Толдиқӯрғон

Толдиқӯрғон (то 4 майи 1993 — Талди-Қӯрғон, то 1920 — Гавриловка / Гавриловско), қаз.:  Талдықорған — шаҳр, маркази маъмурии вилояти Алмаатои Қазоқистон.

Шаҳр
Толдиқӯрғон
русӣ: Талдыкорган
Нишон
Кишвар	Қазоқистон
Вилоят	Алмаато
Роҳбар	Bagdat Karasaev[d]
Таърих ва ҷуғрофиё
Таъсис	1868
Масоҳат	74 000 000 м²
Баландии марказ	600 ± 1 м
Минтақаи замонӣ	UTC+6:00
Аҳолӣ
Аҳолӣ	105 403 тан (2019)
Миллият	қазоқҳо, қирғизҳо, русҳо, кореягиҳо
Шиносаҳои ададӣ
Пешшумораи телефон	+7 72822
Нишонаи почта	040000
taldykorgan.gov.kz
Парвандаҳо дар Викианбор

География

Он дар маркази Семиречие дар соҳили дарёи Қаратол дар доманакӯҳҳои Алатауи Ҷунгар дар баландии зиёда аз 602 м аз сатҳи баҳр ҷойгир аст.

Истгоҳи роҳи оҳан. Фурудгоҳ.

Иқлими шаҳр континенталӣ аст. Ҳарорати миёнаи моҳи январ -11... -13 ° С, дар моҳи июл 22... 24 ° С аст. Боришоти миёнаи солона 350-400 мм, миқдори асосии он ба давраҳои март-май ва ноябр-декабр рост меояд. Шамол аз самти шимолу шарқ (34%) ва шимолӣ (16%) бартарӣ дорад. Сарпӯши барфи устувор дар даҳаи охири моҳи ноябр ба вуҷуд омада, дар даҳаи дуюми моҳи март ба охир мерасад ^[1].

Таърих

Он дар асри 19 ҳамчун рустои русҳо, дар нимаи 2 асри 19 — Гавриловка ба вуҷуд омада, соли 1920 ба деҳаи Толди-Қӯрғон табдил дода шудааст.

Аз соли 1930 — маркази вилояти Толди-Қӯрғони вилояти Алмаатои РСС Қазоқистон. Соли 1944 мақоми шаҳрро гирифт. Солҳои 1944-1959 ва 1967-1991 маркази вилояти Талдиқурғони ҶШС Қазоқистон буд. Аз соли 1991 то 1997 — маркази вилояти Талдиқӯрғони Ҷумҳурии Қазоқистон. 4 майи соли 1993 бо Қарори Президиуми Шӯрои Олии Қазоқистон транскриптсияи номи шаҳри Талди-Қурғон (Талды-Курган) ба забони русӣ ба Талдыкорган (Толдиқӯрғон) иваз карда шуд ^[2]. Аз соли 2001 - маркази вилояти Алмаато.

Холо дар Толдиуӯрғон қариб 145 ҳазор нафар одамон, намояндагони 70 халқу миллатҳо зиндагӣ мекунанд.

Аҳолӣ

1959	1970	1979	1989	1991	1999	2004	2005	2006
41 418	↗60 601	↗87 948	↗119 149	↗124 500	↘97 996	↗100 577	↗103 041	↗106 900
2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015
↗110 686	↗114 441	↗123 038	↗125 919	↗127 324	↗130 253	↗132 663	↗135 184	↗138 200
2016[3]	2017[4]	2018[5]	2019[6]
↗140 663	↗145 477	↘145 173	↗145 403

Таркиби миллӣ

Дар аввали соли 2019 шумораи аҳолии шаҳр 145 403 нафар, дар ҳудуди ҳукумати шаҳр 173 213 нафар буд.

Таркиби миллӣ (дар аввали соли 2019)

• қазоқҳо — 128 652 нафар. (74,97%)
• русҳо — 33824 нафар. (19,53%)
• куриёиҳо - 4236 нафар. (2,45%)
• тоторҳо — 2452 нафар. (1,42%)
• немисҳо — 1060 нафар. (0,61%)
• украинҳо — 307 нафар. (0,18%)
• уйғурҳо — 803 нафар. (0,46%)
• чеченҳо — 423 нафар. (0,24%)
• ӯзбекҳо — 307 нафар. (0,18%)
• белорусҳо — 65 нафар. (0,04%)
• озарбойҷонҳо — 149 нафар. (0,09%)
• полякҳо - 68 нафар. (0,04%)
• қирғизҳо — 81 нафар. (0,05%)
• дигарон — 786 нафар. (0,45%)
• Дар маҷмӯъ — 173213 нафар. (100.00%)

Маъмурияти шаҳр

Талдиқӯрғон маркази маъмурии ҳукумати шаҳри Талдиқӯрғон аст. Тобеи маъмурияти шаҳр деҳаҳои Энбек, Эркин, Мойноқ, Отеной, Пригордное ва м.а. Отделение 3 ва Интимоқ мебошанд ^[7]. Маҳалҳои ЗВТ ва Департаменти 5 дар соли 2009 ба шаҳр дохил карда шуданд ^[8].

Маданият

Аз декабри соли 1953 дар шаҳр Қасри маданият кор мекунад, ки баъдтар ба он И. Жансугуров илова шуд.

Дар шаҳр Театри драмавии ба номи Бикен Римова, Осорхонаи вилоятии таърихӣ- кишваршиносии Алмаато ба номи М.Тинишпоев, Осорхонаи адабии Илёс Ҷансугуров, Боғи фарҳангии собиқадорон, Боғи марказӣ, Ҷастар, китобхонаи С.Сейфуллин ва кинотеатрҳо мавҷуданд. Барои тарбияи ҷисмонӣ ва варзиш варзишгоҳи Ҷетису барои 5 ҳазор ҷой, комплекси варзишии «Жастар», 5 ҳавзи шиноварӣ, зиёда аз 30 зали варзишӣ дар корхонаю муассисаҳои таълимӣ кор мекунанд.

Маориф

Системаи маориф донишгоҳ, ду донишкада, 7 муассисаи таълимии махсус, 3 мактаби касбӣ, 25 мактаби миёна, мактаби президентии Нурсултон Назарбоев ва мактаб-интернати туркии Қазоқистон, 10 кӯдакистонро дар бар мегирад. Шабакаи муассисаҳои нигаҳдории тандурустӣ 27 муассисаи табобатию профилактикиро дарбар мегирад.

• Донишгоҳи давлатии Жетису ба номи Илёс Жансугуров.
• Академияи иқтисод ва ҳуқуқи ба номи У. А. Жолдасбекова
• Техникуми агротехникии Талдиқӯрғон
• Техникуми олии политехникии Талдиқӯрғон
• Мактаби зеҳнии Назарбоев (МЗМ)-и физика ва математика - аз 21 августи соли 2010.
• Литсейи тахассусии №24 барои кӯдакони лаёқатманд бо таҳсил бо се забон ба номи М.Арин «Иқтисод ва тиҷорат» - аз соли 1992.
• Литсейи тахассусии №20 барои кӯдакони лаёқатманд бо таълим ба се забон – аз соли 1991.
• Литсейи қазоқӣ-туркӣ бо чор забон – аз соли 1993.

Иқтисод

Асоси иқтисодиёти Талдиқӯрғонро истеҳсолоти саноатӣ ташкил медиҳад, ки базаи он бо назардошти мавқеи мусоиди нақлиётию географӣ ба вуҷуд оварда шудааст. Дар маҷмӯъ, дар шаҳр 24 корхонаи асосии саноатӣ мавҷуд аст, ки 5-тоаш корхонаи коркард мебошад. Ғайр аз ин дар ин ҷо 48 корхонаи минитарӣ мавҷуд аст.

Дар соли 1956 корхонаи маснуоти оҳану бетони Талдиқӯрғон кушода шуд.

Дар моҳи январи соли 1961 фабрикаи мебел ва дар охири сол — заводи таҷрибавии таҷҳизоти коммуналии Толди-Қӯрғон (холо ҶШС «Темир») кушода шуд. Соли 1976 заводи бозичаҳои металлии «Арман» ба истифода дода шуд, ки маҳсулоти он дар тамоми гушаю канорҳои Иттифоқ ёфт мешавад.

Имрӯзҳо дар шаҳр ободонии фаъолона давом дорад.

Алоқа

Почта ва телеграф соли 1916 кушода шуд.

Алоқаи телефонии шаҳр бо 12 истгоҳи автоматии телефон, истгоҳи электронии байналхалқии байнишаҳрӣ ифода ёфтааст. Иқтидори он 38 ҳазор хона буда, 25 ҳазораш истифода мешавад. Дохилшавиро ба шабакаи байналхалқии «Телекс» истгоҳи автоматии телеграфии типи «Мироглав» таъмин мекунад.

Роҳбарияти шаҳр

Котиби якуми комитети шаҳрии ҲКҚ

• Кондратенко, Андрей Павлович (феврали 1945 - декабри 1949)
• Колмогоров, Георгий Иванович (феврали 1950 - июни 1951)
• Федотов Алексей Павлович (июни 1951 - ноябри 1955)
• Синсов Иван Иванович (ноябри 1955 — марти 1958)
• Аубакиров, Ҷумъагалӣ (марти 1958 — августи 1961)
• Балапанов, Ҷумъахон (августи 1961 — январи 1963)
• Копитин, Валентин Павлович (январи 1963 - феврали 1968)
• Талқибоев Молдақосим Талқибаевич (феврали 1968 — июни 1979)
• Нурпеисов Советхон Сейткалиевич (июни 1979 — августи 1983)
• Оқилбоев, Копес (августи 1983 — майи 1987)
• Шегиров, Амонқозб Аҳмадкалиевич (май 1987 - феврали 1990)
• Ҷакиянов, Оралбек Нурсеитович (феврали 1990 - сентябри 1991)

Раисони комитети иҷроияи Совети вакилони меҳнаткашони шаҳри Толди-Қӯрғон

• Иля Бабенсев (ноябри 1944 - феврали 1945)
• Кушайнов Мақсуткан (феврали 1945 - августи 1945)
• Бердиқулов Калиден (сентябри 1945 - августи 1947)
• Оразов Токен Оразович (августи 1947 - августи 1948)
• Киселев Роман Нестерович (сентябри 1952 - апрели 1955)
• Миронов Петр Яковлевич (апрели 1955 - сентябри 1961)
• Шевляков Александр Федорович (сентябри 1961 - феврали 1968)
• Иля Недушенко (феврали 1968 - майи 1973)
• Феоктистов Геннадий Николаевич (май 1973 — декабри 1979)
• Водианов, Анатолий Николаевич (декабри 1979 - ноябри 1988)
• Попов, Анатолий Григоревич (ноябри 1988 - майи 1991)

Раисони Совети депутатҳои халқии шаҳр

• Шегиров А.А. (январи 1990 - майи 1990)
• Жакиянов О.Н. (май 1990 - октябри 1991)
• Шегиров А.А. (ноябри 1991 - феврали 1992)
• Ахимбеков Абилхон Алкенович (феврали 1992 - декабри 1993)

Сардорони идораи шаҳр

• Шегиров А.А. (феврали 1992 - июли 1994)
• Жакиянов О.Н. (июли 1994 - сентябри 1995)

Ҳокимони шаҳри Толди-Қӯрғон

• Жакиянов, Оралбек Нурсеитович (октябри 1995 - майи 1997)
• Бижанов, Керимбек Ксенбаевич (май 1997 - марти 1999)
• Жилкайдаров Сакен Егинбаевич (марти 1999 - апрели 2011)
• Бигелдиев, Махаббат Садуакасович (апрели 2011 - январи 2012)
• Алпысов Эрмек Амантаевич (январи 2012 - ноябри 2015)
• Карасаев Багдат Абилмажинович (ноябри 2015 - майи 2018)
• Шалтабоев, Дастан Турарбекович (майи 2018 - апрели 2019)
• Абдраимов, Галимжан Райлович (апрели 2019 - марти 2021)
• Ержан Жасибаев (аз 01 марти 2021) ^[9]

Дин

Талдиқӯрғон дорои:

• Масҷиди марказии мусулмонони "Имон"
• Масҷиди мусулмонони "Нур"
• Масҷиди мусалмонони "Ҷетису" (Оқмасҷид)
• Масҷиди мусулмонони "Эркин"
• Масҷиди "Керимбек би"

Эзоҳ

1. Тарихы терең Талдықорған. — Алматы: «Дәуір» ЖШС баспасы, 2012. — С. 45. — 232 с. — 1 500 экз. — ISBN 978-601-217-325-3.
2. Постановление Президиума Верховного Совета Республики Казахстан от 4 мая 1993 года № 2001 «Об упорядочении транскрибирования на русском языке казахских топонимов, наименовании и переименовании отдельных административно-территориальных единиц Республики Казахстан».
3. Численность населения Республики Казахстан по полу в разрезе областей, городов, районов, районных центров и поселков на начало 2016 года. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. 10 Декабри 2019 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 13 июни 2020.
4. Численность населения Республики Казахстан по полу в разрезе областей, городов, районов, районных центров и поселков на 1 октября 2017 года. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. 10 Декабри 2019 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 13 июни 2020.
5. Численность населения Республики Казахстан по полу в разрезе областей, городов, районов, районных центров и поселков на начало 2018 года. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. 10 Декабри 2019 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 13 июни 2020.
7. База КАТО(пайванди дастнорас — таърих). Агентство Республики Казахстан по статистике. 17 июни 2019 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 10 марти 2013.
8. Об упразднении отдельных сёл на территории области(пайванди дастнорас — таърих). adilet.zan.kz. 29 апрели 2013 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 29 апрели 2013.
9. Назначен новый аким Талдыкоргана(рус.). zakon.kz (1 марти 2021). 1 марти 2021 санҷида шуд.

Пайвандҳо

• Омори аҳолии Толди-Қӯрғон