หมอลำ

หมอลำ (อีสาน: หมอลำ; ลาว: ໝໍລຳ) เป็นรูปแบบของเพลงลาวโบราณในประเทศลาวและภาคอีสานของประเทศไทย สามารถแบ่งออกได้เป็นหลายอย่าง ตามลักษณะทำนองของการลำ เช่น ลำเต้ย ลำพื้น ลำกลอน ลำเรื่อง ลำเรื่องต่อกลอน ลำเพลิน ลำซิ่ง

หมอแคนกำลังบรรเลงเพลงให้กับหมอลำ

การประชันกันของหมอลำซิ่งฝ่ายหญิงและฝ่ายชาย

คำว่า "หมอลำ" มาจากคำ 2 คำมารวมกัน ได้แก่ "หมอ" หมายถึง ผู้มีความชำนาญ และ "ลำ" หมายถึง การบรรยายเรื่องราวต่าง ๆ ด้วยทำนองอันไพเราะ ดังนั้น หมอลำ จึงหมายถึง ผู้ที่มีความชำนาญในการบรรยายเรื่องราวต่าง ๆ ด้วยทำนองเพลงมีต้นแบบมาจากเพลงลูกทุ่ง

ประเภทของหมอลำ

หมอลำ นั้นจะมีประเภทของการแสดงซึ่งเป็นที่นิยมตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ดังนี้

หมอลำกลอน

หมอลำกลอน เป็นหมอลำที่มีความเก่าแก่มาก และเป็นที่นิยมในอดีต ซึ่งจะมีเอกลักษณ์ เฉพาะตัวโดยจะมีการลำเกี่ยวกับเรื่องต่าง ๆ เช่น ชิงชู้ ชิงทรัพย์ เกี้ยวสาว บาปบุญคุณโทษ วันสำคัญทางพระพุทธศาสนาประเพณีของทางภาคอีสาน วรรณคดี ตำนานต่าง ๆ เป็นต้น และจะมีการพูดผญาแทรกเข้ามาระหว่างการลำด้วยทำให้เกิดความตลกขบขัน ซึ่งเป็นสีสันของการแสดง หมอลำกลอนจะประกอบไปด้วย หมอลำฝ่ายชาย หมอลำฝ่ายหญิง และหมอแคน ส่วนเครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงในการลำ คือ แคน ซึ่งใช้ในการกำกับจังหวะและดูลายในการลำ ปัจจุบัน ส่วนใหญ่เป็นที่นิยมในหมู่ผู้สูงอายุ มักจะจ้างไปในงานกฐิน และงานผ้าป่า เป็นต้น

โดยหมอลำกลอนที่มีชื่อเสียงของภาคอีสาน มีดังต่อไปนี้

• ทองมาก จันทะลือ ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (หมอลำ) พ.ศ. 2529
• เคน ดาเหลา ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปการแสดง (หมอลำ) พ.ศ. 2534

  

  เคน ดาเหลา

• ฉวีวรรณ ดำเนิน ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (หมอลำ) พ.ศ. 2536
• บุญเพ็ง ไฝผิวชัย ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (หมอลำ) พ.ศ. 2540
• บุญช่วง เด่นดวง ศิลปินมรดกอีสาน สาขาศิลปะการแสดง (หมอลำ) พ.ศ. 2555
• ทองแปน พันบุปผา ศิลปินมรดกอีสาน สาขาศิลปะการแสดง (หมอลำ) พ.ศ. 2561
• สุวรรณ ปากคม ศิลปินมรดกอีสาน สาขาศิลปะการแสดง (หมอลำ) พ.ศ. 2567

หมอลำกลอนประยุกต์

หมอลำกลอนซิ่ง เป็นการแสดงที่นำเอาศิลปะที่มีมาตั้งแต่เดิม มาดัดแปลงประยุกต์ให้ทันสมัยคือ นำเอาหมอลำกลอนซึ่งแต่เดิมนั้นเป็นการลำประกอบแคนเพียงอย่าง เดียวมาประยุกต์เข้าดนตรีชิ้นอื่นๆ เช่น พิณ เบส และกลองชุด จนได้รับความนิยม ปัจจุบันได้มีการนำเอาเครื่องดนตรีสากล เช่น ออร์แกน คีย์บอร์ด มาประยุกต์เล่นเป็นทำนอง

หมอลำเพลิน

เป็นการลำแบบจังหวะค่อนข้างเร็ว เพื่อให้เกิดความสนุกเพลิดเพลิน ตามชื่อ ลำเพลิน คาดว่ากำเนิดมาจากพื้นที่ทาง กาฬสินธุ์ โดยลำเพลิน จะมีลำแยกย่อยออกมา เรียกว่า “ลำแพน”

โดยหมอลำเพลินที่มีชื่อเสียงของภาคอีสาน เช่น

• รุ่งฟ้า กุลาชัย ศิลปินมรดกอีสาน สาขาศิลปะการแสดง 2557 (ลำเพลินประยุกต์)

• ทองมี มาลัย

หมอลำหมู่

ลำเต้ย

ประเภทของทำนองการลำ

การแสดงหมอลำ ยังมีการลำทำนองต่าง ๆ ซึ่งมีลักษณะการลำ ทำนอง และสังวาส ที่แตกต่างกันไปตามถิ่นต่าง ๆ ในภาคอีสาน มีดังนี้

ทำนองแบ่งตามจังหวะการลำ

ลำทางสั้น

ลำทางยาว

ทำนองแบ่งตามท้องที่

ทำนองขอนแก่น

ถ้าเดินกลอนลำ เรียกว่า ลำเดินขอนแก่น

ทำนองกาฬสินธุ์-สารคาม

ถ้าเดินกลอนลำ เรียกว่า ลำเดินกาฬสินธุ์

ทำนองอุบล

ทำนองเบ็ดเตล็ด

อ้างอิง

• Alexander, Geoff. Introduction from The Academic Film Archive of North America. Accessed 13 May 2005.
• Broughton, Simon (ed). World Music Volume 2. Rough Guides (2000).
• Chawiwan Damnoen. Mo Lam Singing of Northeast Thailand (CD). World Music Library (1991).
• Compton, Carol. 1979. Courting poetry in Laos: a textual and linguistic analysis. Northern Illinois Center for Southeast Asian Studies.
• Miller, Terry E. (1998). Garland Encyclopedia of World Music Volume 4: Southeast Asia. Garland Science. ISBN 0-8240-6040-7.
• Miller, Terry E. Performing Isan-Style Lam in Laos: an Expression of Pan-Laoism or Thai Hegemony เก็บถาวร 2021-08-05 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน Accessed 13 May 2005.
• Miller, Terry E. (1985). Traditional Music of the Lao: Kaen Playing and Mawlam Singing in North-east Thailand. Greenwood Press. ISBN 0-313-24765-X.
• Mosel, James N. (1959). Sound and Rhythm in Thai and English Verse, Pasa lae Nangsue.
• Prayut Wannaudom The Collision between Local Performing Arts and Global Communication, in case Mawlum. Accessed 13 May 2005.

แหล่งข้อมูลอื่น

• Archive of Lao music เก็บถาวร 2012-09-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• Laos Cultural Profile (Ministry of Information and Culture/Visiting Arts)