త్రిపుర సుందరి లేదా మహా త్రిపుర సుందరి (షోడసి , లలిత , రాజరాజేశ్వరి ) దశ మహావిద్యలలో ఒక స్వరూపము. సాక్ష్యాత్ ఆది పరాశక్తి. ముల్లోకాలకి సుందరి కావున త్రిపుర సుందరి అంటారు. పదహారేళ్ళ వయసు కల, పదహారు వివిధ కోరికలు కలది కావు షోడసి అని వ్యవహరిస్తారు.
శ్రీ చక్రం పై ఎడమ పాదమును మోపి చెరుకు తో చేసిన విల్లు, పుష్ప బాణములు, ఉరి తాడు, కొరడా లని పట్టుకొని ఆసీనురాలై ఉన్న త్రిపుర సుందరి.
త్రిపుర అనగా ముల్లోకములు. సుందరి అనగా అందమైనది. కావున త్రిపుర సుందరి అంటే ముల్లోకములని పాలించే సుందరి అని అర్థం.
అయితే త్రిపుర అనే పదానికి అర్థాలు అనేకం. ఈ దేవతకి ఉన్న మూడు వివిధ రూపాల వల్ల కూడా ఆ పేరు వచ్చినదని సిద్ధాంతము కలదు. భాస్కరాచార్యులు రచించిన త్రిపుర ఉపనిషత్తులో
ఈ దేవత మూడు రూపాలలో ఉంటుంది.
* స్థూల (భౌతికం): ధ్యాన శ్లోకాలలో వివరించబడినది. బహిర్యాగంతో పూజించబడుతుంది.
* సూక్ష్మ (సున్నితం): మూల మంత్రాలలో వివరించబడినది. జపంతో పూజించబడుతుంది.
Brooks, Douglas R. (1990). The Secret of the Three Cities: An Introduction to Hindu Sakta Tantrism. Chicago & London: The University of Chicago Press. p. 80.
Brooks, Douglas R. (1990). The Secret of the Three Cities: An Introduction to Hindu Sakta Tantrism. Chicago & London: The University of Chicago Press. p. 97.
Brooks, Douglas R. (1990). The Secret of the Three Cities: An Introduction to Hindu Sakta Tantrism. Chicago & London: The University of Chicago Press., 103.
Brooks, Douglas R. (1990), The Secret of the Three Cities: An Introduction to Hindu Sakta Tantrism, Chicago & London: University of Chicago Press
Brooks, Douglas R. (1992), Auspicious Wisdom, Albany: State University of New York Press
Kinsley, David (1997), Tantric Visions of the Divine Feminine: The Ten Mahavidyas, New Delhi: Motilal Banarsidass, ISBN978-0-520-20499-7
books released by Sathguru sri seshadri swamigal brindavanam trust ( regd) web site:www.seshadri.info
Kinsley, David. Hindu Goddesses: Vision of the Divine Feminine in the Hindu Religious Traditions. Berkeley: University of California Press, 1998.
