Pyrénées-Orientales

Pyrenees-Orientales ( shqiptimi frëngjisht: [piʁene ɔʁjɑ̃tal] ; Katalanisht: Pirineus Orientals  [piɾiˈnɛwz uɾiənˈtals] ; Ocitanisht: Pirenèus Orientals  [piɾeˈnɛwz uɾjenˈtals] ; lit. ' Pirenejtë Lindorë ' ), i njohur gjithashtu si Katalonia Veriore, ^{[1] [2] [3]} është një departament i rajonit të Ocitanisë, Franca Jugore, ngjitur me kufirin verior spanjoll dhe Detin Mesdhe . Ai gjithashtu rrethon enklavën e vogël spanjolle të Llívias, dhe kështu ka dy kufij të dallueshëm me Spanjën. Në vitin 2019, ai kishte një popullsi prej 479,979. ^[4] Disa pjesë të Pirenejve Orientalë (si Cerdagne) janë pjesë e Gadishullit Iberik . Ai është emërtuar pas vargmalit malor të Pirenejve .

Pyrénées-Orientales
Departament
Pirineus Orientals (Katalanisht) Pirenèus Orientals (Ocitanisht) Pyrénées-Orientales (Frëngjisht)
Ndërtesa e prefekturës së departamentit Pirenejtë Orientalë në Përpinjan
Flamuri Stema
Vendndodhja e Pirenejve Orientalë në Francë
Shteti	Franca
Rajoni	Ocitania
Prefektura	Përpinjan
Nënprefekturat	Céret Prades
Sipërfaqja
• Gjithsej	4.116 km2 (1,589 sq mi)
Popullsia  (Janar 2020)
• Gjithsej	482.765
• Dendësia	120/km2 (300/sq mi)
	Gjuha katalane dhe gjuha frënge
Zona kohore	UTC+1 (CET)
• Verës (DST)	UTC+2 (CEST)
Nr. i departamentit	66

Historia

Përpara Traktatit të Pirenejve në vitin 1659, pjesa më e madhe e departamentit aktual ishte pjesë e ish- Principatës së Katalonjës, brenda Kurorës së Aragonit, pra pjesë e Mbretërisë së Spanjës, kështu që pjesa më e madhe e tij ka qenë historikisht katalanisht-folëse dhe ende disa njerëz i referohen si Katalonja Veriore .

Departamenti modern u krijua herët gjatë Revolucionit Francez më 9 shkurt 1790 me emrin Roussillon, gjithashtu emri i provincës para-revolucionare të Roussillonit, së cilës i korrespondon pothuajse saktësisht, megjithëse departamenti përfshin gjithashtu Fenouillèdes, një pjesë të vogël territori, që më parë kishte qenë në skajin jugor të Languedoc . Prandaj, emri ndryshoi më 26 shkurt 1790, në Pirenejtë Orientalë.

E pushtuar nga Spanja në prill 1793, zona u rimor trembëdhjetë muaj më vonë gjatë Luftës së Roussillonit .

Gjatë shekullit të XIX-të, Pirenejtë Orientalë rezultoi një nga departamentet më të qëndrueshme republikane në Francë. Intelektuali dhe politikani republikan François Arago, i cili, gjatë muajve të parë të Republikës së Dytë jetëshkurtër në 1848, ishte për një kohë të shkurtër de fakto Kryetar i shtetit, erdhi nga Estagel në lindje të departamentit.

Gjeografia

Kulla e energjisë diellore Themis

Pirenejtëm Orientalë ka një sipërfaqe prej 4,115 km ² . Ai përbëhet nga tre lugina lumenjsh në vargmalin e Pirenejve - nga veriu në jug, ato të Agly, Têt dhe Tech - dhe Rrafshina lindore e Roussillonit në të cilën ata konvergojnë. Pjesa më e madhe e popullsisë dhe e prodhimit bujqësor janë të përqendruara në fushë, me vetëm 30% të sipërfaqes. Ekziston një rezervuar uji në Lac de Matemale . Ekziston edhe një liqen, Casteilla .

Lugina e sipërme e Têt përfshin 1/3 më perëndimore të departamentit, me pak më shumë se një të dhjetën e popullsisë së përgjithshme. Në jug-lindje, lugina Tech dhe Cote Vermeille përmbajnë rreth 100,000 banorë. Pellgu Agly në veri-lindje ka shumë të përbashkëta me zonat fqinje të Audës. Llívia është një qytet i Cerdanyas, provinca e Gironës, Katalonia, Spanjë, që formon një enklavë spanjolle të rrethuar nga territori francez.

Qytetet kryesore

Komuna më e populluar është Perpignan, prefektura, shtëpia e rreth një të katërtës së banorëve të Pyrenees-Orientales. Që nga viti 2019, ka 7 komuna me më shumë se 10,000 banorë: ^[4]

Komuna	Popullsia (2019)
Perpignan	119,344
Canet-en-Roussillon	12,284
Saint-Estève	11,719
Saint-Cyprien	11,040
Cabestany	10,301
Argelès-sur-Mer	10,260
Saint-Laurent-de-la-Salanque	10,071

Ekonomia

Pyrenees-Orientales është një zonë e prodhimit të verës dhe një destinacion turistik.

Demografia

Zhvillimi i popullsisë që nga viti 1793:

Viti Pop. ±% 1793 105,171 —     1801 110,732 +5.3% 1806 126,692 +14.4% 1821 143,054 +12.9% 1831 157,052 +9.8% 1841 173,592 +10.5% 1851 181,955 +4.8% 1861 181,763 −0.1% 1872 191,856 +5.6% 1881 208,855 +8.9% 1891 210,125 +0.6% 1901 212,121 +0.9% 1911 212,986 +0.4% 1921 217,503 +2.1% 1931 238,647 +9.7% 1936 233,347 −2.2% 1946 228,776 −2.0% 1954 230,285 +0.7% 1962 251,231 +9.1% 1968 281,976 +12.2% 1975 299,506 +6.2% 1982 334,557 +11.7% 1990 363,796 +8.7% 1999 392,803 +8.0% 2006 432,116 +10.0% 2011 457 +5.8% 2016 474,369 +3.8%

Frëngjishtja flitet pothuajse nga e gjithë popullsia. Gjuhët e pakicave në rajon janë katalanishtja dhe ocitanishtja, të cilat mes tyre vlerësohet se fliten nga 34% e popullsisë dhe kuptohen nga një shtesë prej 21%.

Më 10 dhjetor 2007, Këshilli Departamental i Pyrenees-Orientales njohu katalanishten si gjuhë rajonale të departamentit, megjithëse sipas Kushtetutës frëngjishtja është ende gjuha e vetme zyrtare në Francë.

Zona tradicionalisht është e ndarë në komarqe, nga të cilat pesë ( Serdanja Franceze, Capcir, Conflent, Roussillon dhe Vallespir ) flasin historikisht katalanisht dhe një ( Fenouillèdes ) është historikisht ocitane. Pesë komarket që flisnin katalanisht ishin historikisht pjesë e Mbretërisë së Majorkës .

Kuzhina

Kuzhina e Pyrenees-Orientales rrjedh natyrshëm nga prania historike katalane në zonë, ^[5] kështu që pjatat si paella, ^[6] karagolët a la llauna dhe calçots janë të përhapura në restorante, veçanërisht në data të rëndësishme si shenjtorët e ndryshëm, ditë festash dhe festivale kulturore. ^[7]

Zona është e famshme për verën e saj me varietetet e rrushit të kuq kryesisht të rritura në të gjithë departamentin, specialitete rajonale si muscat de Rivesaltes dhe Banyuls shiten kudo në departament.

Gjeografia e zonës çon në një ndarje të veçantë në kuzhinën e PO. Zona malore në jug ka gatime që përdorin përbërës që rriten natyrshëm atje, produkte si ullinj dhe djathë dhie .

Peshqit janë gjithashtu shumë të popullarizuar në rajon me Collioure që është i famshëm për açugat e tij, megjithëse peshkimi ka rënë për shkak të reduktimit të përgjithshëm të stokut të peshkut në detin Mesdhe.

Kultura

Vendet me interes përfshijnë:

• Banyuls-sur-Mer, i famshëm për verën e tij Banyuls me bazë Grenache, vendlindja e Aristide Maillol .
• Céret, i konsideruar si një nga vendlindjet e kubizmit, mban disa muze, ndër të cilët Musée d'Art Moderne .
• Collioure, konsiderohet si një nga vendet e famshme të fauizmit .
• Força Réal, kështjellë e rrënuar në majë mali.
• Prades, vendi i Universitetit Veror Katalanas ( Universitat Catalana d'Estiu ).
• Prats de Mollo, kështjellë e rëndësishme mbrojtëse e shekullit të XVII-të me pamje nga jugu në Pirenejtë.
• Salses, kështjellë e rëndësishme mbrojtëse e shekullit të 16-të, në kufirin e hershëm me Spanjën .

Pirenejtë Orientalë ka dy skuadra sportive të shquara: USA Perpignan (unioni i rugbit) dhe Catalans Dragons (liga e rugbit).

• 
  Përpinjan
• 
  Kështjella mbretërore e Collioure
• 
  Fort des Salses
• 
  Abacia Saint-Martin-du-Canigou
• 
  Abacia Saint-Michel-de-Cuxa
• 
  Organoja e Ille-sur-Têt

Referime

1. McPhee, Peter (1980). "A Case-Study of Internal Colonization: The Francisation of Northern Catalonia". Review (Fernand Braudel Center). 3 (3): 398–428. JSTOR 40240842. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
2. Xic667 (2014-05-05), Français : Panneau bilingue catalan-français "Département des Pyrénées orientales"/"Benvinguts a Catalunya Nord" sur la route (française) nationale 22 direction Andorre, entre l'Hospitalet-près-l'Andorre (département de l'Ariège, France) et le Pas-de-la-Case (Andorre)., marrë më 2018-10-26 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja)
3. "Le catalan en Catalogne Nord et dans les Pays Catalans, Même pas mort !". www.lcdpu.fr (në frëngjisht). Marrë më 2018-10-26.
4. Populations légales 2019: 66 Pyrénées-Orientales, INSEE
5. Elizabeth Zadora-Rio, Vilarnau en Roussillon (Pyrénées Orientales, France) / In Archaeology of medieval europe : Volume 2: twelfth to sixteenth centuries ad, Aarhus university press (publikuar 2012), 2008, ISBN 978-87-7934-291-0 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
6. Jeff Koehler (21 shtator 2006), La Paella Deliciously Authentic Rice Dishes from Spain's Mediterranean CoastHardcover, Chronicle Books (publikuar 2006), ISBN 978-0-8118-5251-7 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
7. Andrews, Colman (1989), Cocina Catalana : el ultimo secreto culinario de Europa, Ediciones Martinez Roca, ISBN 978-84-270-1385-8 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)