Иттиҳоди Шуравӣ

Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Шуравии Сосиалистӣ (Иттиҳоди Шуравӣ, ИҶШС; русӣ: Союз Советских Социалистических Республик, СССР) — кишваре буд, ки дар солҳои 1922 — 1991 дар бахши бузурге аз шарқи Аврупо ва шимоли Осиё вуҷуд дошт.

Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Шуравии Сосиалистӣ
Союз Советских Социалистических Республик
30 декабр 1922[1][2] — 26 декабр 1991
Дирафш Нишон[d]
Гимн
Пойтахт	Маскав
Забон(ҳо)	русӣ
Воҳиди пул	Soviet ruble[d]
Майдон	22 402 200 км² (1991)
Аҳолӣ	293 047 571 тан (1989)
Шакли ҳукмронӣ	ҷумҳурии шӯравӣ[d], Ҷумҳурии порлумонӣ, single-party system[d], federation[d] ва communist dictatorship[d]

Таърих

Давлати Шуравӣ: Инқилоби солҳои 1905 – 1917, ҷанги шаҳрвандӣ, ташкили давлати Шуравӣ, ки аз октябри соли 1917 то охири 1991-ум сол вуҷуд дошт. Буҳрони ҷамъиятие, ки дар Русия сар зада буд ба шикоф миёни ҳукумату ҷомеа ва баъдтар ба шӯришҳои солҳои 1902 - 1905 оварда расонд. Гарчанде, ки ин шӯришҳо бебарор буду ба ивази ҳукуматдорон оварда нарасонд, лекин ин шӯришҳо инқилоберо ба бор овард, ки дар соли 1917 рух дод.

Ширкати Русия дар Ҷанги ҷаҳонии якум (1914 – 1918), ба гаронии нархҳо дар бозор, камбуди коло ва ҳамчунин ба гуруснагии аҳолӣ оварда расонд, дар натиҷа зимистони соли 1917 буҳрони сиёсӣ тезу тундтар гашт. Феврали соли 1917, шӯриши мусаллаҳонае, ки дар Санкт-Петербург шуда буд, ба даст кашидани Николайи II аз тахт оварда расонд, ки ба ҷои ӯ акнун кишварро Ҳукумати муваққатӣ идора мекард. Аммо дар натиҷаи шӯриши моҳи октябри соли 1917 ба сари ҳукумати Русия болшевикон (РСДРП(б) омаданд (сипас РКП(б), ВКП(б), КПСС - Ҳизби Коммунистии Русия (Партияи Коммунистии Иттиҳоди Шуравӣ) бо раҳбарии В. И. Ленин). Пас аз 3 соли ҷанг бо душманони дохиливу хориҷӣ болшевикон тавонистанд ҳокимиятро дар қаламрави пешини Подшоҳии Русия ба даст оваранд.

Дар натиҷаи Инқилоби Октябрии соли 1917 дар Русия ҷанги шаҳрвандӣ (солҳои 1917 – 1923) рух дод, ки дар воқеъ ҷанге буд барои ба даст овардани қудрат миёни болшевикҳо (артиши “сурхҳо”) ва мухолифони онҳо (артиши “сафедҳо”). Барои расидан ба ҳадафи худ ҳам “сурхҳо” ва ҳам “сафедҳо” террорро истифода бурданд, ки дар натиҷа бештар мардуми бегуноҳ ранҷ кашид. Афзун бар ин, давлатҳои хориҷӣ низ дар ин ҷанг ширкат доштанд, ки мехостанд Русияро суст ва пора-пора кунанд. Лекин болшевикон тавонистанд дар ин ҷанг пирӯз шаванд ва сиёсати ягонаро дар Русия ҷорӣ кунанд. Кишвари наве, ки бештари қаламрави пешини Подшоҳии Русияро дар мегирифт, Иттиҳоди Ҷамоҳири Шуравии Сосиалистӣ (ИҶШС) ном гирифт. Умуман дар натиҷаи ҷанги шаҳрвандӣ ва инқилоб дар Русия: 25 млн аҳолӣ ба ҳалокат расид, истеҳсоли саноат 5 маротиба ва маҳсулоти кишоварзӣ низ 40% кам шуд.

Дар ин ҳолатҳои ногувор аз нав барқароркунии иқтисодиёти Русия оғоз гардид. Дар ин вақт бештар ба саноаткунонии мамлакат: саноати мошинасозӣ, металургӣ, ҳарбӣ, коркарди конҳо ва сохтмони стансияҳои электрикӣ маблағгузории Ҳукумати шӯравӣ сарф карда мешуд. Тараққиёти саноати вазнин зарари худро бештар ба саноати сабуку кишоварзӣ расонид. Ҳаёти одамони одӣ дар ин давра хело ҳам бад буд, сатҳи зиндагии аҳолии шӯравӣ паст буд нисбат ба дигар давлатҳо, маҳсулотҳои одӣ намерасиданд, мушкилоти ҷиддӣ, ки ин таъмини аҳолӣ бо маскан буд боқӣ монд.

Тақсимоти миллӣ-ҳудудии ИҶШС

Рӯзи таъсисёбии Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Шӯравии Сотсиалистӣ (ИҶШС - СССР) 30 декабри соли 1922 мебошад.

Дар давоми мавҷудияти Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Шӯравии Сотсиалистӣ (ИҶШС - СССР) се маротиба Конститутсияи ИҶШС қабул шудааст:

• Конститутсияи ИҶШС — соли 1924
• Конститутсияи ИҶШС — соли 1936
• Конститутсияи ИҶШС — соли 1977

Сараввал, мувофиқи Шартнома оид ба таъсиси ИҶШС (30 декабри соли 1922), ба ҳайати ИҶШС ҷумҳуриҳои зерин ворид шуданд:

• Ҷумҳурии Шӯравии Федеративии Сотсиалистии Русия
• Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Украина
• Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Белоруссия
• Ҷумҳурии Шӯравии Федеративии Сотсиалистии Закавказиё

• 27 октябри соли 1924 ба ҳайати ИҶШС ҶШС Туркманистон ворид шуд.
• 13 майи соли 1925 ба ҳайати ИҶШС ҶШС Ӯзбекистон ворид шуд.
• 5 декабри соли 1929 ба ҳайати ИҶШС ҶШС Тоҷикистон ворид шуд, ки аз ҳайати ҶШС Ӯзбекистон 16 октябри соли 1929 ҷудо шуда буд.
• 5 декабри соли 1936 ба ҳайати ИҶШС ҶШС Озарбойҷон, ҶШС Арманистон ва ҶШС Гурҷистон ворид шуданд, ки аз ҳайати Ҷумҳурии Шӯравии Федеративии Сотсиалистии Закавказиё ҷудо шуда буданд. Ҳамзамон, ба ҳайати ИҶШС ҶШС Қазоқистон ва ҶШС Қирғизистон, ворид шуданд, ки аз ҳайати Ҷумҳурии Шӯравии Федеративии Сотсиалистии Русия ҷудо шуда буданд.
• В 1940 году в СССР были включены Карело-Финская, Молдавская, Литовская, Латвийская и Эстонская ССР.
• Дар соли 1956 ҶШС Карелӣ-Финӣ табдил дода шуда буд ба ҶАШС Карелӣ дар ҳайати РСФСР.
• 6 сентябряи соли 1991 Шӯрои давлатии ИҶШС Литва, Латвия ва Эстонияро аз ҳайати ИҶШС берун баромадани ин давлатҳоро фаҳмид.
• 25 декабри соли 1991 Президенти ИҶШС М. С. Горбачёв ба истеъфо баромад. Сохторҳои давлатии ИҶШС барҳам хурданд.

Тақсимоти маъмурӣ-ҳудудии ИҶШС

ҷумҳурӣ	масоҳат, ҳаз. км²	аҳолӣ, ҳаз. наф. (1966)	аҳолӣ, ҳаз. наф. (1989)	шумораи шаҳрҳо	шумораи шаҳракҳо	Маркази маъмурӣ
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Федералӣ Русия	17075,4	126561	147386	932	1786	Москва
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Украина	601,0	45516	51704	370	829	Киев
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии белорусия	207,6	8633	10200	74	126	Минск
ҶШС Ӯзбекистон	449,6	10581	19906	37	78	Тошканд
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Қазоқистон	2715,1	12129	16538	62	165	Алмаато
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Гурҷистон	69,7	4548	5449	45	54	Тбилиси
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Озарбойҷон	86,6	4660	7029	45	116	Боку
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Литва	65,2	2986	3690	91	23	Вилнюс
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Молдавия	33,7	3368	4341	20	29	Кишинёв
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Латвия	63,7	2262	2681	54	35	Рига
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Қирғизистон	198,5	2652	4291	15	32	Бишкек
ҶШС Тоҷикистон	143,1	2579	5112	17	30	Душанбе
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Арманистон	29,8	2194	3283	23	27	Ереван
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Туркманистон	488,1	1914	3534	14	64	Ашқобод
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Эстония	45,1	1285	1573	33	24	Таллин
СССР	22402,2	231868	286717	1832	3418	Москва

Масоҳати умумии ИҶШС августи соли 1991 22,4 млн км² ташкил мекард.

Инҷоро ҳам бингаред

Викианбор маводҳои вобаста ба мавзӯи

Иттиҳоди Шуравӣ дорад

• Феҳристи номҳои Иттиҳоди Шуравӣ
• Феҳристи сарварони ИҶШС

1. Декларация об образовании Союза Советских Социалистических Республик (рус.) — 1922.
2. https://novynarnia.com/2022/12/26/100r-srsr/