From Wikipedia, the free encyclopedia
Najamnik ili plaćenik je izraz koji se koristi za svaku osobu koja učestvuje u oružanom sukobu ili uz oružani sukob vezanim aktivnostima, a kojoj je glavni motiv za takvu delatnost sticanje materijalnog bogatstva.[1][2] Najamnici se moraju razlikovati od profesionalnih vojnika koji su pripadnici redovne stajaće vojske neke države, odnosno od dobrovoljaca koji u ratu učestvuju iz idealističkih pobuda.
Najamnici se pojavljuju u samim počecima pisane istorije, s obzirom da su i najranije civilizacije, odnosno njihovi vladari, prepoznali određene prednosti korištenja stranaca u oružanim snagama. One su se prvenstveno odnosile na činjenicu da su strani profesionalni vojnici u pravilu bolje obučeni za rat od domaćih seljaka/građana, odnosno - za razliku od domaćih feudalaca, plemića ili pripadnika vojničkih kasti - manje skloni da preuzimaju vlast od svojih poslodavaca.
Vrlo često su se najamnici koristili i kao trupe specijalizivane za tačno određenu ulogu, koju redovne snage određene države nisu htele ili mogle koristiti. To se u antičko doba prvenstveno odnosilo na tzv. laku pešadiju - čarkaše, odnosno praćkaše i strelce - odnosno konjicu.
U antičko doba veliku slavu su stekli grčki najamnici koji se od vremena peloponeskog rata počinju razvijati u privatne vojske sa specifičnom organizacijom, taktikom i načinom borbe koji je stvorio novu formu pešadije pod nazivom peltasti. Te i druge najamnike su rado koristile trgovačke republike - koje su imale velike količine novca, ali male količine ljudstva, te su njihove oružane snage gotovo u potpunosti činili strani najamnici. Najpoznatiji takav primer je Kartagina, koja je stvorila imperiju uprkos toga što gotovo i nije imala vlastite vojnike.
Poraz Kartagine u punskim ratovima je međutim pokazao da najamništvo samo po sebi ne može da donese pobedu, odnosno da je inferiorno redovnoj stajaćoj vojsci poput one kakvu je imala Rimska republika, a kasnije i Rimsko carstvo. Zamena te redovne vojske germanskim i drugim najamnicima se, često tumači kao jedan od razloga za propast Rimskog carstva.
Najamnici se povremeno javljaju u Evropi tokom srednjeg veka, ali na važnosti dobijaju tek kada se razvija novčana privreda, odnosno njihovi poslodavci dobijaju mogućnost da vernost u ratu nagrađuju novcem, a ne udelom u pljački ili feudalnim povlasticama. Tako se javljaju prve stalne najamničke organizacije, od kojih je možda najpoznatija Katalonska kompanija. Krajem 15. veka na bojnim poljima Evrope dominaciju feudalne konjice menja najamnička pješadija, čiji su najpoznatiji predstavnici Švajcarci naoružani helebardama i vrhunski izvežbani za korištenje komplikovanih borbenih poredaka. Njih će u 16. veku zamijeniti nemački landsknehti, a pojavljuju se i arkebuziri - profesionalci čija je specijalnost korištenje vatrenog oružja.
Novo oružje i nova taktika čini vojske daleko skupljima, te ih mogu priuštiti samo najmoćniji vladari i države, što dovodi do stvaranja apsolutnih monarhija, kao i do spoznaje da je najamnike previše skupo i komplikovano okupljati samo u slučaju rata, odnosno raspuštati u miru - kao što je to dosada bio slučaj. Tako najamničke formacije s vremenom postaju stalne te postaju osnov profesionalnih stajaćih vojski, od koje neke i dan-danas postoje, odnosno vuku tradiciju.
Najamništvo je u doba francuske revolucije dobilo zao glas, jer su ga idealistički revolucionari smatrali oličenjem ne samo starog režima, nego i inferiornim novim velikim nacionalnim vojskama sastavljenim od regruta. Male profesionalne polu-najamničke vojske koje su podlegle francuskoj revolucionarnoj vojsci na početku francuskih revolucionarnih ratova su im dale za pravo. Negativni stav prema najamnicima je preuzeo i marksizam.
S druge strane, određene države su iz različitih razloga zadržale određene forme najamništva u svojim oružanim snagama, za šta je najpoznatiji primer francuska Legija stranaca. Takve formacije su s vremenom stvorile određenu romantičnu aureolu u popularnoj kulturi, te tako kompenzirale negativne ideološke konotacije.
Nakon Drugog svetskog rata najamništvo se ponovno javlja usld specifičnih okolnosti vezanih uz dekolonizaciju i hladni rat. Mnoge države u Africi koje su stekle nezavisnost nisu imale obučene profesionalne oficire, niti vojsku, pa su u tu svrhu bile prisiljene da koriste usluge plaćenika iz zapadnih zemalja. Mnoge zapadne vlade su, međutim, koristile najamnike i njihove paravojne formacije kako bi prikrile vlastito mešanje u unutrašnje stvari bivših kolonija. Najamnici su posebno na zao glas došli za vreme kongoanske krize, nigerijskog građanskog rata i građanskog rata u Angoli.
U najnovije doba najamništvo je dobilo novi oblik kroz tzv. privatne vojne kompanije koje najčešće operišu kao paravojna formacija, odnosno zaštitarska služba za velike korporacije u kriznim područjima sveta. Na sebe su skrenuli pažnju svojim učešćem u Iraku nakon američke invazije i zbacivanja Sadama Huseina.
Francuska Legija stranaca je jedinstvena vojna formacija čiji su pripadnici stranci koji se bore za Francusku, ali nisu plaćenici (iako ih mediji pogrešno opisuju kao takve) budući da su u sastavu francuskih oružanih snaga. Prema rečima Endija Robertšava, kustosa Kraljevskog muzeja logističkog korpusa: „Plaćenici ako su spremni da rade za najboljeg ponuđača mogli bi vas izdati, morali ste biti veoma oprezni s njima. Legija je nacionalna jedinica koja služi naciji i ne mogu samo tako raditi za onoga ko najviše nudi”.[3]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
