Rajonet e Çekisë

Rajonet e Republikës Çeke (çekisht: kraj, shumës: kraje) janë njësi territoriale vetëqeverisëse të nivelit më të lartë të Republikës Çeke.

Rajonet e Republikës Çeke
Also known as: Kraje České republiky (Çekisht)
Kategoria	Shteti unitar
Vendi	Republika Çeke
Numri	13 rajone + Praga
Popullsia	293,064 (Rajoni Karlovy Vary) – 1,438,364 (Rajoni Qendror i Bohemisë)
Sipërfaqja	3,163 km2 (1,221 sq mi) (Rajoni Liberec) – 10,929 km2 (4,220 sq mi) (Rajoni Qendror i Bohemisë)
Qeveria	Qeveria rajonale, qeveria kombëtare
Nënndarjet	Distrikti

Historia

Artikulli kryesor: Ndarjet administrative të Çekosllovakisë

Rajonet e para (kraje) u krijuan në Mbretërinë e Bohemisë në shekullin e 14-të. Në fillim të shekullit të 15-të, Bohemia ishte tashmë e ndarë në 12 rajone, por kufijtë e tyre nuk u fiksuan për shkak të ndryshimeve të shpeshta në kufijtë e pronave. Gjatë mbretërimit të George i Poděbrady (1458–1471), Bohemia u nda në 14 rajone, të cilat mbetën të tilla deri në vitin 1714, kur numri i tyre u reduktua përsëri në 12. Nga 1751 deri më 1850, pasi u ndanë katër rajonet më të mëdha, mbretëria përbëhej nga 16 rajone. Midis viteve 1850 dhe 1862, pati disa reforma dhe numri i rajoneve luhatej midis 7 dhe 13. Megjithatë, për shkak të krijimit paralel të distrikteve politike në vitin 1848, rëndësia e tyre ra. Në vitin 1862, rajonet u shfuqizuan, megjithëse autoritetet rajonale kishin disa kompetenca deri në vitin 1868.^[1]

Moravia u nda në katër rajone në vitin 1529. Në 1569–1735, numri i tyre ishte pesë, pastaj numri u rrit në gjashtë. Pas prezantimit të distrikteve politike më 1850, Moravia përbëhej nga dy rajone. Në 1855–1860, kishte gjashtë rajone, por në 1860 ato u shfuqizuan.^[1]

Silesia çeke nuk u nda në rajone deri në vitin 1783, kur u nda në dy rajone. Nga viti 1850, Silesia çeke formoi një rajon.^[1]

Nga vitet 1860 deri në 1948, tokat çeke u ndanë në qarqe dhe distrikte. Rajonet u rifutën në vitin 1949 në Çekosllovaki. Nga viti 1949 deri në vitin 1960, pjesa çeke e Çekosllovakisë u nda në Kryeqytetin e Pragës dhe 13 rajone.^[2] Në 1960-1999, pjesa çeke e Çekosllovakisë u nda në Kryeqytetin e Pragës dhe në 7 rajone:^[3]

• Rajoni Qendror i Bohemisë (Středočeský kraj) me kryeqytet në Pragë
• Rajoni Jugor i Bohemisë (Jihočeský kraj) me kryeqytet České Budějovice
• Rajoni Perëndimor i Bohemisë (Západočeský kraj) me kryeqytet në Plzeň
• Rajoni Verior i Bohemisë (Severočeský kraj) me kryeqytet në Ústí nad Labem
• Rajoni Lindor i Bohemisë (Východočeský kraj) me kryeqytet në Hradec Králové
• Rajoni Jugor i Moravisë (Jihomoravský kraj) me kryeqytet në Brno
• Rajoni Verior i Moravisë (Severomoravský kraj) me kryeqytet në Ostrava

Sipas ligjit nr. 129/2000 Kol. ("Ligji për Rajonet"), i cili zbaton Kapitullin VII të Kushtetutës Çeke, Republika Çeke është e ndarë në trembëdhjetë rajone dhe një kryeqytet me status rajonal që nga 1 janari 2000.^[4] Kryeqyteti i Pragës, i cili ka njëkohësisht statusin e një rajoni dhe një bashkie, trajtohet me ligjin nr. 131/2000 Kol. ("Ligji për Kryeqytetin e Pragës").^[5]

Qeveria

Çdo rajon qeveriset nga një këshill qarku, i kryesuar nga një guvernator (hejtman). Zgjedhjet për këshillat e qarkut zhvillohen çdo katër vjet. Numri i anëtarëve të këshillit ndryshon sipas popullsisë në rajon dhe përbëhet nga 45 (popullsi nën 600,000), 55 (popullsi 600,000–900,000) ose 65 njerëz (popullsi mbi 900,000).^[4]

Lista

Targa	Rajoni	Kryeqyteti	Popullsia (2024)[6]	Sipërfaqja (km2)	Dendësia e pop. (/km2)	GDP (million CZK, 2022)[7]	GDP per capita (2022)[8]
A	Praga		1,384,732	496	2,792	1,926,323	1,453,579
S	Stampa:Country data Central Bohemian Region	Prague[lower-alpha 1]	1,455,940	10,929	133	775,682	557,641
C	Stampa:Country data South Bohemian Region	České Budějovice	654,505	10,058	65	309,007	480,506
P	Stampa:Country data Plzeň Region	Plzeň	613,374	7,649	80	326,669	553,512
K	Stampa:Country data Karlovy Vary	Karlovy Vary	295,077	3,310	89	111,015	377,886
U	Stampa:Country data Ústí nad Labem	Ústí nad Labem	811,169	5,339	152	360,731	440,737
L	Stampa:Country data Liberec Region	Liberec	450,728	3,163	143	202,639	457,749
H	Stampa:Country data Hradec Králové Region	Hradec Králové	556,949	4,759	117	299,250	543,106
E	Stampa:Country data Pardubice Region	Pardubice	530,560	4,519	117	268,290	513,222
J	Stampa:Country data Vysočina Region	Jihlava	517,960	6,796	76	241,562	474,282
B	Stampa:Country data South Moravian Region	Brno	1,226,749	7,188	171	745,193	624,757
M	Stampa:Country data Olomouc Region	Olomouc	632,864	5,272	120	317,890	503,709
Z	Stampa:Country data Zlín Region	Zlín	580,744	3,963	147	304,826	524,888
T	Stampa:Country data Moravian-Silesian Region	Ostrava	1,189,204	5,427	219	597,665	499,813
CZ	Republika Çeke	Praga	10,900,555	78,871	138	6,786,742	634,993

Shënime

1. Vetëm ndërtesa administrative. Praga nuk konsiderohet pjesë e rajonit.

Referime

1. "100 let proměn hranic našich regionů (Leták ke konferenci a vernisáži výstavy map)" (në çekisht). Ministry of the Interior of the Czech Republic. 2018. fq. 17–18.
2. "Historie krajského zřízení sahá hluboko do minulosti" (në çekisht). Czech Statistical Office. Marrë më 2024-04-19.
3. "Zákon č. 36/1960 Sb. o územním členění státu". zakonyprolidi.cz (në çekisht). Marrë më 2024-04-19.
4. "Zákon č. 129/2000 Sb. o krajích (krajské zřízení)". zakonyprolidi.cz (në çekisht). Marrë më 2024-04-19.
5. "Zákon č. 131/2000 Sb. o hlavním městě Praze". zakonyprolidi.cz (në çekisht). Marrë më 2024-04-19.
6. "Population of Municipalities – 1 January 2024" (në anglisht). Czech Statistical Office. 2024-05-17.
7. "Gross Domestic Product: Current prices (CZK mil.)". Public Database (në anglisht). Czech Statistical Office. Marrë më 2024-04-19.
8. "Gross Domestic Product: Per capita (CZK)". Public Database (në anglisht). Czech Statistical Office. Marrë më 2024-04-19.