รัฐบาลโชกุนอาชิกางะ

รัฐบาลโชกุนอาชิกางะ (ญี่ปุ่น: 足利幕府; โรมาจิ: Ashikaga bakufu) หรือที่มักรู้จักในชื่อ รัฐบาลโชกุนมูโรมาจิ (ญี่ปุ่น: 室町幕府; โรมาจิ: Muromachi bakufu) เป็นระบอบการปกครองโดยกลุ่มทหารในญี่ปุ่นระหว่างปี ค.ศ. 1338-1573 ซึ่งมีโชกุนจากตระกูลอาชิกางะ เป็นหัวหน้าคณะรัฐบาล

รัฐบาลโชกุนอาชิกางะ 足利幕府 อาชิกางะบากูฟุ
1338–1573
ตราประจำตระกูลอาชิกางะ เป็นตราราชการของรัฐบาลโชกุนอาชิกางะ
สถานะ	รัฐบาลสำเร็จราชการโดยโชกุน
เมืองหลวง	เคียวโตะ
ภาษาทั่วไป	ภาษาญี่ปุ่นยุคกลาง
ศาสนา	ชิมบุตสึชูโง
การปกครอง	เผด็จการ ศักดินา ทหาร
จักรพรรดิ
• 1332–1334	โคงง
• 1557–1586	โองิมาชิ
โชกุน
• 1338–1358	อาชิกางะ ทากาอูจิ
• 1568–1573	อาชิกางะ โยชิอากิ
ประวัติศาสตร์
• ก่อตั้ง	11 สิงหาคม 1338
• การยอมแพ้ของ จักรพรรดิโกะ-คาเมยามะ	15 ตุลาคม ค.ศ. 1392
• สงครามโอนิง	1467–1477
• โอดะ โนบูนางะ ยึดเคียวโตะ	2 กันยายน 1573
สกุลเงิน	มง
ก่อนหน้า ถัดไป การฟื้นฟูเค็มมุ ตระกูลอาชิกางะ ยุคอาซูจิ–โมโมยามะ

ห้วงเวลาใต้การปกครองของรัฐบาลโชกุนนี้รู้จักกันในชื่อ ยุคมูโรมาจิ ซึ่งมาจากชื่อถนนมูโรมาจิ ในนครเคียวโตะ

อาชิกางะ ทากาอูจิ สามารถจัดตั้งรัฐบาลโชกุนของเขาได้ อันเนื่องมาจากการต่อต้านของจักรพรรดิต่อรัฐบาลโชกุนคามากูระ รัฐบาลก่อนหน้า ดังนั้นรัฐบาลโชกุนอาชิกางะจึงได้แบ่งอำนาจและหน่วยงานราชการให้แก่ฝ่ายราชสำนักมากกว่าสมัยคามากูระ ดังนั้นจึงอาจกล่าวได้ว่า รัฐบาลโชกุนอาชิกางะ เป็นรัฐบาลโชกุนที่มีอำนาจน้อยกว่ารัฐบาลโชกุนคามากูระ หรือ รัฐบาลโชกุนโทกูงาวะ ซึ่งระบบศักดินาส่วนกลางที่ใช้ในสมัยคามากูระก็ถูกแทนที่ด้วยระบบไดเมียว (ข้าหลวงของแต่ละท้องที่) ดังนั้นอำนาจทางการทหารของรัฐบาลโชกุนอาชิกางะก็ขึ้นอยู่กับความจงรักภักดีของไดเมียว

รัฐบาลโชกุนอาชิกางะประกอบด้วย สถาบันโชกุนเป็นผู้นำสูงสุดของรัฐบาล การปกครองของรัฐบาลโชกุนฯ แบ่งออกเป็นสองฝ่ายได้แก่ การปกครองส่วนกลาง และการปกครองส่วนภูมิภาค

โชกุนและคันเร

เมื่ออาชิกางะ ทากาอูจิ (ญี่ปุ่น: 足利 尊氏; โรมาจิ: Ashikaga Takauji ) ได้รับการแต่งตั้งให้เป็นเซอิไทโชกุน (ญี่ปุ่น: 征夷大将軍; โรมาจิ: Seii Taishōgun ) เป็นจุดเริ่มต้นของรัฐบาลโชกุนฯ หรือ บากูฟุ โดยที่โชกุนนั้นมาจากตระกูลอาชิกางะ ซึ่งอ้างสิทธิ์ในตำแหน่งโชกุนผ่านการสืบเชื้อสายจากตระกูลเซวะเก็นจิ (ญี่ปุ่น: 清和源氏; โรมาจิ: Seiwa Genji ) ในช่วงสิบปีแรกของรัฐบาลโชกุนประเทศญี่ปุ่นยังคงตกอยู่ในช่วงสงครามระหว่างพระราชวงศ์ฝ่ายเหนือและฝ่าย ในยุคราชวงศ์เหนือใต้ (ญี่ปุ่น: 南北朝; โรมาจิ: Nanboku-chō) มีการแบ่งอำนาจกับระหว่างปฐมโชกุนทากาอูจิและน้องชายคือ อาชิกางะ ทาดาโยชิ (ญี่ปุ่น: 足利 直義; โรมาจิ: Ashikaga Tadayoshi) โดยที่โชกุนทากาอูจิดูแลเรื่องการทหารและการสงคราม ในขณะที่ทาดาโยชิน้องชายดูแลเรื่องการบริหาร สองพี่น้องตระกูลอาชิกางะปกครองญี่ปุ่นร่วมกันเป็นเวลาประมาณสิบปีจนกระทั่งสงครามปีคันโน (ญี่ปุ่น: 観応の擾乱; โรมาจิ: Kannō no shōran) โชกุนมะกะอุจิได้สร้างตำแหน่งชิตสึจิ (ญี่ปุ่น: 執事; โรมาจิ: Shitsuji) หรือผู้สำเร็จราชการแทนโชกุนขึ้นมาแทนที่ทาดาโยชิผู้เป็นน้องชาย ทำหน้าที่ในด้านการบริหารแทนโชกุน

ใน ค.ศ. 1362 โชกุนคนต่อมา อาชิกางะ โยชิอากิระ จัดตั้งตำแหน่ง คันเร (ญี่ปุ่น: 管領; โรมาจิ: Kanrei) เป็นผู้สำเร็จราชการแทนโชกุนแทนที่ชิตสึจิ โดยเพื่อป้องกันไม่ให้ตระกูลใหญ่ตระกูลเดียวมีอำนาจดังที่เป็นในยุคคามากูระ ผู้ดำรงตำแหน่งคันเรจึงเวียนมาจากสามตระกูลใหญ่เรียกว่า ซังกันเร (ญี่ปุ่น: 三管領; โรมาจิ: Sankanrei) ได้แก่ โฮโซกาวะ (ญี่ปุ่น: 細川; โรมาจิ: Hosokawa) ฮาตาเกยามะ (ญี่ปุ่น: 畠山; โรมาจิ: Hatakeyama) และชิบะ (ญี่ปุ่น: 志波; โรมาจิ: Shiba) อำนาจของคันเรมีแตกต่างกันไปในแต่ละยุคสมัย ในสมัยของโชกุนอาชิกางะ โยชิมิตสึ (ญี่ปุ่น: 足利 義満; โรมาจิ: Ashikaga Yoshimitsu) ซึ่งขึ้นดำรงตำแหน่งโชกุนด้วยอายุเพียงเก้าปี คันเรโฮโซกาวะ โยริยูกิ (ญี่ปุ่น: 細川 頼之; โรมาจิ: Hosokawa Yoriyuki) จึงเป็นผู้ปกครองรัฐบาลโชกุนในทางพฤตินัย เมื่อโชกุนโยชิมิตสึเติบโตมีอำนาจเต็มแล้ว อำนาจของคันเรจึงลดลง หลังจากสงครามปีโอนิง (ญี่ปุ่น: 応仁の乱; โรมาจิ: Ōnin no Ran) อำนาจของสถาบันโชกุนลดลงมาก คันเรจึงขึ้นมามีอำนาจเหนือโชกุนสามารถปลดเปลี่ยนและตั้งโชกุนใหม่ได้ตามต้องการ

รายนามโชกุน

1. อาชิกางะ ทากาอูจิ, ปี 1338–1358
2. อาชิกางะ โยชิอากิระ, ปี 1359–1368
3. อาชิกางะ โยชิมิตสึ, ปี 1368–1394
4. อาชิกางะ โยชิโมชิ, ปี 1395–1423
5. อาชิกางะ โยชิกาซุ, ปี 1423–1425
6. อาชิกางะ โยชิโนริ, ปี 1429–1441
7. อาชิกางะ โยชิกัตสึ, ปี 1442–1443
8. อาชิกางะ โยชิมาซะ, ปี 1449–1473^[1]
9. อาชิกางะ โยชิฮิซะ, ปี 1474–1489^[1]
10. อาชิกางะ โยชิตาเนะ, ปี 1490–1493, 1508–1521^[2]
11. อาชิกางะ โยชิซุมิ, ปี 1494–1508^[2]
12. อาชิกางะ โยชิฮารุ, ปี 1521–1546
13. อาชิกางะ โยชิเตรุ, ปี 1546–1565
14. อาชิกางะ โยชิฮิเดะ, ปี 1568
15. อาชิกางะ โยชิอากิ, ปี 1568–1573

การปกครองส่วนกลาง

รัฐบาลโชกุนอาชิกางะมีฐานที่มั่นตั้งอยู่ที่เมืองเคียวโตะ การปกครองส่วนกลางของรัฐบาลโชกุนฯ มีหน้าที่ดูแลเรื่องเกี่ยวกับโชกุนและนครหลวง การปกครองส่วนกลางของรัฐบาลโชกุนอาชิกางะนั้น ได้รับแบบอย่างโดยส่วนใหญ่มาจากรัฐบาลโชกุนคามากูระ มีองค์กรต่าง ๆ ที่สำคัญดังนี้

• ซามูไรโดโกโระ (ญี่ปุ่น: 侍所; โรมาจิ: Samurai-dokoro) เป็นสภาซึ่งดูแลกิจการของซามูไรทั้งปวง เป็นตำรวจนครบาลภายในเมืองเคียวโตะ และเกณฑ์ไพร่พลจัดทัพของรัฐบาลโชกุนฯ ในการสู้รบต่าง ๆ สมาชิกในสภาซามูไรโดโกโระได้รับการแต่งตั้งจากโชกุนและมาจากตระกูลใหญ่ที่สำคัญในยุคมูโรมาจิสี่ตระกูลรองลงมาจากซังกันเร เรียกว่า ชิชิกิ (ญี่ปุ่น: 四職; โรมาจิ: Shishiki) ได้แก่ ตระกูลอิซชิกิ (ญี่ปุ่น: 一色; โรมาจิ: Isshiki) ตระกูลยามานะ (ญี่ปุ่น: 山名; โรมาจิ: Yamana) ตระกูลอากามัตซึ (ญี่ปุ่น: 赤松; โรมาจิ: Akamatsu) และตระกูลเคียวโงกุ (ญี่ปุ่น: 京極; โรมาจิ: Kyōgoku) หัวหน้าของสภาซามูไรโดโกโระ เรียกว่าโทนิง (ญี่ปุ่น: 頭人; โรมาจิ: Tōnin) ซึ่งมีอำนาจในบากูฟุรองจากโชกุนและคันเร
• เฮียวโจชู (ญี่ปุ่น: 評定衆; โรมาจิ: Hyōjōshū) และ ฮิกิตสึเกะชู (ญี่ปุ่น: 引付衆; โรมาจิ: Hikitsuke-shū) มีหน้าตัดสินคดีความฟ้องร้องต่าง ๆ ของซามูไร โดยที่ฮิกิตสึเกะชูส่งสำนวนคดีความให้แก่เฮียวโจชูเป็นผู้ตัดสิน
• มันโดโกโระ (ญี่ปุ่น: 政所; โรมาจิ: Mandokoro) เป็นสภาทำหน้าที่เกี่ยวกับการบริหารและการเงินของรัฐบาลโชกุนฯ หัวหน้าสภามันโดโกโระ เรียกว่า มันโดโกโระชิตสึจิ (ญี่ปุ่น: 政所執事; โรมาจิ: Mandokoro-shitsuji) ซึ่งเป็นตำแหน่งของตระกูลอิเซะ (ญี่ปุ่น: 伊勢; โรมาจิ: Ise)
• มนจูโจ (ญี่ปุ่น: 問注所; โรมาจิ: Monchūjo)

การปกครองส่วนภูมิภาค

การปกครองส่วนภูมิภาคของญี่ปุ่นในสมัยมูโรมาจิเป็นไปตามระบอบศักดินาสวามิภักดิ์ (Feudalism) เช่นเดียวกับในยุคคามากูระ โดยที่รัฐบาลโชกุนมอบที่ดินให้แก่ซามูไรให้ปกครอง โดยที่ซามูไรเหล่านั้นมีหน้าที่รักษาความสงบเรียบร้อยในดินแดนของตนและเข้าร่วมศึกสงครามของรัฐบาลโชกุนเป็นการตอบแทน

แผนที่แสดงการแบ่งแคว้น หรือ คุนิ ของประเทศญี่ปุ่นในยุครัฐบาลโชกุนอาชิกางะ ยกเว้นเกาะฮกไกโดซึ่งยังไม่เป็นส่วนหนึ่งของประเทศญี่ปุ่น

รัฐบาลโชกุนอาชิกางะแบ่งประเทศญี่ปุ่นออกเป็น 66 แคว้น เรียกว่า คุนิ (ญี่ปุ่น: 国; โรมาจิ: kuni) ดังเช่นที่เคยเป็นมาแต่ก่อน ซึ่งในแต่ละคุนิรัฐบาลโชกุนฯ แต่งตั้งเจ้าซามูไรเข้าไปปกครองเรียกว่า ชูโงะ (ญี่ปุ่น: 守護; โรมาจิ: Shugo) หรือ ชูโงะไดเมียว (ญี่ปุ่น: 守護大名; โรมาจิ: Shugo-daimyō) ชูโงะในยุคอาชิกางะนั้นมีอำนาจเหนือดินแดนของตน เป็นอิสระจากรัฐบาลโชกุนส่วนกลางมากกว่าในยุคคามากูระ โดยที่ชูโงะสามารถเก็บภาษีในดินแดนของตน และส่งทอดตำแหน่งของตนเองต่อให้ลูกหลานได้

นอกเหนือจากชูโงะแล้ว ยังมีองค์กรส่วนภูมิภาคซึ่งทำหน้าที่เป็นตัวแทนสาขาย่อยของรัฐบาลโชกุนฯ ในแต่ละภูมิภาค ซึ่งตัวแทนเหล่านี้มีอาณาเขตอำนาจที่กว้างใหญ่และในเวลาต่อมาพัฒนากลับกลายเป็นศัตรูทางการเมืองของรัฐบาลโชกุนอาชิกางะ ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญที่นำไปสู่การล่มสลายของอำนาจของรัฐบาลโชกุนในยุคเซ็งโงกุ

เนื่องจากชูโงะมักจะพำนักอาศัยอยู่ภายในนครหลวงเคียวโตะ เพื่อแสดงความจงรักภักดีต่อโชกุนและเพื่อติดตามข่าวสารการเมือง การบริหารงานภายในแคว้นของตนนั้นชูโงะจึงดำเนินการผ่านผู้แทน เรียกว่า ชูโงะได (ญี่ปุ่น: 守護代; โรมาจิ: Shugo-dai)

คันโตคุกูโบ และ คันโตกันเร

ใน ค.ศ. 1349 โชกุนคนแรก อาชิกางะ ทากาอูจิ แต่งตั้งให้บุตรชายของตนคือ อาชิกางะ โมโตอูจิ (ญี่ปุ่น: 足利基氏; โรมาจิ: Ashikaga Motouji) ดำรงตำแหน่งเป็น คันโตกันเร (ญี่ปุ่น: 関東管領; โรมาจิ: Kantō kanrei) เป็นผู้สำเร็จราชการแทนโชกุนในภูมิภาคตะวันออกของญี่ปุ่น พำนักอยู่ที่เมืองคามากูระและมีอำนาจเหนือซามูไรในภูมิภาคคันโตทั้งมวล เมื่ออาชิกางะ โมโตอูจิถึงแก่กรรม ตำแหน่งคันโตกันเรจึงตกทอดแก่ลูกหลานของโมโตอูจิ และเนื่องจากผู้ดำรงตำแหน่งคันโตคันเรเป็นสมาชิกตระกูลอาชิกางะระดับสูง ตำแหน่งนี้จึงได้รับการขนานนามว่า คันโตกูโบ (ญี่ปุ่น: 関東公方; โรมาจิ: Kantō kubō) หรือ โชกุนแห่งภูมิภาคคันโต คันโตคุโบมีผู้ช่วยเป็นผู้สำเร็จราชการอีกทอดหนึ่ง เรียกว่า ชิตสึจิ เป็นตำแหน่งของตระกูลอูเอซูงิ (ญี่ปุ่น: 上杉; โรมาจิ: Uesugi)

ตำแหน่งคันโตกูโบกลับทำให้เสถียรภาพทางการเมืองของภูมิภาคคันโตตกต่ำลง เนื่องจากคันโตคุโบมักมีความขัดแย้งกับตระกูลอูเอซูงิซึ่งเป็นผู้สำเร็จราชการแทนตนอยู่เนือง ๆ และนอกจากนี้คันโตกูโบยังมีความพยายามที่จะตั้งตนขึ้นเป็นอิสระจากรัฐบาลโชกุนฯ ที่เคียวโตะนำไปสู่สงคราม หลังจากที่คันโตกูโบคนสุดท้ายถูกตระกูลอูเอซูงิขับไล่ออกจากเมืองคามากูระไปใน ค.ศ. 1455 ไม่มีการแต่งตั้งสมาชิกตระกูลอาชิกางะมาดำรงตำแหน่งนี้อีก ตำแหน่งคันโตกูโบจึงถูกล้มเลิกไป จากนั้นตระกูลอูเอซูงิขึ้นเถลิงอำนาจในภูมิภาคคันโตโดยดำรงตำแหน่งเป็นคันโตคักันเรในยุคเซ็งโงกุ

คีวชูทันได

ในสมัยราชวงศ์เหนือใต้ เกาะคีวชูเป็นฐานที่มั่นของกองกำลังของพระราชวงศ์ฝ่ายใต้ โชกุนทากาอูจิตั้งตำแหน่งคีวชูทันได (ญี่ปุ่น: 九州探題; โรมาจิ: Kyūshū-tandai) ขึ้นใน ค.ศ. 1336 เพื่อดูแลปกครองเกาะคีวชูและปราบปรามกองกำลังของฝ่ายใต้ โดยมีฐานการบัญชาการอยู่ที่เมืองฮากาตะ (ญี่ปุ่น: 博多; โรมาจิ: Hakata จังหวัดฟูกูโอกะในปัจจุบัน) โดยตำแหน่งคีวชูทันไดในยุคต้นเป็นของตระกูลอิซชิกิ แต่ทว่าตระกูลอิซชิกิไม่สามารถปราบปรามกองกำลังของฝ่ายใต้ได้ ใน ค.ศ. 1370 สมัยของโชกุนโยชิมิตสึ คันเรโฮโซกาวะ โยริยูกิซึ่งเป็นผู้สำเร็จราชการแทน แต่งตั้งให้ อิมางาวะ ซาดาโยะ (ญี่ปุ่น: 今川 貞世; โรมาจิ: Imagawa Sadayo) ดำรงตำแหน่งเป็นคีวชูทันได อิมางาวะ ซาดาโยะ สามารถปราบกองกำลังของฝ่ายใต้ซึ่งนำโดยเจ้าชายคาเนโยชิ (ญี่ปุ่น: 懐良親王; โรมาจิ: Kaneyoshi shinnō) ได้สำเร็จ แต่ทว่าหลังจากสูญสิ้นอำนาจของคันเรโฮโซกาวะ โยริยูกิ โชกุนโยชิมิตสึมองว่า อิมางาวะ ซาดาโยะ เป็นคู่แข่งทางการเมือง จึงปลดอิมางาวะ ซาดาโยะ ออกจากตำแหน่งคีวชูทันไดไปใน ค.ศ. 1395 หลังจากนั้นตำแหน่งคีวชูทันไดเป็นของตระกูลชิบูกาวะ (ญี่ปุ่น: 渋川; โรมาจิ: Shibukawa) หลังจากที่เกาะคีวชูสงบเรียบร้อยแล้ว ตำแหน่งคีวชูทันไดจึงมีความสำคัญและอำนาจลดลง บรรดาชูโงะไดเมียวเจ้าครองแคว้นต่าง ๆ บนเกาะคีวชูปฏิบัติตามคำสั่งของโชกุนที่เมืองเคียวโตะโดยตรง

โอชูทันได

ภูมิภาคโทโฮะกุนั้นอยู่ภายใต้การปกครองของคันโตคุโบ ใน ค.ศ. 1392 โชกุนโยชิมิตสึตั้งตำแหน่ง โอชูทันได (ญี่ปุ่น: 奥州探題; โรมาจิ: Ōshū-tandai) ขึ้นเพื่อดูแลภูมิภาคโทโฮะกุ แต่ตำแหน่งโอชูทันไดนั้นในทางปฏิบัติมีอำนาจไม่มากและเป็นเพียงแค่ชูโงะตำแหน่งหนึ่งเท่านั้น

อ้างอิง

1. Ackroyd, p. 298; n.b., Shogun Yoshimasa was succeeded by Shogun Yoshihisa (Yoshimasa's natural son), then by Shogun Yoshitane (Yoshimasa's first adopted son), and then by Shogun Yoshizumi (Yoshimasa's second adopted son)
2. Ackroyd, p. 385 n104; excerpt, "Some apparent contradictions exist in various versions of the pedigree owing to adoptions and name-changes. Yoshitsuna (sometimes also read Yoshikore) changed his name and was adopted by Yoshitane. Some pedegrees show Yoshitsuna as Yoshizumi's son, and Yoshifuyu as Yoshizumi's son."

ข้อมูลเพิ่มเติม

• Ashikaga Bakufu จากเว็บไซต์มหาวิทยาลัยรัฐวอชิงตัน
• Kyoto City Web