Курдистон

Курдистон (курдӣ: کوردستان ,Kurdistan‎ [ˌkʊɾdɪˈstɑːn]) ^[5] ё Курдистони Бузург ^{[6] [7]} як қаламрави тахминан муайяншудаи геофарҳангӣ дар Осиёи Ғарбӣ аст, ки дар он курдҳо аксарияти аҳолиро ташкил медиҳанд ^[8] ва аз фарҳанг, забонҳо ва миллии курдҳо шахсияти таърихӣ асос ёфтааст. ^[9] Аз ҷиҳати ҷуғрофӣ Курдистон тақрибан шимолу ғарби Загрос ва қаторкӯҳҳои шарқии Тавросро фаро мегирад.

Курдистон

Минтақаҳои истиқоматии курдҳо (тибқи CIA, 1992) [1] [2]
Забон	курдӣ ва заза-горанйӣ
Ҷойгиршавӣ	Месопотамияи боло [3] ва кӯҳҳои Загрос [4]
Қисмҳо	Курдистони Шимолӣ (Туркия) Курдистони Ҷанубӣ (Ироқ) Курдистони Шарки (Эрон) Курдистони Ғарбӣ (Сурия)
Бузургтарин шаҳрҳо	Амед (Диёрбакир) Ҳолер (Эрбил) Кирмашон (Кирмоншоҳ) Ҳесеке (Ал-Ҳасака)

Курдистон дар маҷмӯъ чаҳор минтақаи зеринро дар бар мегирад: ҷанубу шарқи Туркия (Курдистони Шимолӣ), шимоли Ироқ (Курдистони Ҷанубӣ), шимолу ғарби Эрон (Курдистони Шарқӣ) ва шимоли Сурия (Курдистони Ғарбӣ). ^{[10] [11]} Баъзе таърифҳо инчунин қисматҳои ҷануби Закавказиро дар бар мегиранд. ^[12] Баъзе созмонҳои миллатгароёни курд кӯшиш мекунанд, ки як давлати мустақили миллии иборат аз баъзе ё ҳамаи ин минтақаҳо бо аксарияти курдҳо таъсис дода шаванд, дар ҳоле ки баъзеи дигар барои мустақилияти бештар дар ҳудуди мавҷудаи миллӣ таблиғ мекунанд. ^[13]

Таърихан, вожаи «Курдистон» бори нахуст дар солномахои асри 11 Салҷуқиён тасдиқ шудааст. ^[14] Дар ҳоле ки шумораи зиёди сулолаҳои нобаробари курдҳо, аморатҳо, князиҳо ва сардорон аз асрҳои 8 то 19 таъсис ёфта буданд. Аз ҷиҳати маъмурӣ дар асри 20 минтақаҳои кӯтоҳмуддати давлати Курдҳо (1918–1919), Подшоҳии Курдистон (1921–1924), Уезди Курдистон, яъне «Курдистони Сурх» (1923—1929), Ҷумҳурии Арорат (1927—1930) ва Ҷумҳурии Маҳобод (1946) вуҷуд доштанд.

Курдистони Ироқ бори аввал дар соли 1970 бо ҳукумати Ироқ мақоми худмухторӣ ба даст овард ва мақоми он дар соли 2005 ҳамчун минтақаи худмухтори Курдистон дар таркиби ҷумҳурии федеролии Ироқ таъйид шуд. ^[15] Дар Эрон устони Курдистон низ вучуд дорад, аммо он худкома нест. Курдҳое, ки дар ҷанги шаҳрвандии Сурия меҷанганд, тавонистанд қисматҳои зиёди шимоли Сурияро зери назорат гиранд ва дар маъмурияти худмухтори Сурияи шимолӣ ва шарқӣ минтақаҳои худидоракунанда таъсис диҳанд, ки дар онҷо онҳо пас аз ҷанг дар Сурияи федеролӣ автономия талаб мекунанд. ^[16]

Эзоҳ

1. Kurdish lands. 6 ноябри 2019 санҷида шуд.
2. The Kurdish lands.. Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA. 6 ноябри 2019 санҷида шуд.
3. Hakan Özoğlu (2004). Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries. p. 121.
4. Historical Dictionary of the Kurds. Michael M. Gunter. 310.
5. "Kurdistan". Encyclopædia Britannica Online. https://www.britannica.com/place/Kurdistan. Retrieved 29 July 2010.
6. Turkey demands Google remove Greater Kurdistan map by Rudaw, December 25, 2018
7. Kaya, Zeynep (2020). Mapping Kurdistan: Territory, Self-Determination and Nationalism. Cambridge University Press. pp. 2, 137, 177, 197.
8. Zaken, Mordechai (2007). Jewish Subjects and Their Tribal Chieftains in Kurdistan: A Study in Survival. Leiden, The Netherlands: BRILL. pp. 1–2. ISBN 9789004161900. Kurdistan was never a sovereign state, though the area with an ethnic and linguistic majority of Kurdish population is defined as Kurdistan.
9. M. T. O'Shea, Trapped between the map and reality: geography and perceptions of Kurdistan, 258 pp., Routledge, 2004. (see p. 77)
10. Bois (2002). «Kurds, Kurdistān». Encyclopaedia of Islam (BRILL). “At present, the different provinces of Kurdistān cover around 190,000 km2 in Turkey, 125,000 km2 in Iran, 65,000 km2 in Irāḳ, and 12,000 km2 in Syria. The total area of Kurdistān can then be estimated at approximately 392,000 km2.”
11. Bengio, Ofra (2014). Kurdish Awakening: Nation Building in a Fragmented Homeland. University of Texas Press. p. 2. Hence the terms: rojhalat (east, Iran), bashur (south, Iraq), bakur (north, Turkey), and rojava (west, Syria).
12. Kurdistan. World Encyclopedia (1 ed.) (Oxford University Press). 2014. ISBN 9780199546091. Extensive mountainous and plateau region in sw Asia, inhabited by the Kurds and including parts of E Turkey, NE Iran, N Iraq, NE Syria, S Armenia and E Azerbaijan.
13. Hamit Bozarslan “The Kurdish Question: Can it be solved within Europe?”, page 84 “The years of silence and of renewal” in Olivier Roy, ed. Turkey Today: A European Country?.
14. Mitchell, 2010.
15. Iraqi Constitution, Article 113.
16. Kurds seek autonomy in democratic Syria, BBC (16 August 2012).