขตสุขาภิบาลเมืองจันทบุรี^[10] เพื่อความเหมาะสมในการบริหารกิจการและการทะนุบำรุงท้องถิ่น
• วันที่ 21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2474 ยุบมณฑลจันทบุรี และรวมเมืองจันทบุรี เมืองระยอง เมืองตราษ เข้าไว้ในการปกครองของมณฑลปราจีนบุรี^[11]
• วันที่ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2478 จัดตั้งสุขาภิบาลเมืองจันทบุรี ขึ้นเป็น เทศบาลเมืองจันทบุรี^[12]
• วันที่ 16 มกราคม พ.ศ. 2481 โอนพื้นที่หมู่ 5 (ในตอนนั้น) จากตำบลวัดใหม่ ไปขึ้นกับตำบลท่าช้าง, โอนพื้นที่หมู่ 6 (ในตอนนั้น) จากตำบลวัดใหม่ ไปขึ้นกับตำบลบางกะจะ, โอนพื้นที่หมู่ 2-5 (ในตอนนั้น) จากตำบลพุงทลาย ไปขึ้นกับตำบลพลับพลา และรวมพื้นที่ตำบลวัดใหม่ ตำบลบ้านญวนฝั่งตะวันตก ตำบลตลาดจันทบุรี แล้วจัดตั้งเป็นตำบลใหม่ ขนานนามว่า ตำบลตลาดจันทบุรี, รวมพื้นที่ตำบลพุงทลาย ตำบลบ้านญวนฝั่งตะวันออก ตำบลท่าเรือจ้าง แล้วจัดตั้งเป็นตำบลใหม่ นามว่า ตำบลจันทบุรีตะวันออก, รวมพื้นที่ตำบลโป่งแรด เข้ากับตำบลพลับพลา แล้วจัดตั้งเป็นตำบลใหม่ นามว่า ตำบลพลับพลา, รวมพื้นที่ตำบลหนองขอน เข้ากับตำบลคมบาง แล้วจัดตั้งเป็นตำบลใหม่ นามว่า ตำบลคมบาง^[13]
• วันที่ 13 สิงหาคม พ.ศ. 2483 โอนพื้นที่บางส่วนของหมู่ 4 (ในตอนนั้น) ซึ่งอยู่นอกเขตเทศบาลเมืองจันทบุรี จากตำบลวัดใหม่ ให้ไปขึ้นกับหมู่ที่ 18 ตำบลบางกะจะ^[14]
• วันที่ 10 มิถุนายน พ.ศ. 2490 ตั้งตำบลคลองนารายณ์ แยกออกจากตำบลบางนารายณ์ ตำบลจันทนิมิต และตำบลพลับพลา ตั้งตำบลเกาะขวาง แยกออกจากตำบลจันทนิมิต และตำบลหนองบัว ตั้งตำบลแสลง แยกออกจากตำบลท่าช้าง^[15]
• วันที่ 14 ธันวาคม พ.ศ. 2491 แยกการปกครองหมู่ที่ 1-5, 7-10 และ 13 (ในขณะนั้น) ของตำบลตลาดจันทบุรี ตั้งขึ้นเป็นตำบลวัดใหม่^[16]
• วันที่ 17 กันยายน พ.ศ. 2498 จัดตั้งสุขาภิบาลจันทนิมิต ในท้องที่บางส่วนของตำบลจันทนิมิต^[17]
• วันที่ 3 กันยายน พ.ศ. 2506 จัดตั้งสุขาภิบาลบางกะจะ ในท้องที่หมู่ 1 และ 6 ของตำบลบางกะจะ^[18] จัดตั้งสุขาภิบาลหนองบัว ในท้องที่หมู่ 3, 4, 5, 6 และ 7 ของตำบลหนองบัว^[19]
• วันที่ 22 พฤษภาคม พ.ศ. 2517 จัดตั้งสภาตำบลจันทนิมิต (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลจันทนิมิต) สภาตำบลท่าช้าง สภาตำบลคมบาง สภาตำบลหนองบัว (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลหนองบัว) สภาตำบลคลองนารายณ์ สภาตำบลเกาะขวาง สภาตำบลพลับพลา สภาตำบลบางกะจะ (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลบางกะจะ) และสภาตำบลแสลง^[20]
• วันที่ 1 มีนาคม พ.ศ. 2526 เปลี่ยนแปลงเขตเทศบาลตำบลจันทนิมิต ให้ครอบคลุมพื้นที่ตำบลจันทนิมิตทั้งตำบล (รับพื้นที่สภาตำบลจันทนิมิตมาทั้งหมด)^[21] และเปลี่ยนแปลงเขตเทศบาลตำบลบางกะจะ^[22] เพื่อความเหมาะสมในการบริหารกิจการและการทะนุบำรุงท้องถิ่น
• วันที่ 6 กันยายน พ.ศ. 2527 เปลี่ยนแปลงเขตเทศบาลเมืองจันทบุรี^[23] เพื่อความเหมาะสมในการบริหารกิจการและการทะนุบำรุงท้องถิ่น โดยขยายมาถึงพื้นที่บางส่วนของตำบลเกาะขวาง กำหนดให้บางส่วนของตำบลเกาะขวาง (บางส่วนของสภาตำบลเกาะขวาง) ที่เข้ามาอยู่ในเขตเทศบาลเมืองจันทบุรี มาขึนกับตำบลตลาด และขยายมาถึงพื้นที่บางส่วนของตำบลท่าช้าง กำหนดให้บางส่วนของตำบลท่าช้าง (บางส่วนของสภาตำบลท่าช้าง) ที่เข้ามาอยู่ในเขตเทศบาลเมืองจันทบุรี มาขึนกับตำบลวัดใหม่
• วันที่ 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2530 จัดตั้งสุขาภิบาลท่าช้าง ในท้องที่หมู่ 2, 3, 4 และ 5 ของตำบลท่าช้าง^[24]
• วันที่ 29 ธันวาคม พ.ศ. 2530 จัดตั้งสุขาภิบาลพลับพลานารายณ์ ในท้องที่หมู่ 1, 2, 3, 4, 11, 12, 13 และ 14 ของตำบลคลองนารายณ์ กับหมู่ 6, 8, 9, 10, 11 และ 12 ของตำบลพลับพลา^[25]
• วันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2538 ยกฐานะจากสภาตำบลแสลง และสภาตำบลท่าช้าง (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลท่าช้าง) เป็นองค์การบริหารส่วนตำบลแสลง และองค์การบริหารส่วนตำบลท่าช้าง (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลท่าช้าง)^[26] ตามลำดับ
• วันที่ 30 มกราคม พ.ศ. 2539 ยกฐานะจากสภาตำบลบางกะจะ (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลบางกะจะ) สภาตำบลพลับพลา (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลพลับพลานารายณ์) สภาตำบลคมบาง และสภาตำบลเกาะขวาง เป็นองค์การบริหารส่วนตำบลบางกะจะ (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลบางกะจะ) องค์การบริหารส่วนตำบลพลับพลา (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลพลับพลานารายณ์) องค์การบริหารส่วนตำบลคมบาง และองค์การบริหารส่วนตำบลเกาะขวาง^[27] ตามลำดับ
• วันที่ 25 ธันวาคม พ.ศ. 2539 ยกฐานะจากสภาตำบลคลองนารายณ์ (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลพลับพลานารายณ์) และสภาตำบลหนองบัว (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลหนองบัว) เป็นองค์การบริหารส่วนคลองนารายณ์ (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลพลับพลานารายณ์) และองค์การบริหารส่วนตำบลหนองบัว (เฉพาะนอกเขตสุขาภิบาลหนองบัว)^[28] ตามลำดับ
• วันที่ 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลจันทนิมิต สุขาภิบาลบางกะจะ สุขาภิบาลหนองบัว สุขาภิบาลท่าช้าง และสุขาภิบาลพลับพลานารายณ์ เป็นเทศบาลตำบลจันทนิมิต เทศบาลตำบลบางกะจะ เทศบาลตำบลหนองบัว เทศบาลตำบลท่าช้าง และเทศบาลตำบลพลับพลานารายณ์ ตามลำดับ^[29] ด้วยผลของกฎหมาย
• วันที่ 24 มีนาคม พ.ศ. 2548 ยกเลิกเขตตำบลหนองบัว อำเภอเมืองจันทบุรี และกำหนดเขตตำบลหนองบัว อำเภอเมืองจันทบุรี ขึ้นใหม่^[30] โดยกำหนดให้ตำบลหนองบัว มีเขตการปกครองรวมทั้งหมด 11 หมู่บ้าน
• วันที่ 1 มีนาคม พ.ศ. 2550 ยกฐานะจากเทศบาลตำบลท่าช้าง ขึ้นเป็น เทศบาลเมืองท่าช้าง^[31]
• วันที่ 24 กรกฎาคม พ.ศ. 2551 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลเกาะขวาง ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลเกาะขวาง^[32]
• วันที่ 26 พฤษภาคม พ.ศ. 2553 ยกฐานะจากเทศบาลตำบลจันทนิมิต ขึ้นเป็น เทศบาลเมืองจันทนิมิต^[33]
• วันที่ 2 พฤศจิกายน พ.ศ. 2554 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลแสลง ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลแสลง^[34]
• วันที่ 27 สิงหาคม พ.ศ. 2555 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลพลับพลา ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลพลับพลา^[35]
• วันที่ 31 สิงหาคม พ.ศ. 2555 เปลี่ยนแปลงชื่อองค์การบริหารส่วนตำบลบางกะจะ อำเภอเมืองจันทบุรี จังหวัดจันทบุรี เป็นองค์การบริหารส่วนตำบลค่ายเนินวง^[36] และจัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลค่ายเนินวง ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลค่ายเนินวง^[37]

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอเมืองจันทบุรีแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 11 ตำบล 98 หมู่บ้าน ได้แก่

ลำดับ	อักษรไทย	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนประชากร (ธันวาคม 2565)[38]
1.	ตลาด	Talat	–	8,359
2.	วัดใหม่	Wat Mai	–	13,282
3.	คลองนารายณ์	Khlong Narai	14	8,284
4.	เกาะขวาง	Ko Khwang	9	17,244
5.	คมบาง	Khom Bang	10	4,143
6.	ท่าช้าง	Tha Chang	12	32,095
7.	จันทนิมิต	Chanthanimit	9	11,862
8.	บางกะจะ	Bang Kacha	10	11,426
9.	แสลง	Salaeng	10	5,332
10.	หนองบัว	Nong Bua	11	5,834
11.	พลับพลา	Phlapphla	13	11,951

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอเมืองจันทบุรีประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 14 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลเมืองจันทบุรี ครอบคลุมพื้นที่ตำบลตลาดและตำบลวัดใหม่ทั้งตำบล
• เทศบาลเมืองท่าช้าง ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลท่าช้าง
• เทศบาลเมืองจันทนิมิต ครอบคลุมพื้นที่ตำบลจันทนิมิตทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลบางกะจะ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลบางกะจะ
• เทศบาลตำบลพลับพลานารายณ์ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลคลองนารายณ์และตำบลพลับพลา
• เทศบาลตำบลหนองบัว ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลหนองบัว
• เทศบาลตำบลเกาะขวาง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเกาะขวางทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลแสลง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแสลงทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลค่ายเนินวง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบางกะจะ (นอกเขตเทศบาลตำบลบางกะจะ)
• เทศบาลตำบลพลับพลา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลพลับพลา (นอกเขตเทศบาลตำบลพลับพลานารายณ์)
• องค์การบริหารส่วนตำบลคลองนารายณ์ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคลองนารายณ์ (นอกเขตเทศบาลตำบลพลับพลานารายณ์)
• องค์การบริหารส่วนตำบลคมบาง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคมบางทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลท่าช้าง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลท่าช้าง (นอกเขตเทศบาลเมืองท่าช้าง)
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองบัว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองบัว (นอกเขตเทศบาลตำบลหนองบัว)