From Wikipedia, the free encyclopedia
రాజ్ ప్రముఖ్, అనేది భారతదేశంలో ఒక పరిపాలనా బిరుదు, ఇది 1947లో భారతదేశ స్వాతంత్ర్యం నుండి 1956 వరకు ఉంది. రాజప్రముఖులు భారతదేశంలోని కొన్ని రాష్ట్రాలకు గవర్నర్లుగా నియమించబడ్డారు.రాజ్ప్రముఖ్ ని స్వతంత్ర భారతదేశం తరువాత, రాష్ట్రాల పాలన కోసం రాజ్ప్రముఖ్ పదవిని రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఇండియాలో సృష్టించారు. ఇది 1947-1956ల మద్య ఉనికిలో ఉన్నభారతదేశంలో మొదటి దశలో ఉన్న ఒక ఉన్నత పరిపాలనా పదవి.
 | నాణ్యతను మెరుగుపరచేందుకు గాను ఈ వ్యాసానికి శుద్ది అవసరం. వికీపీడియా శైలిని అనుసరించి వ్యాసాన్ని మెరుగు పరచండి. వ్యాసంలో మెరుగు పరిచవలసిన అంశాల గురించి చర్చా పేజిలో చర్చించండి. లేదా ఈ మూస స్థానంలో మరింత నిర్దుష్టమైన మూస పెట్టండి. |
నేటి భారతదేశం, పాకిస్తాన్, బంగ్లాదేశ్ లలో చాలా భాగం ఉన్న బ్రిటిష్ ఇండియన్ సామ్రాజ్యం రెండు రకాల రాజకీయ విభాగాలతో ఏర్పడింది. బ్రిటిష్ ఇండియాలో పదిహేను సంస్థానాలు, అన్ని బ్రిటిష్ వారి ఆధీనంలో ఉండేవి. వీటిని అన్ని విధాలుగా బ్రిటిష్ వారు ప్రత్యక్షంగా పరిపాలించేవారు. గవర్నరు లేదా ప్రధాన కమిషనర్, వైస్రాయ్ నియమించిన అధికారులు. బ్రిటిష్ ఇండియాతో బాటుగా ఉన్న సంస్థానాలు కూడా పెద్ద సంఖ్యలో ఉండేవి. స్థానిక వంశపారంపర్య పాలకులు పరిపాలించారు. వారు బ్రిటిష్ వారి విదేశీ వ్యవహారాలపై బ్రిటిష్ నియంత్రణను కలిగి ఉన్నారు. కాని స్థానిక స్వయంప్రతిపత్తిని కలిగి ఉండేవారు. 1875లో విక్టోరియా రాణి భారత రాణిగా ప్రకటించబడిన సమయంలో 700 కు పైగా భారతీయ సంస్థానాల భూభాగాలు బ్రిటిష్ రాజ్యంతో సంధి సంబంధాలను అనుభవించాయి. భారత ప్రభుత్వానికి, ఈ రాష్ట్రాలకు మధ్య గల కచ్చితమైన సంబంధం, పొత్తు, రక్షణ, పర్యవేక్షణ వంటి ఒప్పందాల నుంచి దాదాపు పూర్తి నియంత్రణ వరకు చాలా తేడా ఉంది. 1857లో బ్రిటిష్ ఇండియా కంపెనీ నుంచి బ్రిటిష్ ఇండియాను బ్రిటిష్ రాజ్ తన అధీనంలోకి తీసుకుని, ఆ తర్వాత లండన్ లో ఒక విదేశాంగ కార్యదర్శి, ఇండియాలో వైస్రాయ్ ద్వారా అంతర్గత పరిపాలనను నియంత్రించాడు.
పది లక్షల జనాభా ఉన్న హైదరాబాద్ నుంచి, చిన్న రాష్ట్రాలకు వందల సంఖ్యలో సంస్థానాలు, రాచరిక రాష్ట్రాల పాలకులలో చాలామంది బ్రిటిష్ ప్రావిన్స్ గవర్నర్‌కు బాధ్యత వహించే బ్రిటిష్ రాజకీయ ఏజెంట్‌తో కలిసి పనిచేశారు, అయితే నాలుగు అతిపెద్ద రాచరిక రాష్ట్రాలు, హైదరాబాద్, బరోడా, మైసూర్, జమ్మూ కాశ్మీర్ లో నేరుగా వైస్రాయ్ అధికారం క్రింద నివాసితులుగా ఉన్నారు. సెంట్రల్ ఇండియా ఏజెన్సీ, రాజపుటానా ఏజెన్సీ అనే రెండు సంస్థలు అనేక సంస్థానాధీశులతో ఏర్పరచి, వారి రాజకీయ ఏజెంటులను వైస్రాయ్ నియమించాడు.
1947 ఫిబ్రవరి 20న, బ్రిటిష్ భారతదేశంలో అధికారాన్ని1948 జూన్ నాటికి భారత చేతులకు బదిలీ చేయాలనే ఉద్దేశ్యాన్ని బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం ప్రకటించింది. అయినప్పటికీ, 1947 మే 16 న జరిగిన క్యాబినెట్ మిషన్ ప్రణాళిక భారతదేశానికి పోటీ పడే అన్ని పార్టీలకు ఆమోదయోగ్యమైన రాజ్యాంగాన్ని రూపొందించడంలో విఫలమైంది. తదనంతరం, బ్రిటిష్ భారతదేశాన్ని రెండు రాజ్యాలుగా విభజించాలనే ఉద్దేశ్యాన్ని బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం 1947 జూన్ 3న ప్రకటించింది.1947 జూలై 15న హౌస్ ఆఫ్ కామన్స్ బ్రిటిష్ ఇండియాను ఇండియా, పాకిస్తాన్ ల అధినివేశ దేశాలుగా విభజించడానికి 1947 భారత స్వాతంత్ర్య బిల్లును ఆమోదించింది. హౌస్ ఆఫ్ లార్డ్స్ మరుసటి రోజు అదే పద్ధతిని అనుసరించారు. 1947 జూలై 18న ఈ బిల్లుకు రాయల్ ఆమోదాన్ని లభించింది. భారత స్వాతంత్ర్య చట్టం 1947 ప్రకారం బ్రిటిష్ రాచరికంపై ఆత్యంత విధేయతను కలిగి ఉంది. దానితో బ్రిటిష్ రాజ్, భారతీయ రాజ్యాల మధ్య అన్ని ఒడంబడికలు కూడా చట్టబద్ధమైన శాంతిని కలిగి ఉండేవి. 1947 జూలై 18 నుండి భారత రాజ్యాల పాలకులు సార్వభౌమాధికారం కలిగి ఉన్నారు. సూత్రరీత్యా వారు రెండు రాజ్యాలలో ఏదో ఒకదానిని స్వతంత్రంగా లేదా స్వతంత్రంగా ఉండటానికి సంసిద్ధులయ్యారు.ఈ చట్టం నిబంధనల ప్రకారం, 1947 ఆగస్టు 15న భారతదేశం పాకిస్తాన్ రెండు స్వతంత్ర ఆధిపత్యాలు స్థాపించబడ్డాయి. భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలోని నాయకులు తమ రాష్ట్రాలను భారతదేశపు డొమినియన్‌కు చేర్చుకోవాలని భారత పాలకులపై తీవ్ర ఒత్తిడి తెచ్చారు. 1947 ఆగస్టు 15, నాటికి, పాలకులందరూ భారత గవర్నర్ జనరల్‌తో ప్రవేశ సాధనంపై సంతకం చేశారు, విదేశాంగ విధానం, కమ్యూనికేషన్ రక్షణ అనే మూడు అంశాలపై చట్టాలు రూపొందించడానికి ఆధిపత్య ప్రభుత్వానికి అధికారం ఇచ్చారు.ఈ పాలకులు బ్రిటిష్ ఇండియా వారి రాష్ట్రాల మధ్య ఉన్న ఏదైనా ఒప్పందాలకు కొనసాగింపును అందించడానికి "స్టాండ్ స్టిల్ అగ్రిమెంట్" అని పిలువబడే మరొక ఒప్పందంపై సంతకం చేశారు.
మూడు భారత రాష్ట్రాలు హైదరాబాద్, జమ్మూ కశ్మీర్, జునాగఢ్ లలో ఏదో ఒక దానిని అధినివేశానికి చేరవేయలేకపోయాయి. జమ్మూకాశ్మీర్ లోని కొన్ని భాగాలను భారతదేశంలో విలీనం చేశారు. మహారాజా హరిసింగ్ ను పాకిస్తాన్ ప్రాయోజిత గిరిజన ప్రభువులు (అఫ్రిదీస్) వ్యతిరేకంగా భారత సైనిక జోక్యాన్ని కోరవలసి వచ్చింది. కొంతకాలానికి మిగిలిన రెండు రాష్ట్రాలహైదరాబాదు, జునాగఢ్ లను ఆక్రమించి, భారతదేశంతో సైనిక చర్య ద్వారా విలీనం అయ్యాయి.
1948 లో గ్వాలియర్ మహారాజా పక్క భారతీయ రాష్ట్రాల పాలకులతో ఒప్పందం కుదుర్చుకుని మధ్య భారత్ అని పిలువబడే కొత్త రాష్ట్రాన్ని ఏర్పాటు చేశారు. ఈ కొత్త ఒడంబడిక రాష్ట్రాన్ని పాలకుల మండలి రాజ్ప్రముఖ్ అని పిలుస్తారు. ఈ కొత్త రాష్ట్రం భారత ఆధిపత్యంతో సరికొత్త పరికరాల ప్రవేశానికి సంతకం చేసింది. తదనంతరం, అనేక ఇతర భారతీయ రాష్ట్రాలు తమ పొరుగున ఉన్న భారతీయ రాష్ట్రాలతో విలీనం అయ్యాయి, వింధ్య ప్రదేశ్, పాటియాలా తూర్పు పంజాబ్ స్టేట్స్ యూనియన్ (పిఇపిఎస్‌యు), రాజ్‌పుతానా, మొదలైన ఒప్పంద ఒప్పందాలు ఏర్పడ్డాయి.
ఈ మధ్య కాలంలో భారతదేశానికి కొత్త రాజ్యాంగాన్ని రూపొందించడానికి భారత రాజ్యం రాజ్యాంగాన్ని ఏర్పాటు చేసింది. అదే సమయంలో ప్రతి స్వతంత్ర భారత పాలకులు ఒడంబడిక రాష్ట్రాల రాజ్‌ప్రముఖ్‌లు ఆయా రాష్ట్రాల కోసం రాజ్యాంగ సమావేశాలను ఏర్పాటు చేశారు వారి రాష్ట్రాలకు ఏకరీతి చట్టాలను రూపొందించడానికి తమ ప్రతినిధులను భారత రాజ్యాంగ సభకు పంపారు. ఆ సమయంలో భారత నాయకులలో ఉన్న ఆలోచన ఏమిటంటే, ప్రతి రాచరిక రాష్ట్రం లేదా ఒడంబడిక రాష్ట్రం 1935 చట్టం ప్రకారం మొదట సూచించిన విధంగా ఫెడరల్ రాష్ట్రంగా స్వతంత్రంగా ఉంటుంది. కానీ రాజ్యాంగ ముసాయిదా పురోగమిస్తున్నప్పుడు రిపబ్లిక్ ఏర్పాటు చేయాలనే ఆలోచన concrete రూపాన్ని సంతరించుకున్నందున, అన్ని రాచరిక రాష్ట్రాలు / ఒడంబడిక రాష్ట్రాలు భారత రిపబ్లిక్ లో లీనం అవుతాయని మహారాజులందరికీ ప్రివి పర్స్ ప్రివిలేజెస్ అందించాలని నిర్ణయించారు. రాజ్యాంగ హామీల ద్వారా 1947 ఆగస్టు 15 న వారు ఆనందించారు. అందువల్ల కళ. 294, ఆర్ట్ 362, ఆర్ట్ 366, ఆర్ట్ 363 చేర్చబడ్డాయి. మైసూర్ మహారాజా, జమ్మూ & కాశ్మీర్ మహారాజా, హైదరాబాద్ నిజాం, ఒడంబడిక రాష్ట్రాల రాజ్‌ప్రముఖ్‌లు ఆయా రాష్ట్రాల రాజ్యాంగ అధిపతులుగా కొనసాగుతారని కూడా నిర్ణయించారు. 1949 అక్టోబరు 26 నాటికి రాజ్యాంగ అసెంబ్లీ భారతదేశానికి కొత్త రాజ్యాంగాన్ని ఖరారు చేసింది అన్ని యాక్సిడింగ్ ఇండియన్ స్టేట్స్ ఒడంబడిక రాష్ట్రాలు న్యూ రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఇండియాలో విలీనం అయ్యాయి. రాజ్యాంగ నిబంధనలకు అనుగుణంగా, మహారాజులందరూ భారత గవర్నర్ జనరల్‌తో నిర్దిష్ట ప్రైవేటు పర్స్ మొత్తాన్ని, వారి వ్యక్తిగత ఆస్తులపై హక్కును (రాష్ట్ర ఆస్తులకు భిన్నంగా), వారసత్వ హక్కును అందించడానికి మరొక ఒప్పందం కుదుర్చుకున్నారు వారి భూభాగాల్లో సాధన. ఈ ఒప్పందాలు 1950 జనవరి 26 లోపు కుదుర్చుకున్నాయి, తద్వారా వాటిని ఆర్ట్ యొక్క పరిధిలోకి తీసుకురావచ్చు. 363. 1950 జనవరి 26 న భారతదేశం గణతంత్ర రాజ్యంగా మారింది. కొత్త రాజ్యాంగం భారతదేశంలో నాలుగు రకాల పరిపాలనా విభాగాలను సృష్టించింది: తొమ్మిది పార్ట్ ఎ రాష్ట్రాలు, మాజీ బ్రిటిష్ ప్రావిన్సులు, వీటిని నియమించిన గవర్నర్ రాష్ట్ర శాసనసభ లను పాలించాయి; ఎనిమిది పార్ట్ బి రాష్ట్రాలు, మాజీ రాచరిక రాష్ట్రాలు లేదా ఒడంబడిక రాష్ట్రాల సమూహాలు, వీటిని రాజ్ప్రముఖ్ పాలించారు; పది పార్ట్ సి రాష్ట్రాలు, మాజీ రాచరిక రాష్ట్రాలు ప్రావిన్స్‌లతో సహా, వీటిని చీఫ్ కమిషనర్ పాలించారు; భారత అధ్యక్షుడు నియమించిన గవర్నర్ పాలించిన యూనియన్ భూభాగం.
భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 366 ప్రకారం (ఇది 1950 లో ఉనికిలో ఉంది):
ఆర్టికల్ 366 (21): రాజ్ప్రముఖ్ అంటే-
(ఎ) హైదరాబాద్ రాష్ట్రానికి సంబంధించి, ప్రస్తుతానికి వ్యక్తిని హైదరాబాద్ నిజాంగా రాష్ట్రపతి గుర్తించారు;
(బి) జమ్మూ కాశ్మీర్ రాష్ట్రానికి లేదా మైసూర్ రాష్ట్రానికి సంబంధించి, ప్రస్తుతానికి ఆ రాష్ట్ర మహారాజుగా రాష్ట్రపతి గుర్తించిన వ్యక్తి;
(సి) మొదటి షెడ్యూల్ యొక్క పార్ట్ B లో పేర్కొన్న ఇతర రాష్ట్రాలకు సంబంధించి, ప్రస్తుతానికి రాష్ట్రపతి ఆ రాష్ట్రానికి చెందిన రాజ్‌ప్రముఖ్‌గా గుర్తించబడే వ్యక్తి, పేర్కొన్న ఏ రాష్ట్రాలకు సంబంధించి ఏ వ్యక్తి అయినా ఆ రాష్ట్రానికి సంబంధించి రాజ్ప్రముఖ్ యొక్క అధికారాలను వినియోగించుకునే సమర్థుడిగా రాష్ట్రపతి గుర్తించిన సమయానికి.
ఎనిమిది పార్ట్ బి రాష్ట్రాలు హైదరాబాద్, సౌరాష్ట్ర, మైసూర్, ట్రావెన్ కోర్-కొచిన్, మధ్య భారత్, వింధ్యప్రదేశ్, పాటియాలా తూర్పు పంజాబ్ స్టేట్స్ యూనియన్ (PEPSU), రాజస్థాన్.
1956 నవంబరు 1న, రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం అమలులోకి వచ్చింది, ఇది A, B, C రాష్ట్రాల మధ్య వ్యత్యాసాన్ని చెరిపివేసింది భాషా పరంగా రాష్ట్ర సరిహద్దులను పునర్వ్యవస్థీకరించింది. పార్ట్ బి రాష్ట్రాల్లో, రాజ్‌పుతానాను అజ్మీర్-మెర్వారా రాష్ట్రంలో విలీనం చేసి రాజస్థాన్‌గా మార్చారు; హైదరాబాద్ మైసూర్, ఆంధ్రప్రదేశ్ బొంబాయి రాష్ట్రాలలో విభజించబడింది; సౌరాష్ట్ర బొంబాయి రాష్ట్రంలో విలీనం చేయబడింది; ట్రావెన్కోర్-కొచ్చిన్ మలబార్ జిల్లాతో విలీనం అయ్యి కేరళ కొత్త రాష్ట్రంగా ఏర్పడింది; మధ్య భారత్ వింధ్య ప్రదేశ్ మధ్యప్రదేశ్‌లో విలీనం అయ్యాయి; పాటియాలా తూర్పు పంజాబ్ స్టేట్స్ యూనియన్ (పిఇపిఎస్‌యు) పంజాబ్ రాష్ట్రంలో విలీనం అయ్యాయి కూర్గ్ రాష్ట్రం బొంబాయి, మద్రాస్ హైదరాబాద్ రాష్ట్రాల భాగాలతో మైసూర్ రాష్ట్రం విస్తరించింది.
1956 నాటికి రాష్ట్రాల స్వచ్ఛంద సంఘాల వ్యవస్థ రద్దు చేయబడి, రాజప్రముఖ్ స్థానాన్ని రద్దు చేసింది. భాషా, జాతి పరంగా కొత్త రాష్ట్రాలు ఏర్పడ్డాయి. పూర్వ సంస్థానాలలో ఉన్న సంప్రదాయ సంబంధాలను ఛిన్నం చేసింది. సంస్థానాధీశులు మరణించినతరువాత వారి వారసులను భారత ప్రభుత్వం గుర్తించక ముందే ఒక సారి తీసుకుంటున్నారు. వారు గుర్తించినప్పుడు సాధారణంగా వారు తక్కువ ప్రైవీ పర్సులు లేదా తగ్గింపులు ఆమోదించడానికి ఒప్పించబడిన తరువాత ఇది జరిగింది. కాని పలుకుబడి గల మహారాజులు, మహారాణులు కేవలం నామమాత్రపు బిరుదులు పొందిన వారుగా ఉండటం వల్ల తృప్తి పొందలేదు. వారు స్వతంత్రులుగా ఎన్నికలలో పోటీ చేయడం ప్రారంభించారు లేదా రాజకీయ పార్టీలలో చేరడం ద్వారా. మాజీ రాయల్టీలో చాలామందికి పెరుగుతున్న ప్రజాదరణ విజయం ముఖ్యంగా జైపూర్ మహారాణి గాయత్రీ దేవి గ్వాలియర్ యొక్క రాజమాత, విజయ రాజే సింధియా వంటి వారు 1966 నాటికి ప్రధానమంత్రి అయిన శ్రీమతి ఇందిరా గాంధీ యొక్క ఇష్టానికి కాదు.
1969 నాటికి ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ కాంగ్రెస్ (ఆర్గనైజేషన్) కాంగ్రెస్ (రూలింగ్) గా విడిపోయింది. కాంగ్రెస్ (ఆర్) కు శ్రీమతి ఇందిరా గాంధీ నాయకత్వం వహించారు ప్రజల మద్దతు సాధించడానికి ఆమె గరీబీహటావో (పేదరికం తొలగించు) వంటి నినాదాలను రూపొందించారు, ఇందులో రాయల్ ఆర్డర్‌ను రద్దు చేస్తామని వాగ్దానం చేశారు. ఆమె 1969 లో అధ్యక్ష ఉత్తర్వు ద్వారా మహారాజులందరినీ గుర్తించింది. అయితే దీనిని భారత సుప్రీంకోర్టు కొట్టివేసింది. చివరికి, రాజ్యాంగంలోని 26 వ సవరణ ద్వారా ప్రభుత్వం రాచరిక క్రమాన్ని రద్దు చేయడంలో విజయవంతమైంది. ఈ ప్రక్రియ 1971 చివరి నాటికి పూర్తయింది. ఈ సవరణకు సవాలు సుప్రీంకోర్టులో ఉన్నప్పటికీ, కోర్టు వెంటనే ఈ విషయాన్ని వినలేదు లేదా పాలకులకు ఉపశమనం ఇవ్వలేదు. ఈ కేసు చివరికి పాలకులపై 1993 లోనే నిర్ణయించబడింది, ఆ సమయానికి ఇది తప్పుగా మారింది.
వారు అప్పటి నుండి సాంఘిక ప్రాతిపదికపై వారి సంప్రదాయ శైలులను శీర్షికలను మాత్రమే ఆస్వాదించారు బాగా స్వీకరించినట్లు కనిపిస్తుంది. మాజీ రాయల్స్ కెప్టెన్ అమరీందర్ సింగ్ - పాటియాలా మహారాజా, ధోల్ పూర్ మహారాణి వసుంధర రాజె సింధియా వంటి వారు కూడా ఇటీవలి వరకు పంజాబ్, రాజస్థాన్ ముఖ్యమంత్రుల పదవులను కూడా అధిరోహిస్తారు. వి.పి.సింగ్, దిగ్విజయ్ సింగ్, శ్రీకాంత దత నరసింహ రాజ వడయార్, మాధవరావు సింధియా ఆయన కుమారుడు జ్యోతిరాదిత్య సింధియా, అర్జున్ సింగ్, అనేక మంది క్రియాశీల రాజకీయాల్లో ఉన్నారు వివిధ సమయాల్లో ప్రధానమంత్రి, గవర్నర్లు, మంత్రులు, ఎంపీలు ఎమ్మెల్యేలుగా ఉన్నారు.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
