อารยธรรมลุ่มแม่น้ำสินธุ

อารยธรรมลุ่มแม่น้ำสินธุ (อังกฤษ: Indus Valley Civilisation; IVC) เป็นอารยธรรมยุคสัมริดในภูมิภาคตะวันตกเฉียงเหนือของเอเชียใต้ ดำรงอยู่ตั้งแต่ราว 3300 BCE ถึง 1300 BCE และยิ่งใหญ่ที่สุดในช่วงปี 2600 BCE ถึง 1900 BCE^[1][a] อารยธรรมลุ่มแม่น้ำสินธุ, อียิปต์โบราณ และ เมโสโปเตเมีย เป็นสามอารยธรรมยุคเริ่มแรกของโลก พื้นที่ที่เคยเป็นอารยธรรมลุ่มแม่น้ำสินธุนั้นในปัจจุบันอยู่ในพื้นที่ของประเทศอัฟกานิสถาน, ส่วนใหญ่ของประเทศปากีสถาน และทางตะวันตกถึงตะวันตกเฉียงเหนือของประเทศอินเดีย^[2][b] อารยธรรมนี้เจริญรุ่งเรืองอยู่บนที่ลุ่มริมแม่น้ำสินธุซึ่งไหลผ่านตลอดประเทศปากีสถานและระบบแม่น้ำที่มีน้ำตลอดทั้งปี ซึ่งส่วนใหญ่ได้น้ำจากมรสุม และแม่น้ำตามฤดูกาล แม่น้ำกากการ์-ฮากรา^[1][3]

อารยธรรมลุ่มแม่น้ำสินธุ

ภูมิภาค	ที่ราบลุ่มแม่น้ำสินธุ ประเทศปากีสถาน และตามฤดูกาลสำหรับแม่น้ำกากการ์-ฮากรา ตะวันตกเฉียงเหนือของประเทศอินเดียและตะวันออกของปากีสถาน
สมัย	ยุคสำริดในเอเชียใต้
ช่วงเวลา	ป. 3300 –  1300 BCE
แหล่งโบราณคดีต้นแบบ	ฮารัปปา
แหล่งโบราณคดีสำคัญ	ฮารัปปา, โมเหนโจ-ดาโร (27°19′45″N 68°08′20″E), โธลวีระ, คเนรีวลา, and Rakhigarhi
ก่อนหน้า	เมหร์ครห์
ถัดไป	วัฒนธรรมภาชนะทาสีเทา วัฒนธรรมสุสานที่เอช

ซากอารยธรรมที่ขุดค้นของโมเหนโจดาโร ในแคว้นสินธ์ ประเทศปากีสถาน ในภาพคือโรงอาบน้ำใหญ่

ของเล่นจากฮารัปปา อายุราว c. 2500 BCE

เมืองต่าง ๆ ของอารยธรรมเป็นที่รู้จักในฐานะเมืองที่มีการวางผังเมือง, บ้านที่สร้างจากอิฐอบ, ระบบระบายน้ำและชลประทานที่ซับซ้อน, กลุ่มของอาคารที่ไม่ใช่เพื่อการอยู่อาศัย และวิธีการใหม่ ๆ ในหัตถกรรม (ผลิตภัณฑ์จากคาร์เนเลียนและการสลักตราประทับ) และความสามารถในการแยกโลหะออกจากแร่ (ทองแดง, สำริด, ตะกั่ว, ดีบุก)^[4] เมืองใหญ่สองแห่งของอารยธรรมคือโมเฮนโจ-ดาโร และ ฮารัปปา เป็นไปได้ว่ามีประชากรมากถึง 30,000 และ 60,000 คน^[5][c] และในช่วงเวลารุ่งเรืองสูงสุดอาจมีประชากรมากถึงหนึ่งถึงห้าล้านคน^[6][d]

หมายเหตุ

1. Wright: "Mesopotamia and Egypt ... co-existed with the Indus civilization during its florescence between 2600 and 1900 BC."^[1]
2. Wright: "The Indus civilisation is one of three in the 'Ancient East' that, along with Mesopotamia and Pharaonic Egypt, was a cradle of early civilisation in the Old World (Childe, 1950). Mesopotamia and Egypt were longer lived, but coexisted with Indus civilisation during its florescence between 2600 and 1900 B.C. Of the three, the Indus was the most expansive, extending from today's northeast Afghanistan to Pakistan and India."^[2]
3. Dyson: "Mohenjo-daro and Harappa may each have contained between 30,000 and 60,000 people (perhaps more in the former case). Water transport was crucial for the provisioning of these and other cities. That said, the vast majority of people lived in rural areas. At the height of the Indus valley civilization the subcontinent may have contained 4-6 million people."^[5]
4. McIntosh: "The enormous potential of the greater Indus region offered scope for huge population increase; by the end of the Mature Harappan period, the Harappans are estimated to have numbered somewhere between 1 and 5 million, probably well below the region's carrying capacity."^[6]

อ้างอิง

1. Wright 2009, p. 1.
2. Wright 2009.
3. Giosan et al. 2012.
4. Wright 2009, pp. 115–125.
5. Dyson 2018, p. 29.
6. McIntosh 2008, p. 187.

บรรณานุกรม

• Allchin, Bridget; Allchin, Raymond (1982). The Rise of Civilization in India and Pakistan. ISBN 9780521285506.
• Allchin, F. Raymond, บ.ก. (1995). The Archaeology of Early Historic South Asia: The Emergence of Cities and States. New York: Cambridge University Press. ISBN 9780521376952.
• Brooke, John L. (2014). Climate Change and the Course of Global History: A Rough Journey. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-87164-8.
• Cavalli-Sforza, Luigi Luca; Menozzi, Paolo; Piazza, Alberto (1994). The History and Geography of Human Genes. Princeton University Press.
• Clift PD, Carter A, Giosan L, Durcan J, และคณะ (March 2012). "U-Pb zircon dating evidence for a Pleistocene Sarasvati River and capture of the Yamuna River". Geology. 40 (3): 211–214. Bibcode:2012Geo....40..211C. doi:10.1130/G32840.1. ISSN 0091-7613.
• Cunningham, Alexander (1875). Archaeological Survey of India, Report for the Year 1872–1873, Vol. 5. Calcutta: The Superintendent Of Government. Archaeological Survey of India
• Coningham, Robin; Young, Ruth (2015). The Archaeology of South Asia: From the Indus to Asoka, c. 6500 BCE – 200 CE. Cambridge University Press. ISBN 978-1-316-41898-7.
• Costantini, L. (2008). "The first farmers in Western Pakistan: The evidence of the Neolithic agropastoral settlement of Mehrgarh". Pragdhara. 18: 167–178.
• Derenko, Miroslava (2013). "Complete Mitochondrial DNA Diversity in Iranians". PLOS ONE. 8 (11): 80673. Bibcode:2013PLoSO...880673D. doi:10.1371/journal.pone.0080673. PMC 3828245. PMID 24244704.
• Dyson, Tim (2018). A Population History of India: From the First Modern People to the Present Day. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-882905-8.
• Fisher, Michael H. (2018). An Environmental History of India: From Earliest Times to the Twenty-First Century. Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-11162-2.
• Flora, Reis (2000). "Classification of Musical Instruments". ใน Arnold, Alison (บ.ก.). The Garland Encyclopedia of World Music: South Asia: The Indian Subcontinent. New York: Garland Publishing Inc. pp. 319–330. ISBN 978-0-8240-4946-1.
• Fuller, D.Q. (2006). "Agricultural origins and frontiers in South Asia: a working synthesis". Journal of World Prehistory. 20: 1–86. doi:10.1007/s10963-006-9006-8. S2CID 189952275.
• Gallego Romero, Irene; และคณะ (2011). "Herders of Indian and European Cattle Share their Predominant Allele for Lactase Persistence". Mol. Biol. Evol. 29 (1): 249–260. doi:10.1093/molbev/msr190. PMID 21836184.
• Gangal, Kavita; Sarson, Graeme R.; Shukurov, Anvar (2014). "The Near-Eastern roots of the Neolithic in South Asia". PLOS ONE. 9 (5). e95714. Bibcode:2014PLoSO...995714G. doi:10.1371/journal.pone.0095714. PMC 4012948. PMID 24806472.
• Giosan L, Clift PD, Macklin MG, Fuller DQ, และคณะ (2012). "Fluvial landscapes of the Harappan civilization". Proceedings of the National Academy of Sciences. 109 (26): E1688–E1694. Bibcode:2012PNAS..109E1688G. doi:10.1073/pnas.1112743109. ISSN 0027-8424. PMC 3387054. PMID 22645375.
• Habib, Irfan (2015). The Indus Civilization. Tulika Books. ISBN 978-93-82381-53-2.
• Habib, Irfan (2002). The Making of History: Essays Presented to Irfan Habib. Anthem Press.
• Heggarty, Paul; Renfrew, Collin (2014). "South and Island Southeast Asia; Languages". ใน Renfrew, Collin; Bahn, Paul (บ.ก.). The Cambridge World Prehistory. Cambridge University Press.
• Hiltebeitel, Alf (2011). "The Indus Valley "Proto-Śiva", Re-examined through Reflections on the Goddess, the Buffalo, and the Symbolism of vāhanas". ใน Adluri, Vishwa; Bagchee, Joydeep (บ.ก.). When the Goddess was a Woman: Mahabharata Ethnographies – Essays by Alf Hiltebeitel. Brill. ISBN 978-90-04-19380-2.
• Jarrige, Jean-Francois (2008a). "Mehrgarh Neolithic" (PDF). Pragdhara. International Seminar on the First Farmers in Global Perspective – Lucknow, India – 18–20 January 2006. Vol. 18. pp. 136–154. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 3 March 2016.
• Jarrige, C. (2008b). "The figurines of the first farmers at Mehrgarh and their offshoots". Pragdhara. 18: 155–166.
• Kenoyer, Jonathan Mark (1991). "The Indus Valley tradition of Pakistan and Western India". Journal of World Prehistory. 5 (4): 1–64. doi:10.1007/BF00978474. S2CID 41175522.
• Kenoyer, Jonathan Mark (1997). "Trade and Technology of the Indus Valley: New Insights from Harappa, Pakistan". World Archaeology. 29 (2: "High–Definition Archaeology: Threads Through the Past"): 262–280. doi:10.1080/00438243.1997.9980377.
• Kenoyer, Jonathan Mark (1998). Ancient cities of the Indus Valley Civilisation. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-577940-0.
• Kenoyer, Jonathan Mark. "Cultures and Societies of the Indus Tradition. In Historical Roots". In Thapar (2006), pp. 21–49.
• Kivisild T, Bamshad MJ, Kaldma K, Metspalu M, และคณะ (1999). "Deep common ancestry of Indian and western-Eurasian mitochondrial DNA lineages". Curr. Biol. 9 (22): 1331–1334. doi:10.1016/s0960-9822(00)80057-3. PMID 10574762. S2CID 2821966.
• Kumar, Dhavendra (2004). Genetic Disorders of the Indian Subcontinent. Springer. ISBN 978-1-4020-1215-0. สืบค้นเมื่อ 25 November 2008.
• Lal, B.B. (2002). The Sarasvati flows on.
• MacDonald, Glen (2011). "Potential influence of the Pacific Ocean on the Indian summer monsoon and Harappan decline". Quaternary International. 229 (1–2): 140–148. Bibcode:2011QuInt.229..140M. doi:10.1016/j.quaint.2009.11.012. ISSN 1040-6182.
• Madella, Marco; Fuller, Dorian Q. (2006). "Palaeoecology and the Harappan Civilisation of South Asia: a reconsideration". Quaternary Science Reviews. 25 (11–12): 1283–1301. Bibcode:2006QSRv...25.1283M. doi:10.1016/j.quascirev.2005.10.012. ISSN 0277-3791.
• Mallory, J.P.; Adams, Douglas Q., บ.ก. (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. ISBN 9781884964985.
• Manuel, Mark (2010). "Chronology and Culture-History in the Indus Valley". ใน Gunawardhana, P.; Adikari, G.; Coningham, R.A.E. (บ.ก.). Sirinimal Lakdusinghe Felicitation Volume. Battaramulla: Neptune Publication. pp. 145–152. ISBN 9789550028054.
• Marshall, John, บ.ก. (1931). Mohenjo-Daro and the Indus Civilization: Being an Official Account of Archaeological Excavations at Mohenjo-Daro Carried Out by the Government of India Between the Years 1922 and 1927. London: Arthur Probsthain.
• Marshall, John, บ.ก. (1996) [1931]. Mohenjo-Daro and the Indus Civilization: Being an Official Account of Archaeological Excavations at Mohenjo-Daro Carried Out by the Government of India Between the Years 1922 and 1927. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1179-5.
• Mascarenhas, Desmond D.; Raina, Anupuma; Aston, Christopher E.; Sanghera, Dharambir K. (2015). "Genetic and Cultural Reconstruction of the Migration of an Ancient Lineage". BioMed Research International. 2015: 1–16. doi:10.1155/2015/651415. PMC 4605215. PMID 26491681.
• Masson, Charles (1842). Narrative of Various Journeys in Balochistan, Afghanistan and the Panjab: Including a Residence in Those Countries from 1826 to 1838, Volume 1. London: Richard Bentley.
• Mathew, K.S. (2017). Shipbuilding, Navigation and the Portuguese in Pre-modern India. Routledge. ISBN 978-1-351-58833-1.
• McIntosh, Jane (2008). The Ancient Indus Valley: New Perspectives. ABC-Clio. ISBN 978-1-57607-907-2.
• Michon, Daniel (2015). Archaeology and Religion in Early Northwest India: History, Theory, Practice. Taylor & Francis. ISBN 978-1-317-32457-7.
• Morris, A.E.J. (1994). History of Urban Form: Before the Industrial Revolutions (3rd ed.). New York: Routledge. ISBN 978-0-582-30154-2. สืบค้นเมื่อ 20 May 2015.
• Mukherjee, Namita; Nebel, Almut; Oppenheim, Ariella; Majumder, Partha P. (2001). "High-resolution analysis of Y-chromosomal polymorphisms reveals signatures of population movements from central Asia and West Asia into India". Journal of Genetics. 80 (3): 125–135. doi:10.1007/BF02717908. PMID 11988631. S2CID 13267463.
• Palanichamy, Malliya Gounder (2015). "West Eurasian mtDNA lineages in India: an insight into the spread of the Dravidian language and the origins of the caste system". Human Genetics. 134 (6): 637–647. doi:10.1007/s00439-015-1547-4. PMID 25832481. S2CID 14202246.
• Parpola, Asko (19 May 2005). "Study of the Indus Script" (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 6 March 2006. (50th ICES Tokyo Session)
• Parpola, Asko (2015). The Roots of Hinduism. The Early Aryans and the Indus Civilisation. Oxford University Press.
• Ponton, Camilo; Giosan, Liviu; Eglinton, Tim I.; Fuller, Dorian Q.; และคณะ (2012). "Holocene aridification of India" (PDF). Geophysical Research Letters. 39 (3). L03704. Bibcode:2012GeoRL..39.3704P. doi:10.1029/2011GL050722. hdl:1912/5100. ISSN 0094-8276. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-03-12.
• Possehl, Gregory L. (2002). The Indus Civilization: A Contemporary Perspective. Rowman Altamira. ISBN 978-0-7591-1642-9.
• Possehl, Gregory L. (2002a). "Harappans and hunters: economic interaction and specialization in prehistoric India". ใน Morrison, Kathleen D.; Junker, Laura L. (บ.ก.). Forager-Traders in South and Southeast Asia: Long-Term Histories. Cambridge University Press. pp. 62–76. ISBN 978-0-521-01636-0.
• Rashid, Harunur; England, Emily; Thompson, Lonnie; Polyak, Leonid (2011). "Late Glacial to Holocene Indian Summer Monsoon Variability Based upon Sediment Records Taken from the Bay of Bengal" (PDF). Terrestrial, Atmospheric and Oceanic Sciences. 22 (2): 215–228. Bibcode:2011TAOS...22..215R. doi:10.3319/TAO.2010.09.17.02(TibXS). ISSN 1017-0839. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-03-10.
• Ratnagar, Shereen (April 2004). "Archaeology at the Heart of a Political Confrontation The Case of Ayodhya" (PDF). Current Anthropology. 45 (2): 239–259. doi:10.1086/381044. JSTOR 10.1086/381044. S2CID 149773944. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 2018-04-21.
• Ratnagar, Shereen (2006a). Trading Encounters: From the Euphrates to the Indus in the Bronze Age (2nd ed.). India: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-566603-8.
• Ratnagar, Shereen (2006b). Understanding Harappa: Civilization in the Greater Indus Valley. New Delhi: Tulika Books. ISBN 978-81-89487-02-7.
• Sarkar, Anindya; Mukherjee, Arati Deshpande; Bera, M. K.; Das, B.; และคณะ (May 2016). "Oxygen isotope in archaeological bioapatites from India: Implications to climate change and decline of Bronze Age Harappan civilization". Scientific Reports. 6 (1). 26555. Bibcode:2016NatSR...626555S. doi:10.1038/srep26555. PMC 4879637. PMID 27222033.
• Shaffer, Jim G. (1992). "The Indus Valley, Baluchistan and Helmand Traditions: Neolithic Through Bronze Age". ใน R.W. Ehrich (บ.ก.). Chronologies in Old World Archaeology (Second ed.). Chicago: University of Chicago Press.
• Shaffer, Jim G. (1999). "Migration, Philology and South Asian Archaeology". ใน Bronkhorst; Deshpande (บ.ก.). Aryan and Non-Aryan in South Asia. Cambridge: Harvard University, Dept. of Sanskrit and Indian Studies. ISBN 978-1-888789-04-1.
• Singh, Kavita, "The Museum Is National", Chapter 4 in: Mathur, Saloni and Singh, Kavita (eds), No Touching, No Spitting, No Praying: The Museum in South Asia, 2015, Routledge, PDF on academia.edu (nb this is different to the article by the same author with the same title in India International Centre Quarterly, vol. 29, no. 3/4, 2002, pp. 176–196, JSTOR, which does not mention the IVC objects)
• Singh, Sakshi; และคณะ (2016). "Dissecting the influence of Neolithic demic diffusion on Indian Y-chromosome pool through J2-M172 haplogroup". Scientific Reports. 6. 19157. Bibcode:2016NatSR...619157S. doi:10.1038/srep19157. PMC 4709632. PMID 26754573.
• Singh, Upinder (2008). A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century. Pearson Education India. ISBN 978-81-317-1120-0.
• Srinivasan, Doris (1975). "The so-called Proto-Śiva seal from Mohenjo-Daro: An iconological assessment". Archives of Asian Art. 29: 47–58. JSTOR 20062578.
• Srinivasan, Doris Meth (1997). Many Heads, Arms and Eyes: Origin, Meaning and Form in Multiplicity in Indian Art. Brill. ISBN 978-90-04-10758-8.
• Staubwasser, M.; Sirocko, F.; Grootes, P. M.; Segl, M. (2003). "Climate change at the 4.2 ka BP termination of the Indus valley civilization and Holocene south Asian monsoon variability". Geophysical Research Letters. 30 (8): 1425. Bibcode:2003GeoRL..30.1425S. doi:10.1029/2002GL016822. ISSN 0094-8276. S2CID 129178112.
• Sullivan, Herbert P. (1964). "A Re-Examination of the Religion of the Indus Civilization". History of Religions. 4 (1): 115–125. doi:10.1086/462498. JSTOR 1061875. S2CID 162278147.
• Thapar, Romila (2004). Early India: From the Origins to AD 1300. University of California Press. ISBN 978-0-520-24225-8.
• Thapar, Romila, บ.ก. (2006). the Making of 'the Aryan'. New Delhi: National Book Trust.
• Wright, Rita P. (2009). The Ancient Indus: Urbanism, Economy, and Society. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-57219-4. สืบค้นเมื่อ 29 September 2013.

ดูเพิ่ม

• Allchin, Bridget (1997). Origins of a Civilization: The Prehistory and Early Archaeology of South Asia. New York: Viking.
• Aronovsky, Ilona; Gopinath, Sujata (2005). The Indus Valley. Chicago: Heinemann.
• Bar-Matthews, Miryam; Ayalon, Avner (2011). "Mid-Holocene climate variations revealed by high-resolution speleothem records from Soreq Cave, Israel and their correlation with cultural changes". The Holocene. 21 (1): 163–171. Bibcode:2011Holoc..21..163B. doi:10.1177/0959683610384165. ISSN 0959-6836. S2CID 129380409.
• Basham, A.L. (1967). The Wonder that was India. London: Sidgwick & Jackson. pp. 11–14.
• Chakrabarti, D.K. (2004). Indus Civilization Sites in India: New Discoveries. Mumbai: Marg Publications. ISBN 978-81-85026-63-3.
• Dani, Ahmad Hassan (1984). Short History of Pakistan (Book 1). University of Karachi.
• Dani, Ahmad Hassan; Mohen, J-P., บ.ก. (1996). History of Humanity, Volume III, From the Third Millennium to the Seventh Century BC. New York/Paris: Routledge/UNESCO. ISBN 978-0-415-09306-4.
• Dikshit, K.N. (2013). "Origin of Early Harappan Cultures in the Sarasvati Valley: Recent Archaeological Evidence and Radiometric Dates" (PDF). Journal of Indian Ocean Archaeology (9). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 18 January 2017.
• Gupta, S.P., บ.ก. (1995). The lost Sarasvati and the Indus Civilisation. Jodhpur: Kusumanjali Prakashan.
• Gupta, S.P. (1996). The Indus-Saraswati Civilization: Origins, Problems and Issues. Delhi: Pratibha Prakashan. ISBN 978-81-85268-46-0.
• Kathiroli; และคณะ (2004). "Recent Marine Archaeological Finds in Khambhat, Gujarat". Journal of Indian Ocean Archaeology (1): 141–149.
• Kenoyer, Jonathan Mark; Heuston, Kimberly (2005). The Ancient South Asian World. Oxford/New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-517422-9.
• Lahiri, Nayanjot, บ.ก. (2000). The Decline and Fall of the Indus Civilisation. Delhi: Permanent Black. ISBN 978-81-7530-034-7.
• Lal, B.B. (1998). India 1947–1997: New Light on the Indus Civilization. New Delhi: Aryan Books International. ISBN 978-81-7305-129-6.
• Lal, B.B. (1997). The Earliest Civilisation of South Asia (Rise, Maturity and Decline).
• Lazaridis, Iosif; และคณะ (2016). "Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East". Nature. 536 (7617): 419–424. Bibcode:2016Natur.536..419L. bioRxiv 10.1101/059311. doi:10.1038/nature19310. PMC 5003663. PMID 27459054.
• Mani, B.R. (2008). "Kashmir Neolithic and Early Harappan: A Linkage" (PDF). Pragdhara. 18: 229–247. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 18 January 2017. สืบค้นเมื่อ 17 January 2017.
• McIntosh, Jane (2001). A Peaceful Realm: The Rise And Fall of the Indus Civilization. Boulder: Westview Press. ISBN 978-0-8133-3532-2.
• Mirabal S, Regueiro M, Cadenas AM, Cavalli-Sforza LL, และคณะ (2009). "Y-Chromosome distribution within the geo-linguistic landscape of northwestern Russia". European Journal of Human Genetics. 17 (10): 1260–1273. doi:10.1038/ejhg.2009.6. PMC 2986641. PMID 19259129.
• Mughal, Mohammad Rafique (1997). Ancient Cholistan, Archaeology and Architecture. Ferozesons. ISBN 978-969-0-01350-7.
• Narasimhan, Vagheesh M.; Anthony, David; Mallory, James; Reich, David; และคณะ (Sep 2019). "The formation of human populations in South and Central Asia". Science. 365 (6457). eaat7487. bioRxiv 10.1101/292581. doi:10.1126/science.aat7487. PMC 6822619. PMID 31488661.
• Pamjav, Horolma; Fehér, Tibor; Németh, Endre; Pádár, Zsolt (2012). "Brief communication: new Y-chromosome binary markers improve phylogenetic resolution within haplogroup R1a1". American Journal of Physical Anthropology. 149 (4): 611–615. doi:10.1002/ajpa.22167. PMID 23115110.
• Pittman, Holly (1984). Art of the Bronze Age: southeastern Iran, western Central Asia, and the Indus Valley. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 978-0-87099-365-7.
• Poznik, G. David (2016). "Punctuated bursts in human male demography inferred from 1,244 worldwide Y-chromosome sequences". Nature Genetics. 48 (6): 593–599. doi:10.1038/ng.3559. PMC 4884158. PMID 27111036.
• Rao, Shikaripura Ranganatha (1991). Dawn and Devolution of the Indus Civilisation. New Delhi: Aditya Prakashan. ISBN 978-81-85179-74-2.
• Semino, O; Passarino G, Oefner PJ (2000). "The genetic legacy of Paleolithic Homo sapiens sapiens in extant Europeans: A Y chromosome perspective". Science. 290 (5494): 1155–1159. Bibcode:2000Sci...290.1155S. doi:10.1126/science.290.5494.1155. PMID 11073453.
• Sengupta, S; Zhivotovsky, LA; King, R; Mehdi, SQ; และคณะ (2005). "Polarity and Temporality of High-Resolution Y-Chromosome Distributions in India Identify Both Indigenous and Exogenous Expansions and Reveal Minor Genetic Influence of Central Asian Pastoralists". American Journal of Human Genetics. 78 (2): 202–221. doi:10.1086/499411. PMC 1380230. PMID 16400607.
• Shaffer, Jim G. (1995). "Cultural tradition and Palaeoethnicity in South Asian Archaeology". ใน George Erdosy (บ.ก.). Indo-Aryans of Ancient South Asia. Berlin u.a.: de Gruyter. ISBN 978-3-11-014447-5.
• Thompson, Thomas J. (2005). "Ancient Stateless Civilization: Bronze Age India and the State in History" (PDF). The Independent Review. 10 (3): 365–384. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 2010-02-03. สืบค้นเมื่อ 8 June 2020.
• Underhill, Peter A.; Myres, Natalie M; Rootsi, Siiri; Metspalu, Mait; และคณะ (2009). "Separating the post-Glacial coancestry of European and Asian Y chromosomes within haplogroup R1a". European Journal of Human Genetics. 18 (4): 479–484. doi:10.1038/ejhg.2009.194. PMC 2987245. PMID 19888303.
• Underhill, Peter A.; และคณะ (2015). "The phylogenetic & geographic structure of Y-chromosome haplogroup R1a". European Journal of Human Genetics. 23 (1): 124–131. doi:10.1038/ejhg.2014.50. ISSN 1018-4813. PMC 4266736. PMID 24667786.
• Wells, R.S. (2001). "The Eurasian Heartland: A continental perspective on Y-chromosome diversity". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 98 (18): 10244–10249. Bibcode:2001PNAS...9810244W. doi:10.1073/pnas.171305098. PMC 56946. PMID 11526236.
• Willey; Phillips (1958). Method and Theory in American Archaeology.

แหล่งข้อมูลอื่น

• คู่มือการท่องเที่ยว โมเฮนโจ-ดาโร จากวิกิท่องเที่ยว (ในภาษาอังกฤษ)
• วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ อารยธรรมลุ่มแม่น้ำสินธุ
• Harappa and Indus Valley Civilization at harappa.com