kabupatèn di Indonésia From Wikipedia, the free encyclopedia
Kabupatén Lebak nyaéta salah sahiji kabupatén di Propinsi Banten. Kabupatén ieu mibanda luas wilayah 2.859,96 Km², jeung mangrupa kabupatén pangligarna sa-propinsi Banten. Di kalereunnana babatesan jeung Kabupaten Sérang, di wetaneunanana babatesan jeung Kabupatén Bogor jeung Sukabumi anu kaasup Propinsi Jawa Barat, di kiduleuna babatesan jeung Samudra Indonésia, jeung di kuloneunnana babatesan jeung Kabupatén Pandeglang. Ibukotana nyaéta Kacamatan Rangkasbitung. Baheulana kabupatén ieu miboga julukan Jagat Kidul Banten lantaran posisina aya di palebah kidul nu matak jadi patokan masyarakat Lebak.
 | |
 | |
 | |
| Motto | iman aman uman amin |
| Propinsi | Banten |
| Ibukota | Rangkasbitung |
| Lega Wilayah | 1.304,47 km² |
| Kordinat | 60 18' - 70 00' LS 1050 25'- 1060 30' BT |
| Pangeusi · Jumlah · Kapadetan | 1.125.000 (2003) 361 jiwa/km² |
| Administratif · Kacamatan · Désa/kal | 28 5 |
| Dasar hukum | - |
| Tanggal | - |
| ' | {{{nami kapala daerah}}} |
| {{{kapala daerah1}}} | {{{nami kapala daerah1}}} |
| Kode aréa | 0252 |
| DAU | Rp. - |
|
Ramatloka: - | |
Wewengkon ieu boga perjalanan sajarah anu manjang ti mimiti jaman Kerajaan Hindu-Budha nu geus bijil tina prasasti Kerajaan Tarumanegara Archived 2023-02-08 di Wayback Machine. Tina kapanggihna sumber tulisan mangrupakeun prasasti, kanyahoan ti mana istilah Lebak mimitina aya.
Kabupatén Lebak mangrupakeun wewengkon anu palebah kidulna ti Propinsi Banten boga taneuh anu subur nu matak bisa didominasi ku lahan paranti nyawah. Kondisi ieu teu bisa lesot ti jaman baheula titinggaleun arkeologi di mana jejak patanian geus jadi pangaweruh ka alam Lebak. Sajaba harita aya jejak titinggaleun megalitikum nyaéta lumping batu jeung batu dakon di situs Gunung Anakan, situs Parigi Lebakbinong jeung situs Pasir Nangka. Rupa-rupa tutuwuhan bisa subur di dinya utamana paré tepi ka bisa matak masyarakat Lebak ngayakeun Upacara Sérén Taun, hartina upacara ieu bisa diayakeun lantaran geus panén nyawah di wilayah tani.[1]
Pitunjuk lain kitu kaayaanana aktipitas anu nyantol kalawan nyawah mangsa kapungkur ogé ditampa ti tinggalan jaman mégalitikum. Salah sahijina nyaéta lumpang batu. Wangun lumpang batu ngageuing dina wangun pakakas kanggo ngokolakeun siki paré sarta dawam dilengkepan kalawan pakakas penumbuknya anu disebut kalawan halu. Lamun ditempo kana sumber artépak, aya pitunjuk tina guha nu neundeun anjun atawa tembikar. Ieu hartina nuduhkeun banda nu mangrupakeun urut tatani, geus kitu aya ogé kapanggih coét jeung mutu. Ku ayana coét jeung mutu hartina karuhun di dinya geus ngaregepkeun aktipitas nyieun kadaharan nu asalna tina nyawah.
Sebutan mégalitikum dicokot ti peristilahan Yunani Kuno, megas hartina ageung sarta lithos hartina batu. Wedal mimiti dipaké kanggo panyebutan dina wangunan kalawan ngagunakeun batu ageung. Hal mekar séjén kana ngaran mégalitikum ogé dimaksadkeun kana objek anu asalna ti batu alit boga tujuan jang pemujaan nini aki karuhun. Perkara kasebat miboga istilah mégalitikum ngabalukarkeun karancuan peristilahan sarta penunjukan objék mégalitikum. Identipikasi titinggaleun mégalitikum angger dipaké mantesna jang tinggalan mégalitum nu mana ukuranana gedé atawa leutik anu nyantol kalawan pupujieun arwah karuhun.
Inpormasi ngeunaan kaayaan mégalitikum di Banten ditampa ti saurang kontrolir J.W.G. Prive (taun 1896). Wewengkon timuan mégalitikum ditampa di Bayah Banten mangrupi struktur mégalitikum anu disebut kalawan Lebak Cibedug. Struktur mégalitikum anu ditampa diwangun ti wangunan tépas, menhir, sarta batu pasagi (tetralith). Data lain ditampa dumasarna ti Frierich (1855) waktos kitu kaayaanana arca mégalitikum jeung pundén berundak di Sajira, Lebak. Data tinggaleun mégalitikum dumasar ti Groeneveldt (taun 1887) sarta Vordermen (taun 1894). Tapak mégalitikum di wewengkon Ténjo mangrupi arca mégalitikum di wewengkon Sangyangdékdék mangrupa arca jeung pundén berundak, sarta di Pulo Panaitan mangrupa sababarahahiji arca mégalitikum.[1]
Dumasar data panalungtikan Bale Arkeologi Jawa Kulon, sebaran mégalitikum di wilayah Banten utamana Lebak, ditampa di Kacamatan Curugbitung, Maja, Sajira, sarta Cibeber. Di Kacamatan Curugbitung, timuan menhir ditampa di loka Kenyang Kolot Candi, Buyut Omas, Keramat Cidadap, Rangga Wulung, sarta Buyut Mangenteung. Tinggalan mégalitikum séjén mangrupi dolmén di situs Keusik Nangka Batu pendak geulang di loka Cawenek, sarta timuan lumpang batu di situs Gunung Anakan.
Wilayah Kacamatan Maja aya tinggalan mégalitikum mangrupi ménhir di situs Mbah Rama Gading, Ki Demang, Buyut Nalangbaya, Juhut, Cipariuk, sarta situs Cikapas. Kacamatan lain nyaéta di Kacamatan Sajira sarta Cibeber kacatet timuan menhir, arca polinesia, pundén, lumpang batu, pipisan, sarta gandik. Timuan ménhir ditampa di situs Sukajaya atawa Buyut Gempor, Mekarsari atawa Nyi Buyut Sampi, situs Cibungur atawa Buyut Karap, situs Cibeber atawa Parigi Ciherang, Marung Banten 2 atawa Gunung Handelem. Nu lainna, aya timuan ménhir sarta pundén berundak ditampa di situs Marung Banten1 atawa Cibujangga sarta timuan pundén berundak ngahiji jeung lumpang batu ditampa di situs Hegarmanah atawa Parigi Lebakbinong.[1]
Ngaran Lebak lain bijil ti jaman Walanda, nanging ieu ngaran geus aya leuwih lila ditilik kana sumber mimiti. Ti jaman Karajaan Tarumanegara, Lebak mimiti aya anu mana buktina aya di jero prasasti. Sabenerna mah aya 7 prasasti ti Karajaan Tarumanegara meunang ditinggalkeun ku raja pangsohorna jaman harita, Raja Purnawarman. Ieu raja ninggalkeun prasasti nu 7 nyaéta:[2]
Prasasti Ciaruteun mangrupa batu mepeling anu asalna ti mangsa Karajaan Tarumanegara kira-kira abad ka-5 Masehi anu ditandaan kalawan wangun dampal suku Raja Purnawarman. Prasasti Ciaruteun ayeuna ditempatkeun dina lahan dipageran salega kira-kira 1.000 meter sarta dilengkepan cungkup ukuranana 8 x 8 meter. Prasasti dipahatkeun dina batu andesit gedé. Prasasti ieu ditulis kalawan hurup Palawa jeung Basa Sansekerta, dicutat dina wangun puisi India kalawan Wirahma Anustubh anu diwangun ti 4 jajar.[3] Dumasar kana bacaan ku Basa Sansekerta nu kieu eusina:
vikkrantasyavanipateh
crimatah
purnnavarmmanah
tarumanagarendrasya
vishnoriva
padadvayam
Hartina mun di kana Basa Sundakeun kawas kieu: ieu urut dua suku raja, anu rupana cenah kawas suku Déwa Wisnu, nyaéta suku Anu Megah Sang Purnawarman, Raja di Nagari Taruma, Raja anu gagah rongkah di dunya. Ayana Prasasti Ciaruteun mimiti dipikanyaho dina 1863, kungsi dilaporkeun aya hiji batu ageung meunang ukiran aksara purba di deukeut Ciampea. Tokoh anu mimiti manggih prasasti ieu téh pamingpin Bhataaviasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen (ayeuna Musium Nasional). Alatan caah rongkah dina 1893, Prasasti Ciaruteun kungsi palid ka hilir ku sabab harita Bogor keur meujeuhna usum ngijih tepi ka banjir, ku kituna ieu prasasti dipulangkeun ka posisi mimiti dina 1903. Asup taun 1981, Direktorat Sajarah sarta Purbakala mindahkeun prasasti ieu ka Desa Ciaruteun Ilir, Kacamatan Cibungbulang, Kabupaten Bogor.
Direktorat ogé ngawangun hiji pendopo kanggo nangtayunganna, lamun Prasasti Ciaruteun anu tempatna Musium Nasional Indonesia, Musium Sajarah Jakarta, sarta Musium Sri Baduga di Bandung saukur neundeun hiji replika. Anu matak metot perhatian ti prasasti ieu teh lukisan lancah sarta dampal suku anu aya di haturan luhur hurupna. Cap dampal suku nempokeun kakawasaan Raja Purnawarman, sarta talatahna negeskeun kalungguhan sang raja anu disapertoskeun Dewa Wisnu, minangka pangawasa sakaligus nu ngajaga rahayat. Nempo bentukna, kadudukan Prasasti Ciaruteun nyaeta jang ngageuing kitu kaayaanana hubungan kalawan prasasti Raja Mahendrawarman I ti kulawargi Palla anu beunang di Dalavanur.[4]
Prasasti ieu nyaritakeun ngeunaan mimiti nyieun Walungan Cabdrabaga ku Rajadirajaguru sarta penggalian saluran walungan anu namina Gomati, paosna 11-12 kilometer meunang Purnawarman. Katerangan anu beunang ti Prasasti Tugu mikeun pitunjuk yen Karajaan Tarumanegara ngalakonan penggalian eta pikeun ngajauhan musibah alam mangrupi caah sarta usum nu kacida garingna anu lumangsung dina usum halodo. Sajarah kapanggihna Prasasti Tugu Prasasti Tugu kapanggih di Lembur Batutumbuh, Desa Tugu, anu kiwari asup kana wilayah Kalurahan Tugu Kidul, Kacamatan Koja, Jakarta Kaler.[5]
Sabot kapanggih, prasasti ieu kakurub handapeun taneuh mangkaning ngan haturan tungtungna wae anu katémbong. Dina 4 Maret 1879, Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen atawa ayeuna mah jelema nyahona Musium Nasional, ngayakeun rapet pupuhu anu ngabahas ngeunaan penemuan Prasasti Tugu. Dina rapet kasebat, J.A. van der Chijs ngusulkeun supaya batu prasasti ieu dipindahkeun ka musieum. Saprak 1911 dugi kiwari, Prasasti Tugu diteundeun di Musium Nasional Indonesia, Jakarta.
Eusi handap ieu unggel ti Prasasti Tugu dina Basa Sansekerta:[5]
pura rajadhirajena guruna pinabahuna khata khyatam purim prapya candrabhagarnnavam yayau,pravarddhamane dvavingsad vatsare sri gunau jasa narendradhvajabhutena srimata purnavarmmana,
prarabhya phalguna mase khata krsnastami tithau caitra sukla trayodasyam dinais siddhaikavingsakaih,
ayata satsahasrena dhanusamsasatena ca dvavingsena nadi ramya gomati nirmalodaka,
pitamahasya rajarser vvidaryya sibiravanim brahmanair ggo sahasrena prayati krtadaksina,
Lamun ditarjamahkeun ka Basa Sunda kira-kira kawas kieu: Tiheula (walungan anu namina) Candrabhaga anggeus dikali ku maharaja anu megah sarta ngabogaan leungeun gancang sarta kiat, (nyaéta Raja Purnawarman) pikeun ngocorkeun caina ka laut, sanggeus (walungan ieu) dugi di karaton karajaan anu kasohor. Di jero warsih ka-22 ti tahta Anu Megah Raja Purnawarman anu sohor kakawasaanana margi kapinteran sarta kebijaksanaannya bisa nyieun robah kaayaan panji saniskanten raja, (mangka ayeuna) manéhna nitah deui ngadongkar walungan anu permai sarta caina hérang. Gomati ngaranna, sanggeus walungan éta ngocor di keur taneuh panyicingan Sang Pendeta Nenekda (Sang Purnawarman).
Pagawéan ieu dimulai dina dinten anu sae, ping 8 paro-sonten sasih Phalguna sarta disudahi dina dinten ping 13 paro-caang sasih Caitra,janten ngan 21 dinten wae,nuju galian eta paos na 6.122 tumbak (11 km). Salametan kanggo na dipigawe ku para brahmana dibarung 1.000 ékor sapi anu dijeujeuhkeun kalayan kolot karuhun. Hartos Prasasti Tugu aya saruana jeung eusi ti Prasasti Tugu dibandingkeun kalawan prasasti patilasan Tarumanegara liana. Di jerona disebutkeun wasta dua walungan anu kakoncara di Punjab, nyaéta Walungan Candrabhaga sarta Gomati, anu ngabalukarkeun cai tepi ka ngocor kaluar.[6] Ceuk sababarahahiji panaliti, ieu dumasar kana musibah banjir tapi acan bisa ditangtukeun kabeneranana.
Titinggaleun sajarah ieu boga ngaran Kebon Kopi sabab patali jeung wanca sabot prasasti kapanggih. Dina mangsa pangjajahan Waanda, para tuan taneuh keur ngalakukeun panebangan leuweung anu rek dialihpungsikeun minangka lahan perkebunan kopi. Prasasti Kebonkopi I (dingaranan kitu jang ngabedakeun ti Prasasti Kebonkopi II) atawa Prasasti Tapak Gajah (margi aya pahatan dampal suku gajah) mangrupa salah sahiji patilasan karajaan Tarumanagara. Prasasti ieu mintonkeun ukiran dampal suku gajah, anu mangrupa tunggangan raja Purnawarman, anu disaruakeun kalawan gajah Airawata, wahana Dewa Indra.[7]
Prasasti Kebonkopi I ayana di Lembur Muara, kaasup wilayah Desa Ciaruteun Ilir, Cibungbulang, Bogor. Prasasti ieu kapanggih dina abad ka-19, sabot dipigawé penebangan leuweung kanggo lahan kebon kopi. Ku sabab éta prasasti disebut Prasasti Kebonkopi I. Wewengkon situs ieu mangrupa wewengkon pasamoan tilu walungan, nyaeta Walungan Ciaruteun di kidul, Walungan Cisadane di wétan, Walungan Cianten di kulon, sarta muara Walungan Cianten anu patepang kalawan Walungan Cisadane di kalér.[8]
Lokasi ieu jarakna kira-kira 19 kilométer ka kulon laut ti puseur dayeuh Bogor lamun keur ka arah Ciampea. Kaayaan jalan nuju lokasi cekap nyukupan, nanging ti jalan gedé acan dilengkepan kalawan penunjuk jalan. Prasasti dipahatkeun di luhur hiji batu léah ti bahan andesit boga warna kecoklatan ukuranana luhur 69 cm, rubak 104cm sarta 164 cm. Di luhur batu dipahatkeun sapasang dampal suku gajah sarta ngapit sabaris seratan hurup Palawa dina Basa Sansekerta.[7]
Dina taun 1863, Jonathan Rig, saurang Walanda, tuan taneuh nu boga perkebunan kopi di deukeut Buitenzorg (kiwari Bogor), ngalaporkeun manggih prasasti di taneuhna. Kapanggihna prasasti ieu dilaporkeun ka Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen. Margi éta pisan prasasti ieu disebut prasasti Kebon Kopi. Di wewengkon loka Ciaruteun kapanggih sababaraha prasasti nu matak aya ngaran Kebon Kopi I, aya oge Kebon Kopi II. Prasasti Kebon Kopi I nyaéta salah sahiji ti tilu prasasti di wewengkon ieu anu peryogi peunteunna jang nangtukeun kasajarahan Karajaan Tarumanagara (abad ka-5-7 Maséhi).
Dua prasasti lianna nyaéta Prasasti Ciaruteun sarta Prasasti Muara Cianten, duanana kapanggih henteu jauh ti prasasti ieu. Prasasti Kebon Kopi I sarta Prasasti Ciaruteun atos ditata sarta dibéré cungkup, hateup pendopo paranti ngiuhan.[9] Di prasasti Kebon Kopi kacutat: Jayavisalasya tarumendrasya hastinah….Airwavatabhasya vibhatidam…Padadvayam. Seratan kasebat hartina dina Basa Sunda, “Di dieu kasampak sapasang dampal suku anu kawas Airawata, gajah pangawasa Taruma anu agung”. Sacara gurat badag, prasasti kahiji nyaritakeun tunggangan ti Raja Purnawarman anu mangrupakeun sato gajah.[9]
Geus disebutkeun di luhur, aya deui Prasasti Kebon Kopi II anu geus kapanggih di lokasi anu kira-kira 1 kilométer ti lokasi ieu. Nanging kiwari prasasti Kebonkopi II geus leungit teu kanyahoan ku saha. Dina prasasti kadua, dicutat candrasengkala 458 Saka. Para sajarawan boga tapsiran yén candrasengkala atawa angka ieu ditulis tibalik. Sakuduna dicutat angka 854 sabab kaasup tanggal Saka (932 Maséhi). Karajaan Sunda can aya dina warsih 458 Saka, nanging dina ayeuna kaasup kénéh mangsa Karajaan Tarumanegara.
Prasasti kadua maké cara cutat kalawan Aksara Kawi sarta Basa Melayu Kuno. Pamakéan Basa Melayu Kuno ieu mangrupa salah sahiji pangaweruh ti Karajaan Sriwijaya di wewengkon Jawa Kulon. Bosch ngabandingkeun warsih 932 Masehi di Prasasti Keusik Muara ieu kalawan warsih 929 sabot kakawasaan pindah ti Jawa Keur ka Jawa Wetan. Paniliti Claude Guillot, ti lembaga Ecole francaise d’ Extreme Orient ngomong yén prasasti kadua ieu nyaritakeun ngeunaan pamadegan Karajaan Sunda.[10]
Kawas titinggaleun jaman sajarah nu laina, Prasasti Muara Cianten kapanggihna di gigireun Walungan Cisadané nu lokasina di Kampung Muara atawa Pasir Muara, Kabupaten Bogor. Kapanggihna ieu paninggalan sajarah, ku urang Walanda kénéh sarua mimitina meunang dilaporkeun ku N.W. Hoepermans harita taun 1864. Ku sabab harita N.W. Hoepermans laporna ka pamaréntah Walanda, cta pamanggihan dituluykeun ku sababarahahiji urang Walanda nu lain, nyaéta G.P. Rouffaer taun 1909, N.J. Krom taun 1915, C.M. Pleyte taun 1906, R.D.M. Verbeek taun 1891 jeung J.F.G. Brumund taun 1868.[11] Kondisi kapanggihna ieu prasasti teu karawat kabéh sisi luar jeung jerona, malah pahatan nu aya di jero lalaunan leungit. Prasasti Muara Cianten miboga bentuk manjang atawa opal téa, lamun jenis batuna nyaéta andesit nu kaasup golongan babatuan beku. Ieu némbongkeun Prasasti Muara Cianten dijieun tina mineral halus anu ceuk basa urang luar mah fine grained.
Ayana Prasasti Muara Cianteun rupina can kénéh dijaga pisan, sedengkeun pahatan anu aya di jerona lalaunan mimiti ngiles. Prasasti Muara Cianteun ngawangun opal atawa batu lonjong, samentara rupi batuna nyaéta batu andesit anu mangrupa batuan beku sarta dijieun ti mineral lemes. Kandungan silica di jerona condong leuwih pendék. Saterusna, batu andesit biasana kacipta ti gunung bitu anu seuneuan sarta ahirna kabentuk di luhur permukaan bumi, sedengkeun eusi ti Prasasti Muara Cianteun acan junun dibaca sarta diartikeun sababaraha inohong sajarah lantaran bentukna anu galing saperti hurup sangkha.[12]
Cacak kitu, ayana Prasasti Muara Cianteun tangtos waé wajib dirawat sarta dilanggengkeun lamun kabetot jang nempo sacara langsung. Sumawonten, saha baé nu rék néang éta batu kudu daék lalampahan sapanjang 19 kilométer ti dayeuh Bogor pikeun bisa nempo prasastina. Saha baé nu boga rencana jang naliti atawa ngadatangana, mangka bisa ngagunakeun tumpakan kikiping dua atawa kikiping opat supados bisa tepi ka Lembur Muara, Kabupatén Bogor demi bisa nempo Prasasti Muara Cianteun kalawan tangtos.[13]
Prasasti perenahna sekitar 600 meter palebah kaler ti Prasasti Kebon Kopi, kalawan keletakan taneuh leuwih pendek 10 meteran. Objek aya keneh di tempat kawit, aya 2 meter ti gawir palebah barat daya Walungan Cisadane, lamun Walungan Cisadane sarta Walungan Cianten keur caah sarta ngaluap, prasasti kakeueum cai walungan sarta mindeng dipake minangka alas jang nyuci baju ku masyarakat sabudureun walungan[14].
Aliran walungan anu ngabantun keusik atawa batu-batu alit sarta alatan aktipitas jelema ngarusak pisan kaayaan objék ieu. Prasasti ieu luhurna batu nu geus lemes sabab prosés penghalusan atawa gerusan cai walungan anu teras matak dadas dina wanci anu lami. Perkawis ieu can dipikanyaho sarta peryogi paniten seksama.
Saha waé henteu ngan maké tumpakan pribadi jang bisa anjog di lokasi, nanging ogé jang tumpakan umum anu sadia nanging réngsé aya di wewengkon Lebak tangtos waé panaliti nu rék nénjo batuna wajib neraskeun lalampahan kalawan ngagunakeun transportasi kikiping dua sepertos ojek pikeun bisa datang langsung ka lokasi kapanggihna Prasasti Muara Cianteun. Panaliti nu datang lain saukur nénjo batu ukuranana ageung anu bersejarah, nanging ogé naliti seratan anu aya di jerona anu teu junun diartikeun ku saha ogé tepi ka danget ieu. Eusi ti Prasasti Cianten tacan tiasa dibaca ku para ahli. Perkara kasebat dimargikeun abjad anu aya di batu prasasti ngawangun galing atawa mangrupi abjad Sangkha.[15]
Prasasti dicutat dina hiji batu ukuranana luhur 140 sentimeter, paos 317 séntimeter sarta rubak 148 séntimeter. Prasasti ngandung gambar piktograp dina aksara gurat-gurat galing anu silih ngebeulit sarta geus aus pisan dugi ayeuna can tiasa diartikeun. Prasasti Muara Cianten tacan dipigawé panyalamatan, pamindahan ti keur walungan Muara Cianten ka lokasi anu langkung aman nyaéta di darat.[14] Perlu sagancangna perawatan ka prasasti margi mangrupa salah sahiji prasasti tinggalan disangka asalna ti mangsa Karajaan Tarumanagara.
Prasasti Pasir Awi nyaéta salah sahiji ti tujuh prasasti patilasan karajaan pangkolotna di kulon Pulo Jawa. Prasasti ieu geus ditangtukeun robah kaayaan ku Benda Cagar Budaya jadi peringkat nasional. Béda kalawan kagenep prasasti lianna anu ampir sakumna aya di deukeut aliran walungan, lokasi prasasti ieu malahan aya di pabukitan. Benerna di palebah kidul Pasir Awi (± 559 mdpl) di wewengkon leuweung, di pabukitan Cipamingkis, Kabupatén Bogor. Jang bisa tepi ka lokasi prasasti, urang tiasa ngaliwatan Jalan Sukaraja Dayeuh.[16] Saterusna asup ka jalan babatuan kalawan médan anu ngahésékeun tumpakan anu ngaliwatana. Réngsé jalan berbatuan diliwatan, saha baé anu kaditu bakal nyanghareupan undakan anak tangga anu saeutik nangtawing.
Prasasti Pasir Awi henteu sepertos kaopat prasasti patilasan Tarumanagara lianna. Akses jalan ka lokasina ge ngaprihatinkeun. Jalanan berbatu kalawan tatangkalan rindang sarta semak belukar anu sepertos anyaman alam di sisi-sisi na mikeun gambaran sanes. Wanci ngaliwatan na sepertos nuju naekan gunung anu sepi. Euweuh pasilitas nu bisa dipanggihan, teu aya deui pitunjuk ka arah patilasan bersejarah ieu. Prasasti Pasir Awi tara dilirik ku wisatawan atawa panaliti. Padahal prasasti ieu ngabogaan peunteun jang elmu kauninga, atikan sarta kabudayaan.
Kapanggihna prasasti ieu teu pisan loba diungkap. Ngan waé di mana ayana geus dipikanyaho saprak 1864. Kapanggih kali kahiji ku saurang arkéolog kawit Walanda, ngarana N.W. Hoepermans. Dina prasasti ieu aya pahatan sapasang dampal suku anu ngadep ka arah kalér sarta wétan. Pahatan sarua ogé kapanggih di Prasasti Ciaruteun sarta Prasasti Keusik Jambu anu tempatna di Kacamatan Cibungbulan sarta Kacamatan Nanggung, Kabupatén Bogor. Pahatan dampal suku kasebat dianggap minangka dampal sukuna Sri Purnawarman raja ti Karajaan Taruma atawa Tarumanegara. Karajaan ieu kungsi jaya dina abad ka-4 dugi abad ka-7 Maséhi.[16]
Teu kawas prasasti lainna, pahatan suku di prasasti Pasir Awi mah henteu kapanggih kitu kaayaanana aksara anu bisa dibaca. Saperti anu aya di Prasasti Ciaruteun sarta Pasir Jambu. Tapi aya piktograf anu ngagambarkeun sabatang dahan kalawan regang-regang dangdaunan sarta bungbuahan. Nurutkeun Rogier Diederik Marius Verbeek piktograf kasebat ngagambarkeun angka warsih. Nanging tepi ka ayeuna can aya panaliti anu bisa maos sarta ngahartikeun sacara tangtos. Sajaba ti éta, enya gé geus dibéré cungkup, lokasi prasasti anu aya di perbukitan kalawan jangkungna 559 mdpl ieu kaitung kénéh kurang karawat.
Aset berharga nu nagara boga ieu bisa dimangpaatkeun minangka objék wisata anu mending. Bisa ngamajukeun perekonomian balaréa di kira-kira lokasi ayana Prasasti Pasir Awi. Dumasar statusna minangka Cagar Budaya, sumawontén geus robah kaayaan peringkat nasional, geus sawajarna Prasasti Pasir Awi meunang perhatian leuwih jero. Dibéré catatan atawa papan inpormasi ngeunaan prasasti, leuwih alus deui mangrupa déskripsi, sajarah barang sumawonten dugi sajarah kapanggihna nyaéta lengkah mimiti anu bisa dipigawé supados prasasti ieu barobah kaayaan miboga nilai minangka artépak budaya.[16]
Prasasti Jambu atawa Prasasti Pasir Koléngkak nyaéta prasasti anu asalna ti Karajaan Tarumanagara anu kapanggih di wewengkon kebon jambu sangki-sangki 30 km palebah kulon Bogor. Prasasti Jambu tempatna Keusik Sikoleangkak (Gunung Batutulis ±367m di luhur permukaan laut) di wilayah lembur Keusik Gintung, Désa Parakanmuncang, Kacamatan Nanggung, Kabupaten Bogor. Koordinat 0°15’45, 40” BB (ti Jakarta) sarta 6°34’08, 11”. Kapungkur dina mangsa kolonial Walanda lokasi ieu kaasup Perkebunan Karét Sadéng-Djamboe nanging ayeuna disebut PT Perkebunan XI Cikasungka-Cigudeg-Bogor.[17]
Prasasti Jambu kapanggih mimiti warsih 1854 ku Jonathan Rigg dilaporkeun ka Dines Purbakala warsih 1947, nanging ditalungtik mimiti dina warsih 1954 Prasasti Jambu dipahatkeun dina batu kalawan wangun alami (sisi-sisi na ukuranana kirang langkung 2-3 méter). Prasasti Jambu diwangun ti dua jajar aksara Pallawa anu disusun dina wangun seloka nalika Sanskerta kalawan metrum Sragdhara. Dina batu prasasti ieu ogé aya pahatan gambar sapasang dampal suku anu diturihkeun dina haturan luhur seratan nanging sapalih gambar dampal suku kiwa geus leungit sabab batu haturan ieu peupeus. Prasasti ieu nyebutkeun wasta raja Purnnawarmman anu maréntah di nagara Taruma. Prasasti ieu euweuh angka warsih sarta dumasar wangun aksara Pallawa anu dipahatkeun (analisis Palaeograpis) kira-kira asalna ti pertengahan abad ka-5 Maséhi.[18]
Teks:
śrīmāndāta kṛtajnyo narapatirasamoyahpurātarumayāṃnāmmāśrīpūrṇṇapracuraripuśarābhidyavikhyātavarmmātasyédampadavimbadvayamarinagarotsādanénityadakṣa. bhaktānāyandripānambhavatisukhakarasalyabhūtaṃripuṇāṃ[18]
Unggel tarjamahan prasasti eta teh hartina:
"Kuat, matak hélok sarta jujur ka pancéna nyaéta pamingpin jalmi anu euweuh babandinganana kamasyhur Sri Purnawarman anu kalintang wanci (maréntah) di Taruma sarta anu baju zirahna kakoncara henteu bisa ditembus pakarang satru. Ieu téh sapasang tapak sukuna anu sok ngabongkar dayeuh-dayeuh satru, ajén ka para pangéran, nanging mangrupa cucuk dina daging.[17]
Di antara anu 7 ieu, ngaran Lebak geus katempo kacutat di jero Prasasti Lebak. Kapanggihna Prasasti Lebak, meunang Raja Purnawarman aya di gigir Walungan Cidanghiang, di Kampung Lebak, Desa Lebak, Kacamatan Munjul, Kabupaten Pandeglang.
Prasasti Lebak kapanggih mimitina ku Tubagus Ruszan, salah sahiji turunan sultan, dina taun 1947. Lamun ditilik kana sajarah, ieu prasasti kapanggih 2 taun saenggeus Indonesia merdéka. Matakna geus merdéka ieu prasasti bisa tuluy ditaliti taun 1954.[2]
Prasasti Lebak ogé mangrupakeun tanda bates Kerajaan Tarumanegara ku sabab harita mah prasasti dipungsikeun ogé sarua jeung piagam. Ieu prasasti ditulis maké aksara Palawa basa Sansekerta. Tulisanna maké téknik pahatan nu jerona dipahat setengah séntiméter, sarua jeung 0,5 séntiméter. Janis batu spesipikna, batu andésit ukuran 3,2 meter x 2,25 meter.[2]
Ditilik tina sajarahna, kabupaten ieu boga patalian jeung sajarah Kasultanan Banten. Tina wewengkon sajarah éta Kabupaten Lebak bisa jadi nyieun alesan wewengkon anyar kaseba. Asup ka abad ka-19, aya parobahan susunan politik di jero Kasultanan Banten jeung masyarakatna. Parobahan ieu kapangaruhan ku digantina pingpinan ti pihak Walanda nu dicekel ku Daendels taun 1808. Geus ku Daendels, tuluy urang Inggris asup ka Banten.[19]
Mimitina, dina tanggal 19 Maret 1813, Sultan Muhammad Sofiyudin, nu jadi sultan terahir dieureunkeun paksa ku urang Inggris. Dina mangsa harita, Lebak aya kénéh di handapeun pingpinan Thomas Stamford Raffles, manéhna jadi wawakil Inggris di Lebak ti taun 1811 tepi ka 1816.[20] Ku pamaréntahan Inggris, Kasultanan Banten dieureunkeun nu mana Raffles boga kamaksadan nyieun Karésidenan Banten. Dijieuna éta kasultanan sabab turunan sultan ngan saukur dijadikeun lambang jeung simbol wungkul, tapi teu boga kakawasaan maréntah. Geus kitu, Inggris ngangkat Joyo Miharjo, urang Rembang ti Jawa Tengah nu dijieun Sultan Adat Banten.[19]
Teu cukup diangkat, Joyo Miharjo dibéré gelar Sultan Muhammad Rafiudin sabab dianggap gaganti sultan terahir, nyaéta Sultan Muhammad Sofiyudin. Antara dua sultan éta boga silsilah katurunan, kacirina mah tina garis turunan ti Joyo Miharjo, carogéna Ratu Arsiah nu mana Ratu Arsiah téh adina Ratu Asiah.[19] Ratu Asiah, nyaéta indungna Sultan Muhammad Sofiyudin. Ieu nu matak kasultanan bisa diamprokeun jeung salian ti turunan Sultan Banten. Kukumaha ogé, aya béda pangaweruh mana nu turunan Sultan Banten di Lebak jeung mana nu lain turunan sultan ti Lebak.[19]
Tina uluh biung Inggris ka jero Kasultanan Banten, dijieun rupa-rupa gelar nu mana éta cara pikeun bisa ngahijikeun kasultanan. Aya béda nu katénjo tina wilayah pangaweruh. Nu lain turunan Kasultanan Banten, henteu dibére wilayah pangaweruh, lamun nu boga turunan Kasultanan Banten dibéré wilayah pangaweruh. Di mana basa harita, 19 Maret 1813[20], Kasultanan Banten dimekarkeun jadi aya opat bagéan jang dibikeun ka para turunan sultan, nyaéta:
Ieu wewengkon ayana di palebah kalér nu ayeuna mah jadi Kota Sérang, Banten anu lamun dispesipikeuna di Désa Banten, Kacamatan Kasemén. Banten Lor, sohor ku ngaran Banten Lama nu dicirian ku wangunan lila tilas Kasultanan Banten. Ieu wangunan geus jadi puseur ti karajaan jeung tempat cicingna sultan jeung kulawargana. Banten Lor henteu jol aya tina bagéan ti Kasultanan Banten, harita téh saacan abad ka-16, wawacan nu pataliana jeung Banten ngan saeutik dicutat dina sajarah. Aya carita, mimitina Banten masih mangrupakeun bagéan ti kakawasaan Karajaan Sunda, anu mana pamingpina Banten basa éta Prabu Pucuk Umum, putrana ti Prabu Sidaraja Pajajaran. Puseur dayeuh aya di Banten Girang nu kira-kira 3 kilométer ti palebah kalérna Kota Sérang. [21]
Asup abad ka-16, agama Islam lalaunan asup ka Banten nu dibawa ku Sunan Gunung Jati atawa kasohor ku ngaran Syékh Syarifudin Hidayatullah nu boga lalakon nyebarkeun Islam di Banten jeung sabudureunana. Ku Sunan Gunung Jati, pamaréntahan Prabu Pucuk Umum taun 1524-1525 M. Geus kitu, Sunan Gunung Jati nyieun Karajaan Islam di Banten ku cara ngangkat puterana nu ngaran Maulana Hasanudin dijieun Sultan Banten nu kahiji boga kawasa 18 taun (1552-1570 M). Tina carios Sunan Gunung Jati, puseur dayeuh anu asalna di Banten Girang ngalih ka Surosowan Banten Lama. Tah dina ngalih puseur dayeuh, ngaran Banten Lor jadi dipikanyaho ku urang Banten.[21]
Banten Lor boga ciri has anu ngabédakeun jeung wewengkon nu lain, nyaéta boga pangaweruh ti urang Jawa. Kanyahoana mah tina titinggaleun nu mangrupakeun Keraton Surosowan. Ieu wangunan pungsina jang panyicingan sultan, kulawarga, jeung para pengikutna. Pungsi séjén keraton, nyaéta jadi puseur karajaan dina ngajalankeun pamaréntahan Karajaan Banten. Bisa katempona tina tata pola nu nuturkeun karajaan Islam nu séjén di Jawa nu boga Alun-Alun di palebah kalér, Masjid Agung di palebah kulon, tuluy pasar jeung palabuhan di palebah wétan jeung kalérna keraton.
Keraton Surosowan teu diwangun langsung jadi, ku kituna aya opat tahap nu lalaunan matak ieu wangunan bisa tepi ka jadi. Nu kahiji, diwangun témbok nu ngurilingan keraton tina bata nu legana tepi ka 100-125 meter. Nu kadua, diwangun témbok bagéan jero anu pungsina jang nahan tembakan jeung bastion. Istilah bastion nyaéta, tungtung bénténg nu bentuna kawas intan. Wangunan nu katilu, nyaéta dijieunna rohangan deukeut témbok kalér jeung gerbang wétan. Ditempo tina sajarahna, Keraton Surosowan kungsi ngalaman ancur tepi ka runtuhna.[22]
Runtuhna Keraton Surosowan nu kahiji basa taun 1680, basa aya perang antara Sultan Agung Tirtayasa jeung Sultan Haji. Saanggeusna Sultan Haji bisa naék tahta ku sabab dibantuan ku VOC (Vereenigde Oostindische Compagnie), Keraton Surosowan dibenerkeun. Sultan Haji ménta tulung ka arsitek urang Walanda nu ngarana Hendrik Laurenzns Cardeel supaya bisa dibenerkeun deui keratona. Kaancuran nu kadua, aya dina taun 1680 basa keraton diancurkeun ku pasukan Walanda pingpinan Herman William Daendels.[22]
Ayeuna, ieu keraton geus kaasup wangunan anu dijaga ku pamaréntah pikeun neundeun nilai sajarah Kasultanan Banten Lama. Ku kituna Pamaréntah Propinsi Banten nyieun program répitalisasi Banten Lama tapi teu meunang ngaruksak wangunan sajarah jeung budayana. Banten Lor, boga daya tarik wisata nu mana bisa matak turis nganjang ka dinya. Pamaréntah ogé henteu ngarobah langsung, tapi ngamumulé ku mekarkeun pariwisata nu dimimitian ku panataan kawasan ti basa taun 2018. Aya nu bagéan tahap hiji ditempo tina wangunan Plaza Masjid Agung Banten jeung para nu dagang di sabudureun masigit.[23]
Ayeuna mah, ieu wilayah asupna ka Ujung Kulon, Pandeglang nu tina ngaranna ogé geus mangrupakeun wewengkon pangkulonna Pulau Jawa nu boga lega 128.297 kilométer. Banten Kulon ciri hasna neundeun rupa-rupa sato nu dijagaan ku pamaréntah, harita kungsi aya carita di Banten Kulon aya rékaman ti petugas Taman Nasional Ujung Kulon nu nempokeun aya maung di padang panggembalaan Cidaon. Ieu maung boga ngaran latin Panthera tigris sondaica, matak reuwas sasaha sabab sato nu keur ngadahar banténg éta téh geus kaasup sato punah ti taun 1994.[24]
Siga wewengkon Banten nu séjén nu neundeun sisimpenan sajarah, Banten Tengah ogé boga titinggaleun ti jaman batu. Wangunan jaman batu ieu bentukna punden berundak, ngarana Lebak Sibedug nu ayana kira-kira diwangun jaman umat manusa hirup geus nyicing, hartina geus lain néangan kadaharan deui. Ieu titinggaleun kaasup dina jaman prasejarah latar kabudayaana mégalitikum sanajan asupna mah néolitikum. Wangunan pundén berundak boga genep téras ku sababarahiji altar jeung batu nu nangtung dina térasna. Tepi ka ayeuna, ieu wangunan geus dijadikeun situs, nyaéta Situs Lebak Sibedug jaman néolitikum (2500-1500 saacan maséhi). Pungsina ieu situs harita ku karuhun dijadikeun panghormatan ka roh-roh sesepuh harita. Kolot baheula boga kapercayaan, ku ngajadikeun panghormatan, alam Banten Tengah bisa kajaga tina bencana jeung loba kajongjonan jang masyarakat.[25]
.jpg)
Baheulana ibukota Banten Kidul ayana di Cilangkahan ku sabab pamaréntahanna dipingpin ku bupati nu didatangkeun ku Gubernur Jendral Inggris Thomas Stamford Raffles, nyaéta Tumenggung Suradilaga.
Basa kapamingpinan Tumenggung Suradilaga, Karésidénan Banten dibagi-bagi dumasar kana Surat Keputusan Komisaris Jenderal Nomor 1, Staatsblad Nomor 81 tahun 1828. Anu mana Karésidénan Banten dibagi jadi 3 kabupaten, nyaéta:
Geus dibagi jadi kabupaten, Lebak dipecah deui nu mana jadi boga babatesan district jeung onderdistrict, nyaéta:
Tumenggung Suradilaga anu kakoncara ogé ku ngaran Raden Muhammad boga tanggal waler langsung ka Residén Banten nu geus aya di handapeun Inggris, hartina lain ka Kasultanan Banten deui. Kasultanan Banten ngalaman peupeus patempatan saprak Walanda asup, nyaéta di taun 1816. Dina taun sakitu ogé, Joyo Miharjo nu kasohor ku ngaran Muhammad Rafiudin dilesotkeun tina gelar sultan. Saanggeus kitu, kabéh bupati nu diangkat ku Inggris diganti ku Walanda. Kawas kieu susunan gaganti bupati ti pihak Walanda, Banten Kidul nu dipingpin ku Tumenggung Suradilaga diganti ku Tubagus Jamil. Boga gelar Tubagus hartina ieu jelema putra Sultan Banten Abul Mahasin Muhammad Syifa'u Zainul Abidin.[27]
Tubagus Jamil geus diangkat jadi bupati ku Walanda boga gelar Raden Adipati Jamil nu kasohor ku ngaran Pangeran Sanjaya. Tubagus Jamil mingpin Banten Kidul teu sorangan, aya wakilna nu sarua mingpin nyaéta Ki Ngabéhi Bahu Pringga, urut punggawa Kasultanan Banten. Geus kitu, wakil pingpinan nu dicekel ku Ki Ngabehi Bahu Pringga boga gelar ogé nyaéta Patih Derus. Sapuluh taun saanggeus Walanda asup ka Banten, puseur dayeuh Kabupatén Banten Kidul ngalih ti Cilangkahan ka Lebak nu baheula mah panempatan Leuwidamar. Ti saprak éta, Kabupaten Banten Kidul ganti ngaran jadi Lebak saprak tanggal 2 Desember 1828 nu tepi ka ayeuna ditangtukeun hari jadi Kabupatén Lebak.[20] Banten Kidul, nu kungsi dipingpin ku Tumenggung Suradilaga, dibagi-bagi deui jadi boga sababarahahiji district jeung onderdistrik, nyaéta:
Geus disebutkeun di luhur yén Kabupaten Lebak ibukotana Kacamatan Rangkasbitung. Salian tina kacamatan, Rangkasbitung dipungsikeun ogé jadi kota, ku kituna ieu wilayah kasebutna kecamatan kota. Henteu jol aya, kota kacamatan Rangkasbitung geus aya ti jaman Walanda.
Sabada harita, ratusan taun kamari, Rangkasbitung geus dijadikeun kota satelit nu kaasup maju di jaman éta. Ieu kota kacamatan boga ciri has, nyaéta cara mekarkeunna dumasar kana sistem karajaan. Lamun geus dumasar kana cara karajaan, rupa-rupa pangwangunan kota kawas alun-alun, masigit, jeung pendopo tangtu dijadikeun puseur dayeuh.[26]
Dumasar kana Surat Keputusan Gubernur Jenderal Hindia Belanda, Nomer 15 Kaping 17 Januari 1849, puseur dayeuh Kabupaten Lebak anu harita aya di Warunggunung kudu dialihkeun. Ku kituna, Raden Tumenggung Adipati Karta Natanagara, anu basa éta keur jadi bupati nitah ka wakilna, nyaéta Patih Jahar nu dikenal ku ngaran Patih Lebak. Tugasna kudu manggihan lokasi nu strategis pikeun puseur dayeuh pusat pamaréntahan Lebak, teu lila kapanggih daérah leuweung awi anu raweuy ku tatangkalan, ieu leuweung ayeuna mah geus jadi wilayah Rangkasbitung. Ti saprak kapanggih leuweung awi, diwangun wéh rupa-rupa pasilitas pikeun nyadiakeun urusan pamaréntahan. Lamun resmina mah, puseur dayeuh kakara dibuka pas taun 1851 anu tanggal spesipikna 31 Marét 1851.[29]
Kabupatén Lebak boga sababarahahiji wilayah anu babatesan boh jeung kabupatén, propinsi, atawa samudra, nyaéta:
| Kalér | Kabupatén Sérang jeung Kabupatén Tangerang |
| Wetan | Propinsi Jawa Barat |
| Kidul | Samudra Hindia |
| Kulon | Kabupatén Pandeglang |
Sacara geograpis, Kabupatén Lebak aya dina posisi 106 0 00’-10602 21’ Bujur Timur jeung 5 0 -100 00’ Lintang Selatan. Geograpisna ieu wewengkon, dipangaruhan ku pagunungan kawas Pagunungan Kendeng nu ngabeulah Lebak Kalér jeung Lebak palebah Kulon. Ku ayana Gunung Kendeng, kontur taneuh di Kabupatén Lebak kaasup datar jeung aya gelombang katambah pariasi luhurna antara 0-1000 meter di luhur permukaan laut (dpl). Lamun dirinci deui, keluhuranna 0-200 meter luhureun laut sabudureun basisir, 201-500 meter luhureun laut Lebak tengah, 501-1000 meter luhureun laut Lebak kidul.[30]
Kabupatén Lebak ngawengku lega tepi ka 304.472 hektar.[26] Di daérah kalér, ieu kabupatén mangrupakeun dataran rendah, lamun di kulon mangrupakeun pagunungan nu lengkep jeung puncakna Gunung Halimun di ujung babates Kabupatén Bogor jeung Kabupatén Sukabumi. Ieu daérah diliwatan kénéh ku Walungan Ciujung tepi ka kalér.[31]
Kabupaten Lebak ku sabab deukeut ka basisir boga iklim nu dipangaruhan ku angin Muson jeung La Nina. Cuaca lolobana dipangaruhan ku angin baratan ti Samudra Hindia jeung Benua Asia dina usum ngijih. Salian ti éta, aya angin timuran dina usum halodo. Curah hujan diitung sataunna tepi ka 2.000-4.000 mm kaasup suhu udara antara 20°-32°C.[19]
Patalian kénéh jeung usum-usuman, di Kabupaten Lebak aya sababarahiji walungan ti kaler ka kulon anu tungtungna ngocor ka Laut Jawa. Salah sahijina Walungan Ciujung, boga ngaran ujung lantaran ngocorna ngaliwatan Kabupaten Lebak tepi ka Laut Jawa. Walungan Ciujung mangrupakeun walungan pangpanjangna di Propinsi Banten. Walungan nu lainna, nyaéta Walungan Cibaréo, Walungan Cisawarna, Walungan Cimadur, Walungan Cisiih, Walungan Cimancak, Walungan Cihara, Walungan Cipageran, jeung Walungan CIlangkahan.[32]
Dumasar kana Peraturan Bupati Lebak Nomer 129 Taun 2020[33] ngeunaan susunan organisasi, tugas jeung pungsi, ogé tata kerja kecamatan di sabudureun pamaréntah Kabupatén Lebak,[34] samudaya pingpinan di jero pamaréntahan boga tugasna masing-masing. Pingpinan daérah ieu, nyaéta bupati nu mingpin urusan pamaréntahan di mana kabéh wewenang jadi urusan otonom. Di handapeun bupati aya sekretaris daérah, saenggeus sekretaris daérah aya kecamatan, kelurahan tepi ka handapeuna mangrupakeun kelompok jabatan pungsional.[35]
Daptar kacamatan jeung kelurahan di Kabupaten Lebak[32], nyaéta:
| Kode Kemendagri | Kacamatan | Jumlah Kelurahan | Jumlah Desa |
Status | Daptar Desa/Kelurahan |
|---|---|---|---|---|---|
| 36.02.09 | Banjarsari | 20 | Desa |
| |
| 36.02.03 | Bayah | 11 | Desa |
| |
| 36.02.07 | Bojongmanik | 9 | Desa |
| |
| 36.02.18 | Cibadak | 15 | Desa |
| |
| 36.02.19 | Cibeber | 22 | Desa |
| |
| 36.02.28 | Cigemblong | 8 | Desa |
| |
| 36.02.26 | Cihara | 9 | Desa |
| |
| 36.02.16 | Cijaku | 11 | Desa |
| |
| 36.02.17 | Cikulur | 13 | Desa |
| |
| 36.02.10 | Cileles | 12 | Desa |
| |
| 36.02.20 | Cilograng | 10 | Desa |
| |
| 36.02.11 | Cimarga | 17 | Desa |
| |
| 36.02.04 | Cipanas | 14 | Desa |
| |
| 36.02.27 | Cirinten | 10 | Desa |
| |
| 36.02.23 | Curugbitung | 10 | Desa |
| |
| 36.02.08 | Gunungkencana | 12 | Desa |
| |
| 36.02.24 | Kalang Anyar | 7 | Desa |
| |
| 36.02.25 | Lebak Gedong | 6 | Desa |
| |
| 36.02.06 | Leuwidamar | 12 | Desa |
| |
| 36.02.13 | Maja | 14 | Desa |
| |
| 36.02.01 | Malingping | 14 | Desa |
| |
| 36.02.05 | Muncang | 12 | Desa |
| |
| 36.02.02 | Panggarangan | 11 | Desa |
| |
| 36.02.14 | Rangkasbitung | 5 | 11 | Desa |
|
| Kelurahan |
| ||||
| 36.02.12 | Sajira | 15 | Desa |
| |
| 36.02.22 | Sobang | 10 | Desa |
| |
| 36.02.21 | Wanasalam | 13 | Desa |
| |
| 36.02.15 | Warunggunung | 12 | Desa |
| |
| TOTAL | 5 | 340 |
Kabupatén Lebak geus maparin publikasi kaayaan démograpi masyarakatna anu lamun ditempo ti Kacamatan Malingping tepi ka Curugbitung, dijéntrékeun deui kawas kieu:
| Kacamatan | Lalaki | Awewe | Total |
|---|---|---|---|
| Malingping | 36 163 | 34 921 | 71 084 |
| Wanasalam | 30 028 | 28 102 | 58 130 |
| Panggarangan | 19 839 | 18 699 | 38 538 |
| Cihara | 17 030 | 16 144 | 33 174 |
| Bayah | 23 199 | 22 236 | 45 435 |
| Cilograng | 18 174 | 17 046 | 35 220 |
| Cibeber | 29 084 | 27 638 | 56 722 |
| Cijaku | 15 702 | 14 886 | 30 588 |
| Cigemblong | 11 281 | 10 310 | 21 591 |
| Banjarsari | 33 840 | 31 610 | 65 450 |
| Cileles | 28 132 | 26 304 | 54 436 |
| Gunungkencana | 19 741 | 18 586 | 38 327 |
| Bojongmanik | 12 610 | 11 955 | 24 565 |
| Cirinten | 15 191 | 13 964 | 29 155 |
| Leuwidamar | 28 423 | 26 039 | 54 462 |
| Muncang | 19 258 | 18 021 | 37 279 |
| Sobang | 16 142 | 15 121 | 31 263 |
| Cipanas | 26 059 | 24 980 | 51 039 |
| Lebakgedong | 11 191 | 10 673 | 21 864 |
| Sajira | 28 466 | 27 366 | 55 832 |
| Cimarga | 36 862 | 34 645 | 71 507 |
| Cikulur | 30 212 | 28 069 | 58 281 |
| Warunggunung | 31 971 | 30 029 | 62 000 |
| Cibadak | 36 612 | 34 227 | 70 839 |
| Rangkasbitung | 68 922 | 66 023 | 134 945 |
| Kalanganyar | 20 088 | 18 740 | 38 828 |
| Maja | 30 842 | 28 863 | 59 705 |
| Curugbitung | 18 990 | 17 544 | 36 534 |
| Kabupaten Lebak | 714 052 | 672 741 | 1 386 793 |
Sumber ékonomi Kabupatén Lebak geus ditaliti dumasar kana hasil pertanian. Ditempo kana kaayaan alamna, ékonomina naék ku sabab dina prosesna kaasup ékonomi keberlanjutan. Ieu jadi katahanan utama ékonomi daérah, jumlah penduduk Lebak nambahan berarti hasil ékonomi ditungtut sarua nambahan ogé. Aya ukuran jang ngitung indikator ekonomi unggal taun, nyaéta ku ukuran peningkatan hasil agrégat nu mangrupakeun barang jeung jasa.[37] Sakieu mah hasil tani di Kabupatén Lebak kaasup alus lantaran ditempo tina hasil Indeks Pembangunan Manusia (IPM) Kabupaten Lebak panghandapna dibandingkeun dalapan kabupaten kota nu lain di Propinsi Banten taun 2022.[38]
Produk Domestik Régional Bruto, nu matak jadi ujung pilar itung-itungan ékonomi daérah ieu. Dina hasil ukuran panalitian, aya sababarahahiji séktor nu stratégis nyieun ékonomi kompetitip, nyaéta: séktor pertanian, séktor wangunan jeung konstruksi, sarta séktor bank didukung ku lembaga keuangan nu séjén. Aya ogé hiji séktor unggulan di Kacamatan Wanasalam nu kaasup kritéria séktor maju pesar, sektor basis, jeung bisa pasaing-saing jeung patempatan lain. Nu maju di Kacamatan Wanasalam ayana di séktor pertanian.[37]
Ditempo tina hasil tani, Kabupaten Lebak bisa ngahasilkeun rupa-rupa pepelakan jeung pertambangan. Aya sababarahiji karakteristik tutuwuhan nu bisa dipelak:
Kabupaten Lebak boga 3 stasiun KRL jeung KA Lokal Merak nu masih beroperasi, nyaéta:
Salian anu di luhur, aya ogé stasion anu geus teu nyadiakeun layanan nu jumlahna aya 17 stasiun ku sabab jalurna geus teu aktip, nyaéta:
Lebak mangrupakeun wewengkon nu beunghar ku warisan budaya ti karuhun, ieu nu matak Lebak jadi salah sahiji puseur budaya jeung sajarah Banten tepi ka ayeuna. Nu matak Lebak kasohor ka mana-mana ku sabab di jerona aya masyarakat Baduy nu geus kanyahoan boga cara hirup nu kaasup unik.
Loba persepsi jelema lamun geus ngadéngé Baduy, atawa Kanékés téa mangrupakeun suku, padahal Baduy ogé hartina panempatan ngaran désa nu di jerona aya kelompok masyarakat di mana nyekel pisan adat karuhunna. Jumlah warga Baduy kurang leuwih 26.000 jiwa nu kabagi deui jadi dua panempatan, nyaéta Baduy Luar jeung Baduy Jero. Sarua Baduy, najan teu bisa dihijikeun sabab aya babatesan di dua panempatan éta ku gubug nu dijieun tina awi. Anu biasana bisa diakses ku urang luar nyaéta, Baduy Luar, éta ogé aya sababarahahiji tempat nu dijaga pisan teu meunang diliwatan sabab sakral.[39]
Suku Baduy boga cecekelan nu ketat pisan lamun geus patali jeung adat istiadat, tapi lain hartina kakurung dina padukuhan sabab padusunan di Baduy enya gé dijaga pisan kudu angger aya dina kaayaan kampung nu pernahna boga sabudureun imah tina awi. Ku lantaran masyarakat Baduy hirupna sauyunan nu matak singkah éta imah awina padeukeut-deukeut. Tina cara kieu nempokeun Baduy ngajaga ogé tina sababarahahiji pantangan nu ampir sarua jeung tabu. Salah sahijina masyarakat luar Baduy teu meunang asup ka sabagéan tempat atawa teu meunang sembarang moto bisi jadi matak ka hareupna.[39]
Suku Baduy, teu kabéh nutup diri ku sabab aya Baduy Luar nu sababarahahiji tempatna bisa dianjangan ku turis luar. Urang Baduy Luar, bisa kénéh narima tamu tepi ka turis luar negri. Ditempo tina pangaweruh budaya, Baduy Luar mah bisa kénéh narimakeun saumpama aya turis nu maké banda éléktronik atawa banda lain nu meunang dijieun pabrik. Baduy Luar ogé nu dipingpin ku Jaro bisa narima lamun aya turis atawa panaliti anu ngéndong di salah sahiji imahna. Béda jeung Baduy Dalam, nu boga tilu désa: Cikeusik, Cikertawarna, jeung Cibéo. Désa Cibéo kaasupna terbuka ka para turis, tapi teu meunang moto atawa maké banda meunang pabrik kawas sabun, sampo, odol, atawa cairan kimia anu séjén lamun keur mandi ku sabab bisa ngajadikeun alam Baduy karuksak.
Aya oge Désa Cikeusik nu kasohor ku béntang alamna nu kacida alus, tapi tara dianjangan ku para tamu. Nu matak sarua Baduy Luar jeung Baduy Dalam aya dina sababarahahiji sipat nu masih dipaké kawas gotong royong. Hususna ku suku Baduy Dalam, katempo sipat gotong royongna lamun geus aya wargana nu ngalih da Baduy Dalam masih nganut sistem nomadén atawa ulah-alih téa. Lamun geus ngarasa panempatana kurang merenah, warga Baduy Dalam biasana néangan wilayah séjén nu dianggap leuwih subur sabab boga kayakinan ka sistem ladang terbuka.[40]
Salian ti katalian sohor masyarakat Baduy, beungharna Lebak ogé didukung ku bentang alamna nu éndah tur lega ti jaman karajaan. Ku kituna, pamaréntah Kabupatén Lebak inpéstasi kana sumber pariwisata, kawas basa Inpentarisasi Toponim Budaya nu dijadikeun agenda penting ngeunaan pangmekaran wisata.[41] Beungharna budaya ti Lebak bisa ditempo dina kategori di handap ieu:
Ngaran "dog dog" nu jadi idéntitas kasenian ieu dibawa tina sora alat musikna sorangan nu ngaluarkeun sora dog dog. Tina éta, ngaran dog dogna dipaké tepi ka ayeuna pikeun kasenian has Banten. Sora dog dog ayana tina alat musik anu ditepak atawa ditabuh. Lamun ngaran lojorna mah asli ti Basa Sunda anu boga harti panjang ti ukuran alat musikna.
Alat musik dogdog, dijieun tina kai nu bentukna silinder manjang di mana tengahna dijieun liang leutik atawa rongga. Dina dua tungtung rohangan jero alat silinder éta henteu sarua sabab tungtung anu hiji boga diaméter kira-kira kana 15 séntiméter, lamun tungtung nu séjén diaméterna kira-kira 13 séntiméter. Lamun ditenjo jumlah panjangna kurang leuwih 90 séntiméter. Palebah tungtung buleud nu leuwih gedé biasana ditutupan ku kulit embé nu geus meunang ngagaringkeun. Geus kitu, dicacag maké awi nu dipaseuk atawa dibaji pikeun bisa nyetel sora nu bisa kaluar. Ieu alat musik dimekarkeun budayana di wilayah Banten Kidul, lamun teu di Kabupatén Lebak, nya di Kabupaten Pandeglang. Nu matak jadi ciri has lantaran ieu kasenian make angklung buhun.[43]
Kasenian ieu jadi salah sahiji has urang Banten lantaran ngandung pamaké nu teu kawas biasana. Debus nyaéta kasenian tradisional ti Propinsi Banten nu nempokeun atraksi kekebalan awak jelema ngalawan rupa-rupa banda nu kacida seukeutna. Ngaran debus ogé teu bisa lesot tina istilah Bahasa Arab nyaéta "dablus" hartina téh tungtung sanjata nu seukeut.
Hiji pintonan kasenina debus ngandung unsur seni oge unsur agama, kaduana dihijikeun ku élmu kabaténan nu kasebutna gé nuansa magis. Dina mangsa harita, jaman Kasultanan Banten, debus dipaké cara nyebarkeun agama Islam di wewengkon dinya. Asup ka pamaréntahan Sultan Ageng Tirtayasa, debus dipaké jang ngompa sumanget rakyat dina ngalawan urang Walanda. Ngan, beuki ka dieu, kakawasaan Sultan Ageng Tirtayasa teu salilana kuat sabab kungsi digantikeun ku Sultan Rafiudin nu matak ieu kasenian leungit.[44]
Asup deui kana taun 1960-an, kakara debus bijil deui ku cara jadi pintonan hiburan warga sabab lamun dipaké maséaan jelema geus teu meunang ku hukum nu lumaku dina Orde Baru. Ceuk urang Banten mah asal-usul debus mimitna kapanggih ti kasenian Al Madad anu boga sababarahahiji perkara nu sarua. Beuki ka dieu, jumlah kelompok kasenian Al Madad teu saloba kelompok kasenian debus. Jadi tina carita ieu, debus asup ka jaman modern carana mekar di padépokan, nyaéta silat. Tepi ka danget ieu, aya anggapan di masyarakat ditu lamun unggal pamaén debus geus tangtu bisa silat, tapi henteu unggal nu bisa silat bisa jadi pamaén debus. Anggapan éta bijil di masyarakat sabab loba gerakan silat nu dasarna tina gerakan atraksi debus nu matak duanana teu bisa dilésotkeun. Ayeuna, kelompok kasenian debus biasana bakal nginduk ka padépokan silat.[44]
Dina atraksi debus, nu matak reuwas sabab pamaéna katempo neleg seuneu, leumpang di luhureun seuneu, nyolok beuteung maké golok jeung nyolok létah maké harum. Atraksi éta nu matak jadi menarik lantaran para pamaéna teu katempo gering, pokona mah teu katempo getihan. Ku kieuna geus dibahas tadi debus ngandung unsur seni jeung magis, aya patalina jeung silat basa kasenian ieu dihirupkeun deui ku padépokan silat, tapi lain hartina kabéh sanggar silat ngagarap kasenian debus. Tapina, antara silat jeung debus teu bisa dipisahkeun ditempo tina mimiti dihirupkeun debus jeung rupa-rupa gerakan pamaén debus nu aya nyaruaan ogé jeung silat. Aya sababarahahiji nu boga kayakinan yén silat teh dadasarna jelema bisa ahli kana debus. Lamun ku jaman ayeuna mah, debus ngan dipintonkeun dina acara-acara gedé kawas adat, hajatan nikah, hajatan sunat, hari kaagamaan, hari kemerdékaan, atawa lamun keur aya tamu nu datang. Ku ayana jaman beuki modern, jelema nu daék kana debus beuki saeutik matak ku ayana ieu kasenian bisa ngangkat industri pariwisata di Banten sabenerna mah.[44]
Sajaba jadi salah sahiji unsur penting kabudayaan, kasenian topéng bisa ditempo tina latar Lebak nu beunghar ku nilai budaya. Aya ngarana Kasenian Topéng Masyarakat Kasepuhan Guradog Lebak Banten nu mana ngandung répléksi kaéndahan gerak jeung sore, ogé para pamaén anu mintonkeun makna nu hirup di masyarakat Lebak tepi ka ayeuna. Kasenian topéng ieu mekar di Kampung Guradog, Lebak nu mana kaasup lila pangmekarana sabab aya sababarahahiji paktor nu nyieun ieu kasenian teu pati mekar.[45]
Ditempo tina unsur di jero kasenian ieu, aya dua bentuk seni, nyaéta Jaipongan jeung drama. Atraksi kasenian diayakeun ku cara bentuk carita, ceuk urang sastra mah babad jeung roman téa. Carita babad dicokot tina caritaan heubeul (klasik) nu ngandung unsur kasajarahan jeung kapercayaan. Lamun caritaan roman ngandung kisah kahirupan sapopoé. Kasenian nu ayana di Kampung Babakan Pasir Nangka, Kacamatan Curug Bitung ieu neundeun warisan ti karuhun mangrupakeun seni nu bisa nempokeun makna simbolik.
Istilah Guradog, dipaké jang méré idéntitas kampung nu boga asal silsilah kata ogé nyaéta mantog. Mangsa harita ceuk karuhun di Guradog, aya warga nu keur nyiar ngaran jang ngaran kampungna. Péktéh ditéang kaditu kadieu acan kapanggih, geus kitu mah mantog wéh. Mantog hartina balik deui lantaran teu kapanggih naon nu ditéangna. Aya paribasa kieu:
'Baheula maranehna kaditu kadieu néangan ngaran, tapi teu beubeunangan tuluyna mantog, nya ahirna ngaran mantog teh dipake keur ngaran anu di téangan téa nyaéta guradog wé nepi ka ayeuna.'
Ti saprak aya paribasa kitu ka hareupna istilah mantog dimekarkeun pikeun jadi Guradog. Kasenian ti wewengkon ieu beda jeung topéng di tempat séjén kawas Indramayu jeung Cirébon lantaran lamun ti Kasepuhan Guradog mah lain kasenian asli ti dieu, nalika leuwih ka akulturasi Kabupatén Sérang jeung Rangkasbitung. Jadi aya pataliana jeung daérah Kérésék Kabupatén Sérang sabab di ditu loba pakumpulan jeung tokoh seni topeng nu ngarana “Murta” jeung “Konah.” Duanana ngahiji dina hiji pakumpulan kasenian topéng nu ayana di Sérang tadi.[45]
Geus itu, ata oge pakumpulan Kasenian Topeng “Sarmanuh,” ti Cijambul nu tepi ka ayeuna teras mekarkeun kasenian topéng ka kabéh wilayah Banten. Lamun numutkeun ceuk tokoh masyarakat Guradog, basa taun 1970-an rombongan ti Kérésék sering digeroan kanggo ngaramékeun Upacara Sérén Taun di Guradog. Basa harita, kasenian topéng mekar pisan sering dilalajoan ku masyarakat unggal acara kariaan boh éta pésta rakyat atawa pésta formal.
Kasenian topéng di Guradog sabenerna mah acan lila sabab karék aya sababarahahiji taun Kamari nanging para pamaén jeung warga nu sok lalajo kasenian geus aya ti basa harita. Maranéhna biasana indit sorangan-sorangan jang bisa lalajo kasenian topéng. Ditempo deui tina pergerakan tokoh kasenian, ieu tari topéng kaasup lila majuna sabab grup anu biasa ngeusi atraksi can bisa nyieun pertunjukan sorangan. Butuh loba baraya nu mantuan ngeusi pamaén topéng ti seniman séjén.[45]
Kasenian topeng di Guradog bisa mekar dipangaruhan ogé ku Karajaan Pajajaran, kungsi nyebar carita yén baheulana alat musik paranti kasenian dibikeun ku pihak karajaan nu disebut gamelan karuhun. Tepi ka ayeuna, di kalangan masyarakat ditatanyakeun ieu lain hartina masyarakat Guradog turunan Prabu Siliwangi. Sésérahan gamelan karuhun ti Banten ka Guradog lumangsung basa aya kénéh Bapak Kolot dina taun 1900. Tepi ka ayeuna, éta gamelan karuhun diteundeun di Citorék atawa Guradog I. Masih kénéh diteundeun sabab éta banda dianggap cikal bakal mekarna kasenian topéng.
Alat-alat kasenian mangrupakeun goong, bonang, saron, suling, jeung sajabana. Tepi ka ayeuna degung buhun éta dipaké dina acara Sérén Taun. Kasenian topéng di Guradog dimimitian ku Atong Grup nu aya ti taun 2005. Dibéré ngaran Atong sabab nyokot tina sesepuh kaseniana, pakumpulan Atong Grup mung aya dua taun sabab basa 2007 aya kasenian lain nu leuwih maju deui. Salah sahiji panangtu kaayaan kasenian topéng di Guradog sabab bisa nyitak penari nu bisa jaipong bari ngabogaan cara jogét nu alus.[45]
Nu bisa jaipong dina kasenian wajib bisa silat, ku kituna penari jaipong dibekelan dasar-dasar silat heula basa latihana. Maranehna dibekelan 33 jurus silat, pungsina jang bela diri bisi aya jelema jahat nu boga maksud goréng ka para penari. Pungsi kadua diajar dadasar silat nyaéta mangaruhan gerakan awak kawas leungeun jeung suku sangkan boga gerakan nu has nyirikeun bela diri silat. Lamun diténjo tina alat-alatna, goong nu dipaké nyaéta goong angkog, lamun nu dipaké jang kasenian jaipong disebutna goong ageung.
Pamaén kasenian topéngna, aya kira-kira limaan nu mana unggal pamaén didatangkeun ti luar Guradog kawas Balaraja, Kérésék, Muncung, jeung sajabana. Sabenerna, pamaén tari topéng bisa ogé dibawa ti kampung sorangan tapina biasa tampil di sabudureun rohangan atawa imah sabudureun ditu wungkul. Salian ti anu nari, aya ogé propesional nu didatangkeun ti daérah Muncang. Kasebut propésional sabab geus biasa ngeusi jaipong di tempat nu loba panongtona. Aya ogé sindén lokal ti Gurandog najan bisa ngeusi ti imah ka imah tapina can bisa di tempat nu pertunjukana loba panongton sabab masih kénéh latihan sababaraha bulan.
Kostum penari topéng sabenerna mah aluna ku anu husus paranti atraksi, ngan ayeuna mah diuihkeun deui ka para pamaén jeung sanggarna. Lamun enya bisa make kostum husus leuwih alus lantaran alus katempona ku panongton. Biasana pamaén kasenian topeng aya anu maké baju kamprét hideung atawa baju jeung calana hideung kawas pamaén pencak silat. Nu penting mah dina hiji rombongan seni aya anu saragam kabéhanana.[45]
Kasenian tradisional dina mangsa na kantos ngalaman kejayaan, sabot éta masyarakatna ngajadikeun salah sahiji tontonan anu dipikabeuki pisan ku kawula anom atawa golongan sepuh. Nanging pandeuri, ku ayana kasenian tradisional anu museur di wewengkon wewengkon pilemburan atos ngalaman pergeseran anu cekap hartina. Pintonan kasenian wewengkon ngan digemari ku golongan umur nu tangtu, éta ge geus loba ngurangan. Sapalih kasenian tradisional ayeuna atos kantun ”posil” patilasan wungkul tanpa wujud. Tahapan-tahapan dina kasenian Topéng nyaéta minangka: Ibing Jaipongan, bobodoran, tahapan lakon atawa carios. Tahapan lawakan atawa bodor nyaeta pembuka antawis seni Jaipong ka tahapan lakon atawa carios. ku kituna lakon atawa carios dipisahkeun ku tampilan lawakan atawa bodor. Dina lawakan biasana tukang lawak atawa pelawak ngayakeun jual beuli kalawan pamaen kendang. Maranéhanana silih walon atawa ngawaler sahutan piliganti.[45]
Rupi ieu biasana henteu mangrupa hiji carios dina wangun drama atawa sandiwara nanging dina wangun obrolan atawa dialog sababaraha jalmi anu matak gelak seuri para panongton. Dina babak bubuka, dimimitian kalawan tatabeuhan atawa soanten musik gamelan kalawan lantunan tembang-tembang wirahma Jaipong. Lantunan tembang kasebat ngiringkeun sababaraha jalmi penari Jaipong. Sateuacan kasenian dikawitan leuwih tiheula dibuka kalawan Kidung, kartk disambung embang-tembang anu lianna. Tembang-tembang ieu lolobana dipeéta ku para panongton, saterusna asup kana acara lawakan tuluy obrolan antara tukang ngabodor kalawan pamaén kendang.[46]
Réngsé ngalawak saterusna kadenge tembang Dermayon dituluykeun tembang jalan. Tembang ieu teh pembuka acara kanggo ngalengkah ka tahapan carios atawa lakon. Selanjutnya para tukang bodor dina tahapan lakon atawa carios badé robah kaayaan pembantu ‘badéga’. Ditutup kalawan tembang Karatagan anu wirahma ampir sarua kalawan tembang jalan. Tembang Kratagan eta minangka panutup acara kasenian Kedok. Mengawali seni ibing Jaipong minangka tahapan kahiji dina kasenian Kedok, dibuka kalawan kidung bubuka.[45]
Kidung ieu téh minangka tembang kahiji anu kadudukan na minangka panangtayungan supados acara lancar, suksés, nyenangkeun sadaya pihak, sarta henteu lumangsung perkara anu henteu dipikahayang sepertos kaributan sarta cilaka. Diteraskeun kalawan tembang Tepang Sono atawa biasana seniman beuki kana neda tembang naon anu rék ditembangkeun ka para panongton atawa penikmat seni ieu. Tembang-tembang anu disuguhkeun di antarana Kidung Bubuka, Papacangan, Kembang Boled, Kabungbulengan, Poho Ka Wangsul, Dermayon, Masket Hate, Tepang Sono, Ayunan Ambing, Gaplek, Buah Kawung, Kangsreng, sarta Daun Hiris.[45]
Kasenian tradisional ieu dina mangsa na kantos ngalaman kajayaan, sabot éta masarakatna ngajadikeun salah sahiji tontonan anu digemari pisan sae ku kawula anom atawa golongan sepuh. Nanging pandeuri, kehadiran kasenian tradisional anu museur di wewengkon wewengkon pilemburan atos ngalaman pergeseran anu cekap hartina. Pintonan kasenian wewengkon ngan digemari ku golongan umur nu tangtu, itu pun atos ngurangan. Sapalih kasenian tradisional ayeuna atos kantun posil ayawa patilasan wungkul tanpa wujud.[47]
Kasenian Topéng anu aya dina balarea Kasepuhan Guradog, ngan dipikawanoh ku balarea kira-kira sepertos Kabupaten Lebak,Rangkasbitung, sarta Kabupaten Serang Propinsi Banten. Kanggo balarea di jabi eta, kasenian Kedok wujudna sindang siur aya anu mengidentikkeun kalawan ibing Kedok ti Kabupaten Indramayu sarta Cirebon,aya deui anu nyaruakeun na kalawan Kedok Monyet (Doger Monyet). Perkawis ieu ngabuktoskeun yen hal mekar kasenian Kedok tacan menyebar sarta dipikawanoh ku balarea anu tebih sepertos Propinsi Jawa Kulon, DKI Jakarta,[48] sarta Lampung.
Kasenian Topéng béda kalawan Kasenian Ibing Kedok sarta Kasenian Kedok Monyet (Dogér Monyét). Kasenian Topéng mangrupa wangun kasenian anu di jerona ngandung unsur musik, ibing, lawakan, sarta lakon atawa carios. Musik dina kasenian Topéng ngagunakeun instrumen Jaipong, kitu ogé dina tariannya. Dituluykeun kalawan pintonan lakon atawa carita. Carios anu dipidangkeun dibagi barobah kaayaan dua rupi nyaéta Babad sarta carios Roman.
Ampir sarua jeung angklung nu séjén, angklung buhun ngandung ciri has nu katempo dina pangbéda lantaran angklung buhun mah dipakekeun batang paré. Kasenian ieu mangrupakeun panglengkep tina updacara ritual paré, kawas ngaseuk atawa Sérén Taun. Upacara adat sérén taun mangrupakeun salah sahiji tradisi dina masyarakat Sunda Banten nu teu bisa leupas tina unsur magis jeung sakral. Unsur sakral éta dibentuk tina tahapan ritual nu pokus dina iringan sora instrumen musik. Di antara instrumen lalaguan prosesi adat sérén taun, aya hiji alat musik awi nu disebat angklung buhun.[49]
Tah, tina ieu katempo ciri has angklung ti Lebak. Angklung buhun boga ciri has ditempo tina bentukna nu leuwih gedé tina angklung biasa. Bahan dasarna ogé, dijieun tina bambu apus nu matak sora tina angklung buhun leuwih tarik. Sora angklung buhun, lamun diperhatikeun leuwih kasar sabab boga liang resonansi anu leuwih gede ti batan Angklung Padaéng (sohor ku ngaran Angklung Ujo). Ciri has nu lain, aya dina pernak-pernik luhureun angklung sabab aya batang paré nu ditalikeun tepi ka ngabentuk rumbé-rumbé kawas daun kalapa ngora.[50] Ngaran buhun asalna tina Basa Sunda nu hartina kolot atawa kuno. Ngaran ieu ngarépréséntasikeun sajarah panjang patali jeung masyarakat Baduy dina jero alat musik éta. Ku saab kitu, kasénian ieu dianggap ngandung makna penting dina mertahankeun budaya masyarakat Baduy.
Pamaén angklung buhun kudu pisan lalaki sabab anggota pamaéna mangrupakeun seniman buhun. Jumlah pamaén angklung buhun aya dua welas urang, jumlah éta disesuaikeun jeung jumlah alat musik angklung nuhun nu sadia. Tina jumlah dua welas urang éta, salapan di antarana pamaén angklung jeung tiluan urang pamaén bedug. Dina atraksi pintonana, para pamaén angklung buhun maké busana has masyarakat Baduy. Busana éta di antarana mangrupakeun baju lengan panjang jeung calana péndék warna hideung. Salian ti éta, aya iket jang hulu tina kaén anu dibedakeun saeutik warnana ti batan baju nu lain.[51]
Lebak boga sisimpenan ti karuhun anu dijaga tepi ka danget ieu, boh ku masyarakat ogé ku pamaréntah. Situs nu disimpen di Lebak lobana dijieun ti basa harita jaman batu. Pungsina éta situs baheula téh jang pupujieun ka roh-roh karuhun anu tepi ka ayeuna dipungsikeun sarua jadi pupujieun ka kolot karuhun ku sababarahahiji warga.
Lamun ditempo tina administrasina, ieu situs aya di Kampung Cibedug, Kelurahan Citorek Barat, Kecamatan Cibeber, Kabupaten Lebak. Lamun sacara astronomisna mah aya dina titik koordinat UTM 48 M nu mana titik X 0642875 jeung titik Y 9257504 ngandung elepasi ± 877 méter tina permukaan laut. Situs Lebak Cibedug babatesan jeung sababarahiji penampatan nu ayana walungan jeung bukit pasir, nyaéta:
Situs Lebak Cibedug ini mibanda lahan nu legana ± 40.400 m² (dumasar kana SK Menteri No. 139/M/1998).[52] Kompleks situs itu nu kaasup jaman kabudayaan mégalitik mangrupakeun situs nu aya tingkatan rupa-rupa. Tingkatana aya nu batu nangtung, batu datar, jeung tahta baru nu ngandung pundén berundak palebah pangsakralna. Ditempo tina kabéh wangunan, titinggaleun budaya di situs ieu nempokeun hiji kompleks anu rapih boga struktur nu ngandung tilu pundén lamun ditilik ti kulon ka wétan beuki luhur. Pundén nu kahiji di kulon mangrupakeun bagéan rohangan panghadapna lamun dibandingkeun jeung pundén kadua jeung katilu. Punden kadua ayana di tengah jeung nu katiluna mah intina, puseur nu ayana di wétan ku posisi pangluhurna. [52]
Pundén kahiji, miboga dénah pasagi jeung boga titinggaleun mangrupakeun struktur tina batu andesit nu lengkep ku hiji tangga. Salian ti éta, aya dua ménhir nu geus rubuh posisina pagigir-gigir. Pundén kadua, aya di palébah wétan pundén nyaéta struktur pasagi deui nu kaasup struktur baru andesit. Pundén ieu, boga tilu susunan undakan nu beuki ka luhur, beuki leutik ukuranana. Palébah kidul dijieunna tina struktur anu boga tilu undakan, aya hiji susunan batu pasagi ku opat batu nangtung tapi ka posisi miring ogé di tungtungna. Susunan ieu nu ku masyarakat tepi ka ayeuna dijadikeun keramat, palebah sisi nu aya susunan batu andesit dénah pasagi oge boga opat batu datar siga sapasang tepi ka kawas bentu batu korsi.[52]
14. Religi Tarik Kolot
15. Water Turn Rangkasbitung
16. Tambang Emas Cikotok
Tambang Emas Cikotok mimiti dioperasikeun ku pausahaan swasta Belanda NV Mijnbouw Maatschappy Zuid Bantam (NV MMZB). Tambang Emas Cikotok mangrupa usaha panggalian bijih emas sarta pérak anu dipigawé kalawan ngadongkar lombang atawa gua (underground mining). Panalungtikan ngeunaan geologi di wewengkon Cikotok sarta sakurilingna (Tambang Emas Cikotok) geus dipigawé dina warsih 1839-1916 ku para panaliti, anu diwangun ti Homer, Hasaki, Junghuhn, Verbeck, Fenaema Van Es, sarta Zungler.[53]
Ngaran anu kasebut manggihan indikasi tamper emas di wewengkon Bayah, Cimandiri, sarta Cikotok. Sedengkeun eksplorasi geologi sarta panalungtikan anu husus ngeunaan kandungan warsih 1924-1936. Pangwangunan Tambang Emas Cikotok lumangsung salila tilu warsih, saprak 1936 dugi 1939. Anu ngawengku pangwangunan raramat lori gantung (kabelbaan), pabrik pengolahan sarta pasilitas-pasilitas tambang jeung padumukan jang pupuhu pausahaan sarta pagawé tambang. Bijih emas di wewengkon Cikotok, Cirotan sarta sakurilingna dipigawé ku W.F. Oppenoorth. Dina warsih 1939, Pabrik Pasirgombong mimiti produksi kalawan ngokolakeun bijih ti Tambang Emas Cikotok sarta Cipicung. Produksi kasebat lumangsung dugi peupeus perang Dunya 1 sarta asupna Jepang ka Indonesia dina warsih 1942. Mangsa pendudukan Jepang (1942-1945), panambangan angger mapan sarta dipigawé ku pausahaan Jepang nyaéta Mitsui Kosha Kabushiki Kaisha di lokasi tambang Cirotan kalawan tujuan utamana meunang konsentrat timah hideung (timbal) anu mangrupa bahan lulugu, poko mesiu[53]
Sanggeus Indonesia merdeka, Tambang Emas Cikotok aya di handap pengawasan Jawatan Pertambangan Republik Indonesia dugi robih status kaayaan Pausahaan Nagara dina 1960. PN Tambang Emas Cikotok anu dijieun dumasar PP No. 91 Th. 1961. Pausahaan ieu teh ti NV MMZB (Mijnbouw Matschapij van Zuid Bantam) anu ngokolakeun tambang emas di Cikotok. Saterusna, dina 5 Juli 1968, Tambang Emas Cikotok dihijikeun jeung genep pausahaan tambang lianna sarta barobah kaayaan cikal bakal PT. Antam Tbk. Dina perjalanan exploitasi kandungan mineral ku perusahan tambang (Antam), tuluy luewih ngalegaan. Jabi ngalakukeun penambangan di urut tambang pausahaan Belanda, PT Antam oge muka wewengkon penambangan anyar di Blok Cikidang. Sajaba ti éta, pasilitas tambang ogé dihudangkeun sepertos gerbong lokomotip pikeun ngunjalan bongkahan batu ti dina lombang tambang sarta lori gantung anu boga pungsi ngunjalan bongkahan batuan emas ka tempat pengolahan di Pasirgombong.[53]
Sanggeus sakitu lila produksi, dina warsih 2005 Tambang Emas Cikotok ditutup sarta produksi eureun dina warsih 2008. Saterusna, Blok Cirotan anu mangrupa haturan ti lokasi penambangan tilas Walanda dikokolakeun Unit Penambangan Emas Cikotok (UPEC) anu aya handap PT. Aneka Tambang,Tbk. Dina mangsa ieu, Cirotan robah kaayaan blok penambangan anu jabi pisan dawam. Diresmikeun dina warsih 1955 Cirotan nyumbang panghasilan Antam dina wanci éta. Ratusan ton emas dihasilkeun ti blok penambangan Cirotan. Sagala rupa pasilitas diwangun di wewengkon penambangan blok Cirotan, saperti bédéng padamel, rumah sakit, sarana ibadah kawas masjid sarta gereja, warung-warung jang nyumponan kaperluan poko para padamel, sarta pasilitas publik lain.[54]
Sanggeus Tambang Emas Cikotok ditutup, sagala rupa pasilitas dirubuhkeun sarta diancurkeun kaasup lori gantung. Rorodan-rorodan ayana transportasi lori gantung di wewengkon Tambang Emas Cikotok nyaéta struktur pondasi stasiun lori gantung, struktur pondasi tihang kabel lori gantung, sarta tihang-tihang urut lori gantung anu dimangpaatkeun minangka tihang raramat listrik tegangan luhur. Dina mangsa meujeuhna jaya Tambang Emas Cikotok, moda angkutan lori gantung minangka ngangkut kenging tambang di Tambang Emas Cikotok.[55]
Unggal inditna jumlah lori anu dikirim ti Pasirgombong ka Cikotok atawa Cirotan antara 6 dugi 9 lori. Tepi di stasiun tujuan, nyaéta Cikotok atawa Cirotan, lori-lori kasebat geura-giru dilebetan ku beubeulahan bijih emas anu geus ditampung di bak panandean. Saban lori sanggem ngunjalan beungbeurat seberat 600 kilogram. Sanggeus caos, lori-lori kasebat dipulangkeun balik ka Stasiun Pasirgombong jang ka hareupna dikokolakeun dugi ngahasilkeun konsentrat emas sarta pérak.[54]
17. Stasiun Karéta Api Rangkasbitung
Pausahaan sepur nagara jaman Walanda, Staatsporwegen mimiti ngoperasikeun raramat sepur di Jakarta haturan kulon kalawan ngalakukeun pangwangunan lintas Jakarta-Cucuk warsih 1899. Ka hareupna Staatsporwegen neruskeun pangwangunan dugi ka Anyer Kidul. Minangka tempat pangeureunan Staatsporwegen ngawangun stasiun, kaasup Stasiun Rangkasbitung anu diresmikeun dina 1 Oktober 1899 babarengan bubuka lintas Cucuk-Rangkasbitung. Minangka tempat pangeureunan karéta, Stasiun Rangkasbitung dipaké kanggo tumpak turun penumpang sarta barang. Dumasar kana Buku Officieele Reisgids der Spoor en Tramwegen en Aansluitende Automobildiensten op Java Madoera anu medal dina warsih 1900, aya dalapan kali sindang. Tilu kali uah-uih sepur rute Jakarta-Rangkasbitung sarta hiji kali uah-uih sepur lintas Maja-Rangkasbitung. Dina wanci éta, ti Jakarta nuju Rangkasbitung meryogikeun wanci tempuh ampir opat wanci.[56]
18. Arca Domas
19. Batu Lisung Prabuseda
20. Kosala dan Salak Batak
21. Pangguyangan
22. Pasir Waluh
23. Punden Berundak Lebak Sibedug
24. Batu Dakon
25. Hoofd Planter
26. Gunung Julang
27. Gunung Luhur Jaya
28. Prabu Dalem Wong Sagati
29. Ki Buyut Hadas Buana
30. Ki Buyut Dalem Hadi
31. Ki Buyut Prabu Agung Wasiat
32. Ki Buyut Sakman
33. Ki Buyut Mbah Jangkung
34. Mbah Kuncung Amanillah
35. Prabu Jaya Kawasa (Goa Indihiang)
36. Sanghyang Mandiri
37. Makam Buyut Bangsa
38. Bangunan Administratur Perkebunan Cisalak
39. Tilas Tangsi Selaraja
40. Tilas Imah Panyicingan Residen Mr. Soetadisastra
41. Tilas Gedung DPRD-GR Kabupaten Lebak
42. Gedung Negara dan Pendopo Kabupaten Lebak
43. Gedung DPRD Kabupaten Lebak
44. Gedung Kantor PDAM Rangkasbitung
45. Gedung Kodim 0603 Lebak
46. Rumah Kepala Personalia Perkebunan Cikadu
47. Gedung Lembaga Pemasyarakatan Rangkasbitung
48. Masyarakat Kokolatan Cisungsang
49. Masyarakat Tradisional Baduy
50. Masyarakat Adat Kaolotan Citorék
51. Masyarakat Adat Kaolotan Cibedug
52. Masyarakat Adat Kaolotan Ciherang
53. Masyarakat Adat Kaolotan Ciusul
54. Masyarakata Adat Kaolotan Cisitu
55. Masyarakat Adat Kaolotan Guradog
Masyarakat adat ieu boga susunan pamingpin nyaéta Bapak Gédé nu sarua jeung ketua adat. Geus aya ketua adatna, dituluykeun di handapeun aya wakil ketua adat, tuluy aya jaro, penggiwa, jeung barisan kolot. Balaréa Kasepuhan Guradog ngajéntrekeun istilah “guradog” anu dipaké minangka wasta lembur asalna ti sanggem “mantog”. Mangsa harita cenah baheulana sabot nu nyicingan ditu nuju pilari wasta kanggo lemburna, maranéhanana pilari kaditu kadieu nanging henteu bisa tepi kapanggihna, geus kitu maranéhanana mantog (balik). Kungsi sababarahahiji warga kaditu kadieu néangan ngaran, nanging teu beubeunangan tuluyna mantog, geuning ahirna ngaran mantog téh dipake keur ngaran anu ditéangan téa éta guradog wé nepi ka ayeuna.[57]
Istilah “mantog” beuki kadieu disampurnakeun jang ngarobah kaayaan “guradog” anu maranéhanana ngajdikeun minangka wasta lembur nyaéta Lembur Guradog. Wasta lembur anu ngarujuk kana imah di Guradog ngabogaan sasaruaan boh wangun atawa bahan nyaéta hateup anu bahana ti injuk atawa daun kawung. Dinding ti bilik atawa anyaman awi, tihang sarta palang ti kai sarta awi, sarta titincakeun dijieun ti palupuh nyaeta bilah awi anu dibelah saterusna diratakeun. Kabehna ieu nyieun imah tradisional. Tuluy kira-kira warsih 1980-an lumangsung kahuruan anu matak tutung sakumna wangunan. Ka hareupna pangwangunan di Lembur Guradog teu aya keharusan ngawangun imah kalawan arsitektur tradisional. Warga dibéré kabébasan ngawangun imah luyu kahayangna séwang-séwang. Ngan hiji imah anu henteu meunang robah kaayaan permanén atawa bergaya modern nyaéta imah wawakil pupuhu adat.[57]
Ceuk pupuhu adat kabéh imah meunang robah iwal imahna sorangan, kudu angger sapertos tiheula saeutikna jiga. Imah kasebat dijieun ti kai sarta awi kalawan dinding sarta langit-langit ti bilik sarta hateup ti hateup, jandela kaca, sarta haturan jabi atawa golodognya sapalih ditembok. Lembur Guradog ayeuna ieu jabi ngabogaan sistem pamaréntahan pormal ogé ngabogaan sistem pamaréntahan inpormal. Pupuhu adat pancéna nyaéta tanggel walon ka sadaya kagiatan adat istiadat anu aya di wilayah Lembur Guradog, wawakil pupuhu ngabogaan tugas minangka pelaksana poéan anu sok ngalaporkeun ka pupuhu adat. Penggiwa ngabogaan tugas minangka panengah jang nepikeun atawa mikeun wartos ti pupuhu adat ka kabéh wargi adat atawa anu nyalabarkeun lamun bade aya hiji acara atawa kagiatan. Jajaran kolot nyaéta para pelaksana di lapang anu ngajalankeun kagiatan-kagiatan adat, contona dina penggarapan adat atawa palaksana upacara Ngarengkong.[45]
Pamilon pupuhu adat dicokot dumasar gurat turunan ti sepuh kalawan génder lalaki. Kitu deui kalungguhan kanggo jajar kolot beunang sacara turun temurun ti kolotna. Pamingpin informal atawa pangurus adat ngabogaan serang adat kajaroan anu lega na kirang langkung hiji palih héktar. Sérang adat disambut ku jajaran kolot salila hiji minggu, hasilna mangrupa kaduh adat anu dipaké jang kaperluan adat sarta ngabantuan wargi anu nuju ngalaman kahese pangan. Kenging panén ditunda di lumbung adat anu jumlahna aya lima. Tilu di deukeut Lembur Babakan Keusik Nangka anu tempatna di palebah kaler puseur Lembur Guradog, sarta dua deui sumebar hiji-hiji di Lembur Guradog.[45]
56. Masyarakat Kaolotan Gunung Tilu
57. Masyarakat Pasir Eurih
58. Masyarakat Banten Kidang
59. Masyarakat Cicarucub
.jpg)
60. Leumeung
61. Leupeut Gipang
62. Kue Cucur
63. Kue Jojorong
64. Kue Pasung
.jpg)
65. Opak
66. Rangginang
67. Angeun Lada
68. Emping Melinjo
69. Keceprek
70. Gula Aren Batok
71. Emping Jengkol
72. Kue Apem
73. Balok Menes
74. Rabeg
75. Sate Bandeng
76. Sangu Sumsum
77. Sambel Burog
78. Sate Bebek Cibeber
79. Gerem Asem
80. Ketan Bintul
81. Pecak Bandeng
82. Sangu Belut
83. Laksa Tangerang
Salian anu geus disebutkeun di luhur, budaya Lebak aya nu disebut Ngatir. Budaya ieu mangrupakeun kacampuran tina jaman Kasultanan Banten sabab aya pataliana jeung Islam. Dina Ngatir, masyarakat uluh biung paganti-ganti hancengan nu eusina rupa-rupa kadaharan. Ngatir diayakeun dua kali sataun, Robiul Awal jeung Nufsu Sya'ban. Masyarakat ting tarorojol ka masigit bari babawaan, nu disebut hancengan.
Eusi hancengan nyaéta wadah boboko gedé nu dijieun tina anyaman awi, nu mana éta boboko geus dieusian sarupaning kadaharan asak. Kadaharan meunang ngolah ibu-ibu di lembur pikeun bisa kari didahar, biasana aya sangu, urab, kacang panjang, lalab, daging,epi ka bakakak hayam saékor. Ieu budaya téh boga tujuan nu dianggap luhur sabab ceuk masyarakat ditu ngamuliakeun nilai nu aya dina agama Islam, ogé ngamuliakeun kanjeng Nabi Muhammad.[59]
Patalian kénéh sareng kadaharan, éta téh lobana meunang tatanén nu ngahasilkeun rupa-rupa pepelakan. Masyarakat Lebak boga cara sorangan jang nangtukeun wanca. Mimitina, wanca tani ditangtukeun ku hasil musyawarah jeung kolot di lembur. Kudu dimusyawarahkeun jeung sepuh sabab bakal patali jeung tetekon ka para leluhur, geus kitu karék bisa kanyahoan wanca panén nu ditempo kana kondisi paré oge cuaca nu keur usum kawas halodo atawa ngijih. Daérah nu kasohor boga cara tani anu hadé di Lebak, salah sahijina di Kasepuhan Cicarucub, Desa Neglasari, Kacamatan Cibeber.[60]
Tatanén ogé teu bisa unggal wanca sabab aya deui musyawarah jang nangtukeun moé paré, di mana saanggeusna musyawarah, warga bakal nuluykeun sababarahahiji uaran ka incu putu. Istilah incu putu hartina masyarakat anggota kasepuhan, saanggeus diuaran engké warga tunduk kana hasil pangaweruh Abah, atawa Olot, sesebatan nu biasana digerokeun ka anu pangsepuhna.[60]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
