Remove ads
సాత్రాపాలు (/ æsætrp /) పురాతన మధ్యస్థ, అచెమెనిదు సామ్రాజ్యాల ప్రావిన్సులకు సాసానియను సామ్రాజ్యం, హెలెనిస్టికు సామ్రాజ్యాలలో రాజప్రతినిధులుగా నియమించబడిన రాజవంశ వారసులు.[2] గణనీయమైన స్వయంప్రతిపత్తి ఉన్నప్పటికీ సాత్రపలు రాజుకు ప్రతినిధిగా పనిచేశారు; ఈ పదం హోదా లేదా ప్రవర్తనా వైభవాన్ని సూచించడానికి కూడా వచ్చింది.[3]
"సత్రాపాలు" అనే పదాన్ని ఆధునిక సాహిత్యంలో తరచూ ఉపమానంగా ఉపయోగిస్తారు. ప్రపంచ నాయకులను లేదా పెద్ద ప్రపంచ సూపరు పవర్సు లేదా ఆధిపత్యాలతో ప్రభావితంచేసే రాజప్రతినిధులను సూచించడానికి, వారి సామతులుగా వ్యవహరించడానికి.[ఆధారం చూపాలి]
Remove ads
సత్రాపాలు అనే పదం లాటిను సాత్రపాల ద్వారా గ్రీకు సాత్రపాలు (σατράπης) పదం ఉద్భవించింది. ఇది పాత ఇరాను " xšaθra-pā / ă - నుండి తీసుకోబడింది.[4] అచెమెనిదుల మాతృభాష అయిన పురాతన పర్షియనులో ఇది క్సాకాపవను (𐎧𐏁𐏂𐎱𐎠𐎺𐎠, అక్షరాలా "ప్రావిన్సు రక్షకుడు") గా నమోదు చేయబడింది. మధ్యస్థ రూపం " క్సరాపవను - గా పునర్నిర్మించబడింది.[5] ఇది సంస్కృత క్షాత్రపాల (क्षत्रपम्)గా మూలంగా భావిస్తున్నారు.
పార్థియను (అర్సాసిదు సామ్రాజ్యం భాష), మధ్య పర్షియా (సస్సానియను సామ్రాజ్యం భాష) లో ఇది వరుసగా సహ్రబు, ససాబు రూపాలలో నమోదు చేయబడింది.[6]
ఆధునిక పర్షియను భాషలో క్సరపవను వారసత్వం కలిగిన షార్బను (شهربان) కానీ భాగాలు అర్థ మార్పుకు గురయ్యాయి. కాబట్టి ఈ పదానికి ఇప్పుడు "టౌను కీపరు" (షహరు [شهر] అంటే "పట్టణం" + బాను [بان] అంటే "కీపరు" ) అని అర్ధాలు ఉన్నాయి.
Remove ads
క్రీస్తుపూర్వం 530 నుండి ప్రారంభమైన " సైరసు ది గ్రేటు " ఆధ్వర్యంలోని అచెమెనిదు సామ్రాజ్యం ఆరంభం నుండి సాత్రపాలు లేదా ప్రావిన్సుల మొట్టమొదటి ప్రతినిధులుగా ఉన్నారు. ప్రాంతీయ సంస్థ వాస్తవానికి మధ్యస్థ కాలంలో (క్రీస్తుపూర్వం 648 నుండి) ఉద్భవించింది.
సైరసు ది గ్రేటు మీడియాను స్వాధీనం చేసుకునే సమయం వరకు చక్రవర్తుల సామంతరాజుల ద్వారా స్వాధీనం చేసుకున్న భూములను రాజప్రతినిధులు పరిపాలించారు. ప్రధాన వ్యత్యాసం ఏమిటంటే పర్షియా సంస్కృతిలో రాజ్య భావన దైవత్వం నుండి విడదీయరానిది: దైవిక అధికారం రాజుల దైవిక హక్కును ధ్రువీకరించింది. సైరసు స్థాపించిన ఇరవై ఆరు సాత్రపాలు ఎప్పుడూ రాజులు కాలేరు. కానీ రాజు పేరు మీద పాలించే రాజప్రతినిధులుగా ఉన్నారు. రాజకీయ వాస్తవికతలో చాలామంది తమను తాము స్వతంత్ర శక్తి స్థావరంగా స్థాపించుకునే అవకాశాన్ని సద్వినియోగం చేసుకున్నారు. డారియసు ది గ్రేటు ఈ సామంతులకు ఒక కచ్చితమైన వ్యవస్థారూపం ఇచ్చి వారి సంఖ్యను ముప్పై ఆరుకు అధికరించి, వారి వార్షిక నివాళిని (బెహిస్తును శాసనం) నిర్ణయించాడు.
ఆయన పరిపాలనాధికారిగా కలిగి ఉన్న భూమికి సత్రాపాలు బాధ్యత వహించారు. ఆయన రాజాస్థానంలో వారి మద్య పరివేష్టితుదై ఉన్నాడు; అతను పన్నులు వసూలు చేశాడు. స్థానిక అధికారులను, గిరిజన ప్రజలను, నగరాలను నియంత్రించాడు. ప్రతి "సివిలు, క్రిమినలు కేసును తీసుకువచ్చే ఈ ప్రావిన్సులకు ఆయన సుప్రీం న్యాయమూర్తిగా ఉన్నాడు. రహదారుల భద్రతకు (cf. జెనోఫోను) ఆయన బాధ్యత వహించాడు. దోపిడీదారులను, తిరుగుబాటుదారులను అణచివేయవలసి వచ్చింది.
ఆయనకు పర్షియన్ల కౌన్సిలు సహాయపడింది. దీనికి ప్రావిన్షియల్సు కూడా ప్రవేశం పొందారు. దీనిని రాజుకార్యదర్శి, రాజు రాయబారులు, ముఖ్యంగా "రాజు పర్యవేక్షణ" చేత నియంత్రించారు. వారు వార్షిక తనిఖీలు నిర్వహించి శాశ్వత నియంత్రణను కలిగి ఉన్నారు.
ప్రతి సత్రపా శక్తి మీద మరిన్ని తనిఖీలు జరిగాయి: ఆయన కార్యదర్శి లేఖరితో పాటు ఆయన ప్రధాన ఆర్థిక అధికారి (పురాతన పర్షియా గంజబారా), ఆయన ప్రావిన్సు, కోటల సాధారణ సైన్యం బాధ్యత కలిగిన సైనికాధికారి ఆయన నుండి స్వతంత్రంగా ఉన్నారు. క్రమానుగతంగా నేరుగా " షా "కు వ్యక్తిగతంగా నివేదించారు. తన సొంత సేవకు దళాలను కలిగి ఉండటానికి సత్రాప అనుమతించబడ్డాడు.
గొప్ప సామంతరాజ్యాలు (ప్రావిన్సులు) తరచుగా చిన్న జిల్లాలుగా విభజించబడ్డాయి. వీటి పాలకులను సాట్రాపాలు అని కూడా పిలుస్తారు. (గ్రీకో-రోమను రచయితలు) హైపార్చులు అని కూడా పిలుస్తారు (వాస్తవానికి గ్రీకు భాషలో హైపరుఖోలు, 'సయాయ-ప్రతినిధులు'). గొప్ప సామంతుల పంపిణీ పదేపదే మార్చబడింది. తరచూ వాటిలో రెండు ఒకే మనిషికి ఇవ్వబడ్డాయి.
ప్రావిన్సులు వరుస విజయాల ఫలితంగా (మాతృభూమికి ప్రత్యేక హోదా ఉంది. ప్రాంతీయ నివాళి నుండి వీరికి మినహాయింపు ఇవ్వబడింది), ప్రాథమిక, ఉప-ఉపగ్రహాలు రెండూ తరచుగా పూర్వ రాష్ట్రాలు, / లేదా జాతి-మత గుర్తింపు ద్వారా నిర్వచించబడ్డాయి. అచెమెనిదు విజయానికి కీలకమైన వాటిలో (చాలా కాలం పాటు ఉన్న గొప్ప సామ్రాజ్యాల మాదిరిగా) జయించిన ప్రజల సంస్కృతి, మతం పట్ల వారి బహిరంగ వైఖరి ఒకటి. కాబట్టి గ్రేటు కింగు అన్నిటి నుండి అంశాలను విలీనం చేయడానికి ప్రయత్నించినప్పుడు కొత్త సామ్రాజ్య శైలిలో ముఖ్యంగా అతని రాజధాని పెర్సెపోలిసు వద్ద పర్షియా సంస్కృతి ఎక్కువగా ప్రభావితమైంది.
సామ్రాజ్యంలో కేంద్ర అధికారం బలహీనపడినప్పుడల్లా, సత్రాపాలు తరచూ ఆచరణాత్మక స్వాతంత్ర్యాన్ని అనుభవిస్తారు. ప్రత్యేకించి అసలు నియమానికి విరుద్ధంగా ఆయనను కూడా ఆర్మీ జిల్లా జనరల్-ఇన్-చీఫ్గా నియమించడం ఆచారం. "ఆయన కార్యాలయం వంశపారంపర్యంగా మారినప్పుడు, కేంద్ర అధికారానికి ముప్పును విస్మరించలేము" (ఓల్ముస్టెడు). 5 వ శతాబ్దం మధ్యకాలం నుండి సాట్రాపాల తిరుగుబాట్లు తరచుగా జరిగాయి. మొదటి డారియసు సాత్రలాలలో విస్తృతమైన తిరుగుబాటుదారులతో పోరాడాడు. రెండవ అర్టాక్సెర్కులు కింద అప్పుడప్పుడు ఆసియా మైనరు, సిరియా ఎక్కువ భాగాలు బహిరంగ తిరుగుబాటులో ఉన్నాయి (తిరుగుబాటు సత్రాపాలు).
చివరి గొప్ప తిరుగుబాట్లను మూడవ అర్టాక్సెర్క్సెసు అణిచివేసాడు.
Remove ads
అచెమెనిదు సామ్రాజ్యాన్ని జయించిన అలెగ్జాండరు ది గ్రేటు " ఆయన వారసులను డియాడోచి (వారి రాజవంశాలు) ఎదుర్కొన్న సెలూసిదు సామ్రాజ్యంలోని సాత్రపీలు " గ్రీకో-మాసిడోనియను ఇంకంబెంట్సు " అని బిరుదును సాధించారు. సాత్రపీలు సాధారణంగా సైనికాధికారులుగా నియమించబడ్డారు; కానీ వారి ప్రావిన్సులు పర్షియన్ల కంటే చాలా చిన్నవి. చివరికి వారు ముఖ్యంగా పార్థియన్లను జయించడం ద్వారా విశాలమైన ఇతర ప్రాంతాలకు భర్తీ చేయబడతారు.
Remove ads
పార్థియను సామ్రాజ్యంలో రాజు శక్తి పెద్ద ఎస్టేట్లను పరిపాలించిన గొప్ప కుటుంబాల మద్దతు మీద ఆధారపడింది. వారు సైనికులను రాజుకు నివాళిని అందించారు. రాజుకు నివాళి అర్పించి సామ్రాజ్యంలోని నగర-రాజ్యాలు స్వయం పాలనను ఆస్వాదించాయి. పార్థియను సామ్రాజ్యం కంటే సస్సానిదు సామ్రాజ్యం పరిపాలన చాలా కేంద్రీకృతపాలనా విధానాన్ని అనుసరించింది; పార్థియను సామ్రాజ్యం పాక్షిక స్వతంత్ర రాజ్యాలు, స్వయం పాలన నగర రాజ్యాలు "రాజ నగరాలు" వ్యవస్థతో భర్తీ చేయబడ్డాయి. ఇవి కేంద్రం చేత నియమించబడిన రాజప్రతినిధుల స్థానాలుగా (షహ్రాబులు అని పిలుస్తారు) ఉండి సైనిక దళాల స్థానంగా ఉన్నాయి. నగరం, చుట్టుపక్కల గ్రామీణ జిల్లాలను షహ్రాబులు పరిపాలించారు. అనూహ్యంగా, బైజాంటైను సామ్రాజ్యం దాని అర్మేనియను ప్రావిన్సులలో ఒకటైన సాత్రపీని పరిపాలించే పాక్షిక స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన రాజకుమారుడి కోసం "సాత్రపీ" అనే బిరుదును కూడా స్వీకరించింది.
Remove ads
భారత ఉపఖండంలోని పశ్చిమ సత్రాపాలు లేదా క్షత్రపాలు (సా.శ.. 35-405) పాకిస్తాన్లోని సింధు ప్రాంతంలోని పశ్చిమ, మధ్య భాగంలో సాకా పాలకులు, పశ్చిమ భారతదేశంలోని సౌరాష్ట్ర, మాల్వా ప్రాంతాలను పాలించారు. పెషావరు ప్రాంతం నుండి ఉపఖండంలోని ఉత్తర భాగాన్ని పరిపాలించిన కుషాన్లకు వారు సమకాలీనంగా ఉన్నారు. బహుశా వారు అధిపతులుగా మధ్య భారతదేశంలో వారి దక్షిణ, తూర్పున పరిపాలించిన శాతవాహన (ఆంధ్ర), పశ్చిమాన కుషను రాష్ట్రం వారి పాలన సాగించారు.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads