Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Шуравии Сосиалистӣ (Иттиҳоди Шуравӣ, ИҶШС; русӣ: Союз Советских Социалистических Республик, СССР) — кишваре буд, ки дар солҳои 1922 — 1991 дар бахши бузурге аз шарқи Аврупо ва шимоли Осиё вуҷуд дошт.
| Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Шуравии Сосиалистӣ | |||||||||
| Союз Советских Социалистических Республик | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Гимн | |||||||||
.svg) | |||||||||
| Пойтахт | Маскав | ||||||||
| Забон(ҳо) | русӣ | ||||||||
| Воҳиди пул | Soviet ruble[d] | ||||||||
| Майдон |
| ||||||||
| Аҳолӣ |
| ||||||||
| Шакли ҳукмронӣ | ҷумҳурии шӯравӣ[d], Ҷумҳурии порлумонӣ, single-party system[d], federation[d] ва communist dictatorship[d] | ||||||||
Таърих
Давлати Шуравӣ: Инқилоби солҳои 1905 – 1917, ҷанги шаҳрвандӣ, ташкили давлати Шуравӣ, ки аз октябри соли 1917 то охири 1991-ум сол вуҷуд дошт. Буҳрони ҷамъиятие, ки дар Русия сар зада буд ба шикоф миёни ҳукумату ҷомеа ва баъдтар ба шӯришҳои солҳои 1902 - 1905 оварда расонд. Гарчанде, ки ин шӯришҳо бебарор буду ба ивази ҳукуматдорон оварда нарасонд, лекин ин шӯришҳо инқилоберо ба бор овард, ки дар соли 1917 рух дод.
Ширкати Русия дар Ҷанги ҷаҳонии якум (1914 – 1918), ба гаронии нархҳо дар бозор, камбуди коло ва ҳамчунин ба гуруснагии аҳолӣ оварда расонд, дар натиҷа зимистони соли 1917 буҳрони сиёсӣ тезу тундтар гашт. Феврали соли 1917, шӯриши мусаллаҳонае, ки дар Санкт-Петербург шуда буд, ба даст кашидани Николайи II аз тахт оварда расонд, ки ба ҷои ӯ акнун кишварро Ҳукумати муваққатӣ идора мекард. Аммо дар натиҷаи шӯриши моҳи октябри соли 1917 ба сари ҳукумати Русия болшевикон (РСДРП(б) омаданд (сипас РКП(б), ВКП(б), КПСС - Ҳизби Коммунистии Русия (Партияи Коммунистии Иттиҳоди Шуравӣ) бо раҳбарии В. И. Ленин). Пас аз 3 соли ҷанг бо душманони дохиливу хориҷӣ болшевикон тавонистанд ҳокимиятро дар қаламрави пешини Подшоҳии Русия ба даст оваранд.
Дар натиҷаи Инқилоби Октябрии соли 1917 дар Русия ҷанги шаҳрвандӣ (солҳои 1917 – 1923) рух дод, ки дар воқеъ ҷанге буд барои ба даст овардани қудрат миёни болшевикҳо (артиши “сурхҳо”) ва мухолифони онҳо (артиши “сафедҳо”). Барои расидан ба ҳадафи худ ҳам “сурхҳо” ва ҳам “сафедҳо” террорро истифода бурданд, ки дар натиҷа бештар мардуми бегуноҳ ранҷ кашид. Афзун бар ин, давлатҳои хориҷӣ низ дар ин ҷанг ширкат доштанд, ки мехостанд Русияро суст ва пора-пора кунанд. Лекин болшевикон тавонистанд дар ин ҷанг пирӯз шаванд ва сиёсати ягонаро дар Русия ҷорӣ кунанд. Кишвари наве, ки бештари қаламрави пешини Подшоҳии Русияро дар мегирифт, Иттиҳоди Ҷамоҳири Шуравии Сосиалистӣ (ИҶШС) ном гирифт. Умуман дар натиҷаи ҷанги шаҳрвандӣ ва инқилоб дар Русия: 25 млн аҳолӣ ба ҳалокат расид, истеҳсоли саноат 5 маротиба ва маҳсулоти кишоварзӣ низ 40% кам шуд.
Дар ин ҳолатҳои ногувор аз нав барқароркунии иқтисодиёти Русия оғоз гардид. Дар ин вақт бештар ба саноаткунонии мамлакат: саноати мошинасозӣ, металургӣ, ҳарбӣ, коркарди конҳо ва сохтмони стансияҳои электрикӣ маблағгузории Ҳукумати шӯравӣ сарф карда мешуд. Тараққиёти саноати вазнин зарари худро бештар ба саноати сабуку кишоварзӣ расонид. Ҳаёти одамони одӣ дар ин давра хело ҳам бад буд, сатҳи зиндагии аҳолии шӯравӣ паст буд нисбат ба дигар давлатҳо, маҳсулотҳои одӣ намерасиданд, мушкилоти ҷиддӣ, ки ин таъмини аҳолӣ бо маскан буд боқӣ монд.
Тақсимоти миллӣ-ҳудудии ИҶШС
Рӯзи таъсисёбии Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Шӯравии Сотсиалистӣ (ИҶШС - СССР) 30 декабри соли 1922 мебошад.
Дар давоми мавҷудияти Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Шӯравии Сотсиалистӣ (ИҶШС - СССР) се маротиба Конститутсияи ИҶШС қабул шудааст:
- Конститутсияи ИҶШС — соли 1924
- Конститутсияи ИҶШС — соли 1936
- Конститутсияи ИҶШС — соли 1977
Сараввал, мувофиқи Шартнома оид ба таъсиси ИҶШС (30 декабри соли 1922), ба ҳайати ИҶШС ҷумҳуриҳои зерин ворид шуданд:
- Ҷумҳурии Шӯравии Федеративии Сотсиалистии Русия
- Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Украина
- Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Белоруссия
- Ҷумҳурии Шӯравии Федеративии Сотсиалистии Закавказиё
- 27 октябри соли 1924 ба ҳайати ИҶШС ҶШС Туркманистон ворид шуд.
- 13 майи соли 1925 ба ҳайати ИҶШС ҶШС Ӯзбекистон ворид шуд.
- 5 декабри соли 1929 ба ҳайати ИҶШС ҶШС Тоҷикистон ворид шуд, ки аз ҳайати ҶШС Ӯзбекистон 16 октябри соли 1929 ҷудо шуда буд.
- 5 декабри соли 1936 ба ҳайати ИҶШС ҶШС Озарбойҷон, ҶШС Арманистон ва ҶШС Гурҷистон ворид шуданд, ки аз ҳайати Ҷумҳурии Шӯравии Федеративии Сотсиалистии Закавказиё ҷудо шуда буданд. Ҳамзамон, ба ҳайати ИҶШС ҶШС Қазоқистон ва ҶШС Қирғизистон, ворид шуданд, ки аз ҳайати Ҷумҳурии Шӯравии Федеративии Сотсиалистии Русия ҷудо шуда буданд.
- В 1940 году в СССР были включены Карело-Финская, Молдавская, Литовская, Латвийская и Эстонская ССР.
- Дар соли 1956 ҶШС Карелӣ-Финӣ табдил дода шуда буд ба ҶАШС Карелӣ дар ҳайати РСФСР.
- 6 сентябряи соли 1991 Шӯрои давлатии ИҶШС Литва, Латвия ва Эстонияро аз ҳайати ИҶШС берун баромадани ин давлатҳоро фаҳмид.
- 25 декабри соли 1991 Президенти ИҶШС М. С. Горбачёв ба истеъфо баромад. Сохторҳои давлатии ИҶШС барҳам хурданд.
| ҷумҳурӣ | масоҳат, ҳаз. км² |
аҳолӣ, ҳаз. наф. (1966) |
аҳолӣ, ҳаз. наф. (1989) |
шумораи шаҳрҳо |
шумораи шаҳракҳо |
Маркази маъмурӣ |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Федералӣ Русия | 17075,4 | 126561 | 147386 | 932 | 1786 | Москва |
| Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Украина | 601,0 | 45516 | 51704 | 370 | 829 | Киев |
| Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии белорусия | 207,6 | 8633 | 10200 | 74 | 126 | Минск |
| ҶШС Ӯзбекистон | 449,6 | 10581 | 19906 | 37 | 78 | Тошканд |
| Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Қазоқистон | 2715,1 | 12129 | 16538 | 62 | 165 | Алмаато |
| Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Гурҷистон | 69,7 | 4548 | 5449 | 45 | 54 | Тбилиси |
| Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Озарбойҷон | 86,6 | 4660 | 7029 | 45 | 116 | Боку |
| Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Литва | 65,2 | 2986 | 3690 | 91 | 23 | Вилнюс |
| Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Молдавия | 33,7 | 3368 | 4341 | 20 | 29 | Кишинёв |
| Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Латвия | 63,7 | 2262 | 2681 | 54 | 35 | Рига |
| Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Қирғизистон | 198,5 | 2652 | 4291 | 15 | 32 | Бишкек |
| ҶШС Тоҷикистон | 143,1 | 2579 | 5112 | 17 | 30 | Душанбе |
| Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Арманистон | 29,8 | 2194 | 3283 | 23 | 27 | Ереван |
| Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Туркманистон | 488,1 | 1914 | 3534 | 14 | 64 | Ашқобод |
| Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Эстония | 45,1 | 1285 | 1573 | 33 | 24 | Таллин |
| СССР | 22402,2 | 231868 | 286717 | 1832 | 3418 | Москва |
Масоҳати умумии ИҶШС августи соли 1991 22,4 млн км² ташкил мекард.
Инҷоро ҳам бингаред
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
