జీవావరణ శాస్త్రము

జీవులకు పరిసరాలకు మధ్యన ఉండే సంపూర్ణ సంబంధ వ్యూహనము- జీవావరణ శాస్త్రము (Ecology). గ్రీకు భాషలో oikos అనగా ఇల్లు లేదా ఆవాసం logy అనగా శాస్త్రం లేదా అధ్యయనం అని అర్ధం. వృక్షజాతి, జంతుజాతి, మానవులు, సూక్ష్మజీవుల గురించి, అవి నివసించే ఆవాసాలు - భూమి, గాలి, మంచినీటి, సాగర జీవావరణ వ్యవస్థలు - వాటిలో శక్తి ప్రసరణ, పదార్థ వలయాలు, సజీవ, నిర్జీవ పదార్థాల మధ్య ఉండే పరస్పర చర్య మొదలైనవన్నీ ఈ శాస్త్ర పరిధిలోకి వస్తాయి. కొంతకాలం క్రితం వరకు దీనిని 'పరిసర జీవశాస్త్రం '(Environmental Biology) గా పరిగణించేవారు.

పొడవాటి తోక గల బ్రాడ్‌బిల్ దాని గూడును నిర్మిస్తోంది

భూగోళాన్ని ఆవరించుకొని జీవానికి ఆధారం కల్పించే పలుచని మండలాన్ని జీవగోళం (Biosphere) అంటారు.

జీవకారకాలు

ఒక జీవావరణ వ్యవస్థలో నివసించే అన్ని జీవులను "జీవకారకాలు" అంటారు. ఈ జీవులు ఉపయోగించే, నిలువచేసే లేదా విడుదల చేసే పద్ధతులను బట్టి ఇవి మూడు పోషణ స్థాయిలలో, ఆహార స్థాయిలో విభజించబడ్డాయి.

ఉత్పత్తిదారులు

జీవావరణ వ్యవస్థ పనిచేయడానికి కావలసిన ప్రధాన శక్తికి మూలాధారం సూర్యుడు. ఆకుపచ్చని మొక్కలు, వృక్ష ప్లవకాలు సూర్యుని నుంచి వచ్చే కాంతిని ఉపయోగించి రసాయన శక్తిగా మారుస్తాయి. ఇవి కిరణజన్య సంయోగక్రియ ద్వారా కాంతిలోని వికరణ శక్తిని, కార్బన్ డయాక్సైడ్, నీరు, ఖనిజ పదార్థాలను వాడుకొని పిండిపదార్థాలు తయారుచేస్తాయి. అందువల్ల వీనిని ఉత్పత్తిదారులు లేదా స్వయం పోషకాలు అంటారు. మొక్కలు శక్తిని నిలువ ఉంచిన వాటి భాగాలు జంతువుల (శాకాహారులు), ఆహారానికి, శక్తికి మూలాధారాలు. అందువల్ల ఉత్పత్తిదారులు ఆహారగొలుసు (Food chain) లో మొదటి పోషణ స్థాయిలో ఉన్నాయి.

వినియోగదారులు

జంతువులు ఆహారం కోసం ప్రత్యక్షంగా గాని లేదా పరోక్షంగా గాని ఉత్పత్తిదారులపై ఆధారపడి ఉంటాయి. అందువల్ల వీటిని వినియోగదారులు అంటారు. వినియోగదారుల వివిధ పోషణ స్థాయిని బట్టి ఇవి ప్రాథమిక, ద్వితీయ, తృతీయ వినియోగదారులుగా విభజించబడ్డాయి.

• ప్రాథమిక వినియోగదారులు: స్వయంపోషకాలను ప్రత్యక్షంగా తినే జంతువులు ప్రాథమిక వినియోగదారులు లేదా మొదటి తరగతి వినియోగదారులు. వీటిని శాకాహారులు అని కూడా అంటారు. భౌమ జంతువులైన ఆవులు, జింకలు, కుందేళ్ళు, మిడుతలు మొదలైనవి, జలవాతావరణంలోని ప్రోటోజోవన్లు, క్రస్టేషియన్లు, మొలస్కా జీవులు శాకాహారులు. సూక్ష్మజీవులైన జంతు ప్లవకాలు కూడా ప్రాథమిక వినియోగదారులే. ప్రాథమిక వినియోగదారులు పర్యావరణ వ్యవస్థలో రెండవ స్థాయిలో ఉంటాయి.
• ద్వితీయ వినియోగదారులు : ప్రాథమిక వినియోగదారులను తినే జంతువులు ద్వితీయ వినియోగదారులు లేదా ప్రాథమిక మాంసాహారులు. ఇవి తృతీయ పోషణ స్థాయిని ఆక్రమిస్తాయి. కప్పలు, కుక్కలు, నక్కలు, తోడేళ్ళు, చేపలు మొదలైనవి వీటికి ఉదాహరణలు.
• తృతీయ వినియోగదారులు : ద్వితీయ వినియోగదారులను భుజించే జంతువులు తృతీయ వినియోగదారులు లేదా ద్వితీయ మాంసాహారులు. ఉదాహరణ: గద్దలు, డేగలు, సింహాలు, పులులు, కొన్ని పెద్ద చేపలు.

విచ్ఛిన్నకారులు

జీవుల వ్యర్థ పదార్థాలు, చనిపోయిన జీవుల కళేబరాలు ఇతర జీవులకు శక్తిగా, పోషక పదార్థాలుగా ఉపయోగపడతాయి. ఇవి జీవావరణలో కోల్పోవు. ఇటువంటి జీవులు విచ్ఛిన్నకారులు. ముఖ్యంగా సూక్ష్మజీవులైన బాక్టీరియాలు, శిలీంద్రాలు. వీటిని సూక్ష్మ వినియోగదారులు లేదా పూతికాహారులు అంటారు. జీవావరణ వ్యవస్థలో విచ్ఛిన్నకారులు ముఖ్య పాత్రను పోషిస్తాయి. మృతదేహాల క్లిష్టమైన పదార్థాలను ఇవి సరళ రసాయన పదార్థాలుగా మారుస్తాయి. ఈ విధంగా వీటిని తిరిగి ఉత్పత్తిదారులకు అందేటట్లు చేస్తాయి. విచ్ఛిన్నకారులు లేకపోతే స్వయంపోషకాలు జీవించలేవు.

రూపాంతరణకారులు (Transformers)

కొన్ని రకాల బాక్టీరియాలు అకర్బన సమ్మేళనాలను స్వయంపోషక జీవులకు పోషక పదార్థములగా మర్చును.

శాఖలు

• ఆవాస జీవావరణ శాస్త్రం (Habitat Ecology) :
• నిత్యత్వ జీవావరణ శాస్త్రం (Conservation Ecology) :
• ఉత్పత్తి జీవావరణ శాస్త్రం (Production Ecology) :
• జనాభా జీవావరణ శాస్త్రం (Population Ecology) :
• సమాజ జీవావరణ శాస్త్రం (Community Ecology) :
• మానవ జీవావరణ శాస్త్రం (Human Ecology) :
• పురాజీవ జీవావరణ శాస్త్రం (Palaeo Ecology) :
• కాలుష్య జీవావరణ శాస్త్రం (Pollution Ecology) :

వికీమీడియా కామన్స్‌లో

Ecology

కి సంబంధించిన మీడియా ఉంది.