Loading AI tools
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
พุทธศักราช ย่อว่า พ.ศ. เป็นชุดปฏิทินสุริยจันทรคติที่ใช้ในประเทศทิเบต กัมพูชา ลาว พม่า บังกลาเทศ อินเดีย ศรีลังกา ไทย และเวียดนาม ตลอดจนประชากรจีนในมาเลเซียและสิงคโปร์สำหรับโอกาสทางศาสนาหรือราชการ แม้ศักราชนี้มีที่มาร่วมกัน แต่อาจมีความแตกต่างกันบ้างในการทดปฏิทิน ชื่อเดือนและเรียงลำดับเดือน การใช้วัฏจักร ฯลฯ ในประเทศไทย พ.ศ. เป็นระบบการนับปีที่ใช้ในปฏิทินสุริยคติไทยและปฏิทินจันทรคติไทยแบบดั้งเดิม
นอกจากนี้ ยังมีคำว่า "พุทธกาล" และ "พุทธสมัย" ใช้กล่าวถึงช่วงเวลาที่พระโคตมพุทธเจ้ายังมีพระชนม์อยู่ คือ ช่วงเวลา 80 ปีก่อนพุทธศักราช แต่บางทีก็ใช้คำเหล่านี้หมายถึง ช่วงเวลาที่เชื่อว่า พุทธศาสนาจะดำรงอยู่หลังการปรินิพพานของพระโคตมพุทธเจ้า ฉะนั้น จึงมีการใช้ x ปีก่อนพุทธกาล เพื่อหมายถึง x ปีก่อนพุทธศักราช เป็นต้น
การเริ่มต้นนับ พ.ศ. ของประเทศไทย จะไม่เหมือนกันกับที่ประเทศอื่น ๆ ซึ่งเริ่มต้นนับตั้งแต่วันที่พระพุทธเจ้าทรงดับขันธ์ปรินิพพานหรือผ่านไปแล้ว 1 วัน กล่าวคือ วันขึ้น 15 ค่ำเดือนหก (เดือนสากล) หรือวันแรม 1 ค่ำ เดือนหก (เดือนสากล) เพราะประเทศไทย จะเริ่มนับ พ.ศ. 1 ภายหลังจากวันที่พระพุทธเจ้าทรงดับขันธ์ปรินิพพานไปแล้วเกือบ 1 ปี โดยให้เริ่มในเดือนมกราคม เพื่อให้สอดคล้องกับการติดต่อประเทศตะวันตกและอื่น ๆ ที่นับ ค.ศ. และวันที่ 1 มกราคม เป็นวันเริ่มปีใหม่ [ต้องการอ้างอิง] แต่หากเป็นการนับ พ.ศ. แบบโหรไทย จะมีการนับที่แตกต่างออกไป เริ่มในวัน 1 ค่ำ เดือนอ้าย (ไทยโบราณถือว่าหมดฝนมืดครึ้มเข้าสู่แสงสว่าง ส่วนมากตรงกับเดือนธันวาคม) [ต้องการอ้างอิง]
ปฏิทินสุริยจันทรคติเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ส่วนใหญ่อิงจากปฏิทินฮินดูแบบเก่ากว่า[1]ที่ใช้ปีดาราคติเป็นปีสุริยคติ ความแตกต่างที่สำคัญอย่างหนึ่งคือระบบของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ไม่เหมือนกับระบบของอินเดียตรงที่ไม่ใช้การนับแบบชัดเจนเพื่อให้สอดคล้องกับปีดาราคติ แต่ใช้วัฏจักรเมตอนนแบบของตนเอง อย่างไรก็ตาม เนื่องจากวัฏจักรเมตอนไม่แม่นยำต่อปีดาราคติมากนัก ทำให้ปฏิทินเอเชียตะวันออกเฉียงใต้จึงค่อย ๆ เคลื่อนตัวออกจากการสอดคล้องกับดาราคติอยู่ที่ประมาณ 1 วันในทุก 100 ปี กระนั้นก็ยังไม่มีการปฏิรูปแบบประสานงานต่อโครงสร้างปฏิทินสุริยจันทรคติ
ปัจจุบันปฏิทินสุริยจันทรคติพุทธโดยหลักใช้ในเทศกาลของศาสนาพุทธนิกายเถรวาท ส่วนปฏิทินพุทธศักราชไทยที่เป็นปฏิทินกริกอเรียนแบบเรียงลำดับใหม่ เป็นปฏิทินทางการในประเทศไทย
วิธีการคำนวณปฏิทินพุทธศํกราชของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในปัจจุบันส่วนใหญ่อิงจากปฏิทินพม่า ซึ่งอาณาจักรหลายแห่งในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ใช้งานภายใต้ชื่อจุลศักราชจนถึงศตวรรษที่ 19 โดยปฏิทินพม่าอิงจากระบบสุริยะสิทธานตะ "ต้นฉบับ" ในอินเดียโบราณ (เชื่อว่ามาจากสำนัก Ardharatrika)[1] ความแตกต่างที่สำคัญอย่างหนึ่งกับระบบต่าง ๆ ของอินเดียคือระบบของพม่าตามวัฏจักรเมตอนรูปแบบหนึ่ง ไม่มีความชัดเจนว่ามีการนำเข้าระบบเมตอนจากที่ใด เมื่อใด หรืออย่างไร โดยมีสมมติฐานตั้งแต่จีนไปจนถึงยุโรป[note 1] ทำให้ระบบพม่าและระบบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ใช้รูปประสมปีดาราคติที่ "แปลก" จากการผสมปฏิทินอินเดียกับวัฏจักรเมตอนเพื่อหาปีสุริยคติได้ดีกว่า[2]
ตามธรรมเนียมเถรวาททั้งหมด ต้นยุคอ้างอิง (epoch) ของพุทธศักราชตรงกับวันที่พระพุทธเจ้าปรินิพพาน อย่างไรก็ตาม ใช่ว่าทั้งหมดยอมรับว่าเหตุการณ์นั้นเกิดขึ้นตอนไหน โดยตามธรรมเนียมพุทธแบบพม่า วันนั้นคือวันที่ 13 พฤษภาคม 544 ปีก่อน ค.ศ. (วันอังคาร ขึ้น 15 ค่ำ เดือนวิสาขะ อัญจนศก 148)[3] แต่ในประเทศไทยระบุเป็นวันที่ 11 มีนาคม 545 ปีก่อน ค.ศ. ซึ่งเป็นวันที่ที่ปฏิทินสุริยคติและสุริยจันทรคติแบบไทยใช้เป็นต้นยุคอ้างอิง กระนั้น ปฏิทินไทยได้กำหนดความแตกต่างระหว่างการนับปีพุทธศักราช (พ.ศ.) และการนับปีคริสต์ศักราช (ค.ศ.) ไว้ที่ 543 ด้วยเหตุผลบางประการ[4] ซึ่งทำให้ต้นยุคอ้างอิงอยู่ที่ 544 ปีก่อน ค.ศ. ไม่ใช่ 545 ปีก่อน ค.ศ. และทำให้ พ.ศ. แบบไทยช้ากว่าของประเทศอื่นอยู่เกือบ 1 ปี
ปี พ.ศ. | เทียบกับ ปี ค.ศ. |
เทียบกับ ปี ค.ศ. (สุริยคติไทย) |
---|---|---|
0 | 544–543 ปีก่อน ค.ศ. | |
1 | 543–542 ปีก่อน ค.ศ. | |
543 | 1 ปีก่อน ค.ศ. – ค.ศ. 1 | ค.ศ. 0–1 |
544 | ค.ศ. 1–2 | ค.ศ. 1–2 |
2484 | 1940–1941 | 1940 (เมษายน–ธันวาคม) |
2485 | 1941–1942 | 1941 |
2566 | 2022–2023 | 2022 |
ปฏิทินพุทธศักราชมีเดือนสองประเภท คือ เดือนไซนอดิกและเดือนดาราคติ[5] เดือนไซนอดิกใช้ประกอบเป็นปี ส่วนวันดาราคติทางจันทรคติ 27 วัน (สันสกฤต: ดาวนักขัตฤกษ์) กับ 12 จักรราศี ใช้ในการคำนวณทางโหราศาสตร์[6] (ปฏิทินพม่ามีเดือนสุริยคติที่มีชื่อว่า Thuriya Matha ซึ่งกำหนดเป็น 1/12 ของปี[7] แต่เดือนสุริยคติจะแตกต่างกันไปตามประเภทของปี เช่น ปีสุริยคติ ปีดาราคติ ฯลฯ)
ช่วงวันในแต่ละเดือนแบ่งเป็นสองครึ่ง คือ ข้างขึ้นและข้างแรม วันขึ้น 15 ค่ำเป็นวันที่พระจันทร์เต็มดวง ส่วนวันดับคือวันสุดท้ายของเดือน (แรม 14 หรือ 15 ค่ำ) เนื่องจากระบบการคำนวณตามปฏิทินไม่แม่นยำ ทำให้จันทร์ดับเฉลี่ยกับจันทร์ดับแท้ (จริง) ไม่ค่อยตรงกัน จันทร์ดับเฉลี่ยมักจะอยู่ก่อนจันทร์ดับจริง[5][6]
ประเภท | วัน | รายละเอียด |
---|---|---|
ข้างขึ้น | 1 ถึง 15 | จากจันทร์ดับถึงจันทร์เพ็ญ |
วันเพ็ญ | 15 | จันทร์เพ็ญ |
ข้างแรม | 1 ถึง 14 หรือ 15 | จากจันทร์เพ็ญถึงจันทร์ดับ |
วันดับ | 15 | จันทร์ดับ |
เนื่องจากเดือนไซนอดิกตามจันทรคติมีประมาณ 29.5 วัน ทำให้ปฏิทินใช้เดือนสลับกันคือ 29 และ 30 วัน[5]
บาลี | สันสกฤต | พม่า | เขมร | ลาว | สิงหล | ไทย[8] | จำนวน วัน |
กริกอเรียน (ประมาณ) |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
จิตฺต | ไจตฺร | ดะกู้ (တန်ခူး) | Chêtr (ចេត្រ) | ຈິຕ | Bak (බක්) | จิตร | 29 | มีนาคม–เมษายน |
วิสาข | ไวศาข | กะโซน (ကဆုန်) | Pĭsakh (ពិសាខ) | ວິສາຂະ | Vesak (වෙසක්) | วิสาข | 30 | เมษายน–พฤษภาคม |
เชฏฺฐ | เชฺยษฺฐ | นะโยน (နယုန်) | Chésth (ជេស្ឋ) | ເຊດ | Poson (පොසොන්) | เชษฐ | 29 [30] | พฤษภาคม–มิถุนายน |
อาสาฬฺห | อาษาฒ | วาโซ (ဝါဆို) | Asath (អាសាឍ) | ອາສາລະຫະ | Æsala (ඇසළ) | อาสาฬห | 30 | มิถุนายน–กรกฎาคม |
สาวน | ศฺราวณ | วากอง (ဝါခေါင်) | Srapôn (ស្រាពណ៍) | ສາວະນະ | Nikini (නිකිණි) | สาวน | 29 | กรกฎาคม–สิงหาคม |
โปฏฺฐปท | ภาทฺรปท หรือ โปฺรษฐปท | ตอตะลี่น (တော်သလင်း) | Phôtrôbât (ភទ្របទ) | ພັດທະຣະບົດ | Binara (බිනර) | ภัทรบท | 30 | สิงหาคม–กันยายน |
อสฺสยุช | อาศฺวิน | ตะดี้นจุ (သီတင်းကျွတ်) | Âssŏch (អស្សុជ) | ອັດສະວະຍຸດ | Wap (වප්) | อัศวยุช | 29 | กันยายน–ตุลาคม |
กตฺติก | การฺตฺติก | ดะซองโม่น (တန်ဆောင်မုန်း) | Kâtdĕk (កត្តិក) | ກັດຕິກາ | Il (ඉල්) | กัตติกา | 30 | ตุลาคม–พฤศจิกายน |
มาคสิร | มารฺคศีรฺษ | นะดอ (နတ်တော်) | Mĭkôsĕr (មិគសិរ) | ມິຄະສິນ | Undhuvap (උඳුවප්) | มิคสิร | 29 | พฤศจิกายน–ธันวาคม |
ปุสฺส | เปาษ | ปยาโต (ပြာသို) | Bŏss (បុស្ស) | ປຸສສ | Dhuruthu (දුරුතු) | ปุสส | 30 | ธันวาคม–มกราคม |
มาฆ | มาฆ | ดะโบ่-ดแว (တပို့တွဲ) | Méakh (មាឃ) | ມາດ | Navam (නවම්) | มาฆ | 29 | มกราคม–กุมภาพันธ์ |
ผคฺคุณ | ผาลฺคุน | ดะบ้อง (တပေါင်း) | Phâlkŭn (ផល្គុន) | ຜັກຄຸນ | Mædhin (මැදින්) | ผัคคุณ | 30 | กุมภาพันธ์–มีนาคม |
ปฏิทินจุลศักราช/ปฏิทินพม่าที่แพร่หลายอยู่ในพื้นที่ต่าง ๆ บนแผ่นดินใหญ่ของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มีอยู่หลายแบบ ในขณะที่ระบบปฏิทินพม่าจะอ้างอิงเดือนต่าง ๆ ตามชื่อเดือน ระบบปฏิทินจุลศักราชของสิบสองปันนา เชียงตุง ล้านนา ล้านช้าง และสุโขทัย จะอ้างถึงเดือนต่าง ๆ ด้วยเลขลำดับเดือนแทน สิ่งเหล่านี้ทำให้การศึกษาเอกสารและจารึกโบราณในประเทศไทยต้องอาศัยความระมัดระวังเป็นพิเศษ กล่าวคือ นอกจากจะต้องแน่ใจว่าวันที่ปรากฏในเอกสารจารึกเป็นวันที่ใช้ตามระบบปฏิทินท้องถิ่นต้นกำเนิดเอกสารแล้ว ยังต้องระวังถึงแบบแผนการใช้ปฏิทินที่แตกต่างกันในแต่ละพื้นที่ของท้องถิ่นนั้น ๆ เองอีกด้วย[9][10]
เดือน | เขมร, ล้านช้าง สุโขทัย และพม่าเก่า | เชียงตุง, สิบสองปันนา | เชียงใหม่ |
---|---|---|---|
จิตฺต | 5 | 6 | 7 |
วิสาข | 6 | 7 | 8 |
เชฏฺฐ | 7 | 8 | 9 |
อาสาฬฺห | 8 | 9 | 10 |
สาวน | 9 | 10 | 11 |
ภทฺทปท | 10 | 11 | 12 |
อสฺสยุช | 11 | 12 | 1 |
กตฺติก | 12 | 1 | 2 |
มิคสิร | 1 | 2 | 3 |
ปุสฺส | 2 | 3 | 4 |
มาฆ | 3 | 4 | 5 |
ผคฺคุณ | 4 | 5 | 6 |
ส่วนนี้รอเพิ่มเติมข้อมูล คุณสามารถช่วยเพิ่มข้อมูลส่วนนี้ได้ |
เนื่องจากจุดประสงค์หลักของปฏิทินพุทธศักราชคือให้ทันกับปีสุริยคติ ทำให้ปีใหม่จึงเขียนอยู่ในปีสุริยคติเสมอ ซึ่งตกอยู่ในช่วงที่ดวงอาทิตย์เข้าไปยังราศีเมษ[5] วันที่นั้นเลื่อนไปอย่างช้า ๆ มาหลายศตวรรษ โดยในคริสต์ศตวรรษที่ 20 วันปีใหม่อยู่ในวันที่ 15 หรือ 16 เมษายน แต่ในคริสต์ศตวรรษที่ 17 วันนั้นอยู่ในวันที่ 9 หรือ 10 เมษายน (ปัจจุบันอยู่ที่ 17 เมษายน)[11] ประเทศไทยและกัมพูชาไม่ใช้ปฏิทินสุริยจันทรคติในการระบุวันปีใหม่แล้ว
ธรรมเนียม | วันที่ใน ค.ศ. 2013 | หมายเหตุ |
---|---|---|
พม่า/สิงหล | 17 เมษายน | หลายแบบ; จะเลื่อนไปเรื่อย ๆ |
เขมร | 14 เมษายน | หลายแบบจาก 13 ถึง 14 เมษายน |
ไทย | 13 เมษายน | ยึดตามปฏิทินสุริยคติ |
ระบบของกัมพูชา ลาว และไทยใช้ปีนักษัตรทั้ง 12 ปี[12] ธรรมเนียมนี้เคยมีในพม่าสมัยอาณาพุกามแต่ภายหลังเลิกใช้งาน[13]
ปี | สัตว์ | เขมร | ลาว | ไทย |
---|---|---|---|---|
1 | หนู | ជូត (ชวด) | ຊວດ (ซวด) | ชวด |
2 | วัว | ឆ្លូវ (ฉลูว) | ສະຫລູ (สะหลู) | ฉลู |
3 | เสือ | ខាល (ขาล) | ຂານ (ขาน) | ขาล |
4 | กระต่าย | ថោះ (เถาะ) | ເຖາະ (เถาะ) | เถาะ |
5 | นาค | រោង (โรง) | ມະໂລງ (มะโลง) | มะโรง |
6 | งู | ម្សាញ់ (มสัญ) | ມະເສງ (มะเสง) | มะเส็ง |
7 | ม้า | មមី (มมี) | ມະເມັຽ (มะเมีย) | มะเมีย |
8 | แพะ | មមែ (มแม) | ມະແມ (มะแม) | มะแม |
9 | ลิง | វក (วก) | ວອກ (วอก) | วอก |
10 | ไก่ตัวผู้ | រកា (รกา) | ລະກາ (ละกา) | ระกา |
11 | สุนัข | ច (จอ) | ຈໍ (จอ) | จอ |
12 | หมู | កុរ (กุร) | ກຸນ (กุน) | กุน |
ปฏิทินพุทธศักราชเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ใช้เดือนจันทรคติ แต่พยายามทำให้สอดคล้องกับปีสุริยคติโดยแทรกเดือนและวันในวัฏจักรเมตอน (ในกรณีของปฏิทินพม่าคือวัฏจักรเมตอนแบบดัดแปลง) อย่างไรก็ตาม ปีสุริยคติตามที่ใช้งานในปฏิทินพุทธศักราชคือปีดาราคติ ซึ่งมีเวลายาวกว่าปีสุริยคติเฉลี่ยที่แท้จริงเกือบ 24 นาที ทำให้ปฏิทินสุริยจันทรคติเลื่อนห่างจากฤดูกาลต่าง ๆ อย่างช้า ๆ เหมือนกันปฏิทินที่อิงดาราคติทั้งหมด[14] ปฏิทินเคลื่อนที่ไปหนึ่งวันทุก ๆ ประมาณ 60 ปี 4 เดือน
การเคลื่อนห่างจากฤดูกาลอย่างต่อเนื่องหมายความว่าวันขึ้นปีใหม่ที่เคยอยู่ในวันที่ 22 มีนาคม (ใกล้วสันตวิษุวัต) ใน ค.ศ. 638 ปัจจุบันอยู่ที่วันที่ 17 เมษายน ค.ศ. 2013 โดยไม่มีการร่วมมือกันในระดับนานาชาติเพื่อหยุดยั้งการเคลื่อนห่างนี้ ประเทศไทยย้าย "พุทธศักราช" ของตนเองเข้ากับปฏิทินกริกอเรียนภายใต้ชื่อปฏิทินสุริยคติไทย ส่วนในประเทศพม่า นักปฏิทินชาวพม่าพยายามแก้ไขปัญหานี้โดยปรับเปลี่ยนตารางการแทรกในวัฏจักรเมตอนเป็นระยะ ๆ ข้อเสียสำคัญประการหนึ่งของวิธีนี้คือ ทำให้ไม่สามารถเผยแพร่ปฏิทินในอนาคตได้ล่วงหน้ามากกว่าสองสามปี (บ่อยครั้งแม้แต่หนึ่งปี)[note 2]
ส่วนนี้รอเพิ่มเติมข้อมูล คุณสามารถช่วยเพิ่มข้อมูลส่วนนี้ได้ |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.