Pensilvania

Pensilvania (anglisht: Pennsylvania), zyrtarisht Komonuelthi i Pensilvanisë, është një shtet që përfshin rajonet e Mid-Atlantic, Verilindor dhe Appalachia të Shteteve të Bashkuara. Kufizohet me Delaware në juglindje, Maryland në jug, Virxhinia Perëndimore në jugperëndim, Ohio në perëndim, liqenin Erie dhe provincën kanadeze të Ontarios në veriperëndim, Nju Jorkun në veri dhe Nju Xhersin në lindje.

Pensilvania Pennsylvania
Shteti
Komonuelthi i Pensilvanisë
Flag Seal
Nickname(s):  Keystone State;[1] Quaker State
Motto(s):  Virtue, Liberty and Independence
Anthem: "Pennsylvania"
Harta e Shteteve të Bashkuara me Pensilvania të theksuar
Stampa:Ifnoerror then show
Vendi	Shtetet e Bashkuara
Para shtetësisë	Provinca e Pensilvanisë
U pranua në Bashkim	December 12, 1787 (2nd)
Kryeqyteti	Harrisburg
Qyteti më i madh	Filadelfia
Metroja më e madhe dhe zonat urbane	Lugina Delaware
Government
• Guvernatori	Tom Wolf (D)
• Guvernatori toger	John Fetterman (D)
Legjislatura	Asambleja e Përgjithshme
• Dhoma e sipërme	Senati i Shtetit
• Dhoma e ulët	Dhoma e Përfaqësuesve
Gjyqësori	Gjykata e Lartë e Pensilvanisë
Senatorët amerikan	Bob Casey Jr. (D) Pat Toomey (R)
Delegacioni i Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA	9 Democrats 9 Republicans (lista)
Area
• Total	46.055 sq mi (119.283 km2)
• Land	44.816,61 sq mi (116.074 km2)
• Water	1.239 sq mi (3.208 km2)  2.7%
• Rank	33rd
Dimensions
• Length	170 mi (273 km)
• Width	283 mi (455 km)
Elevation	1.100 ft (340 m)
Highest elevation (Mali Davis[2])	3.213 ft (979 m)
Lowest elevation (Lumi Delaware në kufi me Delaware[2])	0 ft (0 m)
Population  (2020[3])	Stampa:Fix comma category
Population  (2020[3])
• Total	Stampa:Fix comma category
• Rank	5th
• Density	290/sq mi (112/km2)
• Rank	9th
• Të ardhurat mesatare shtëpiake	Stampa:Fix comma category
• Të ardhurat vendi	Stampa:Fix comma category
Demonym	Pennsylvanian
Gjuha
• Gjuha zyrtare	S'ka
• Gjuhët e folura	Anglisht 90.15% Spanjisht 4.09% Gjermanisht (përfshirë Pensilvania gjermane) 0.87% Kinezisht 0.47% Italisht 0.43%[4]
Time zone	UTC−05:00 (Eastern)
• Summer (DST)	UTC−04:00 (EDT)
Shkurtesa USPS	PA
ISO 3166 code	US-PA
Shkurtesa tradicionale	Pa., Penn., Penna.
Gjerësia gjeografike	39°43′ to 42°16′ N
Gjatësia gjeografike	74°41′ to 80°31′ W
Website	www.pa.gov

Nga 50 shtetet e SHBA-së, Pensilvania është e pesta më e populluar me mbi 13 milionë banorë që nga viti 2020.^[3] Është i 33-ti më i madhi për nga sipërfaqja dhe renditet i nënti për nga dendësia e popullsisë. Gati gjysma e popullsisë është e përqendruar në Luginën juglindore të Delaware, me qendër rreth qytetit më të madh të shtetit, Filadelfia (6.25 milionë); një e treta tjetër jeton në Pitsburgun e Madh (2.37 milionë) në jugperëndim. Kryeqyteti i shtetit dhe qyteti i 15-të më i madh është Harrisburg; qytete të tjera kryesore të Pensilvanisë përfshijnë Allentown, Reading, Erie, and Scranton.

Gjeografia e Pensilvanisë është shumë e larmishme: Malet Appalachian përshkojnë qendrën e saj, ndërsa Malet Allegheny dhe Pocono shtrihen në pjesën më të madhe të verilindjes; afër 60% e shtetit është e pyllëzuar. Ndërsa ka vetëm 140 milje (225 km) bregdet përgjatë liqenit Erie dhe lumit Delaware,^[5] Pensilvania ka më shumë lumenj të lundrueshëm se çdo shtet tjetër, duke përfshirë Delaware, Ohio, dhe Pine Creek.

Pensilvania ishte një nga trembëdhjetë kolonitë britanike që përfundimisht do të formonin Shtetet e Bashkuara. Ajo u themelua në vitin 1681 përmes dhënies së tokës mbretërore për William Penn, djalin e adashit të shtetit; pjesa juglindore dikur ishte pjesë e kolonisë së Suedisë së Re. E krijuar si një strehë për tolerancën fetare dhe politike, Provinca e Pensilvanisë ishte e shquar për marrëdhëniet e saj relativisht paqësore me fiset vendase, sistemin inovativ të qeverisë dhe pluralizmin fetar. Kuadri qeverisës i Pensilvanisë frymëzoi Kushtetutën e SHBA-së, e cila, së bashku me Deklaratën e Pavarësisë, u hartua në Sallën e Pavarësisë në Filadelfia; qyteti priti gjithashtu konventën e parë dhe të dytë kushtetuese që udhëhoqi Revolucionin Amerikan. Pensilvania u bë shteti i dytë që ratifikoi Kushtetutën më 12 dhjetor 1787.^[6]

Gjeografia

qarqet në Pennsylvania

Pennyslvania është 170 milje (274 km) veri tek jugu dhe 283 milje (455 km) lindje tek perëndimi. Pennyslvania ka sipërfaqe me 46,055 milje katrorë, është shteti i 33-të më i madh i Shteteve të Bashkuara.^[7] Pensilvania ka 51 milje (82 km) vijë bregdetare përgjatë liqenit Erie dhe 57 milje (92 km) vijë bregdetare përgjatë grykëderdhjes së Delaware. Nga Trembëdhjetë Kolonitë origjinale, Pensilvania është i vetmi shtet që nuk kufizohet me Oqeanin Atlantik.

Klima

Klima në botë

Topografia e larmishme e Pensilvanisë prodhon gjithashtu një shumëllojshmëri klimash, megjithëse i gjithë shteti përjeton dimër të ftohtë dhe verë të lagësht. Duke përfshirë dy zona kryesore, shumica e shtetit, me përjashtim të këndit juglindor, ka një klimë të lagësht kontinentale (Klasifikimi i klimës Köppen Dfb). Pjesa jugore e shtetit ka një klimë të lagësht subtropikale. Qyteti më i madh, Filadelfia, ka një klimë të lagësht subtropikale (Köppen Cfa).

Vera është përgjithësisht e nxehtë dhe e lagësht. Duke lëvizur drejt brendësisë malore të shtetit, klima dimërore bëhet më e ftohtë, numri i ditëve me vranësira rritet dhe sasia e reshjeve të borës është më e madhe. Zonat perëndimore të shtetit, veçanërisht vendet pranë liqenit Erie, mund të marrin mbi 100 inç (250 cm) reshje dëbore çdo vit, dhe i gjithë shteti merr reshje të shumta gjatë gjithë vitit. Shteti mund të jetë subjekt i motit të ashpër nga pranvera në verë në vjeshtë. Tornadot ndodhin çdo vit në shtet, ndonjëherë në numër të madh, siç janë 30 tornado të regjistruara në vitin 2011; Në përgjithësi, këto tornado nuk shkaktojnë dëme të konsiderueshme.^[8]

Temperatura të larta dhe të ulëta në qytete të ndryshme (në °F)
Qytet	janar	shkurt	mars	prill	maj	qershor	korrik	gusht	shtator	tetor	nëntor	dhjetor
Scranton	33/19	37/21	46/28	59/38	70/48	78/56	82/61	80/60	72/52	61/41	49/33	38/24
Erie	34/21	36/21	44/27	56/38	67/48	76/58	80/63	79/62	72/56	61/45	50/37	38/27
Pittsburgh	36/21	39/23	49/30	62/40	71/49	79/58	83/63	81/62	74/54	63/43	51/35	39/25
Harrisburg	37/23	41/25	50/33	62/42	72/52	81/62	85/66	83/64	76/56	64/45	53/35	41/27
Philadelphia	40/26	44/28	53/34	64/44	74/54	83/64	87/69	85/68	78/60	67/48	56/39	45/30
Allentown	36/20	40/22	49/29	61/39	72/48	80/58	84/63	82/61	75/53	64/41	52/33	40/24

Komunat

Filadelfia, qyteti më i madh i Pensilvanisë

Pensilvania është e ndarë në 67 qarqe. Qarqet ndahen më tej në komuna që ose janë të inkorporuara si qytete, lagje ose qyteza. Një qark, Philadelphia County, është e lidhur me qytetin e Filadelfias pasi u konsolidua në vitin 1854. Qarku më i populluar në Pensilvani është Filadelfia, ndërsa më pak i populluari është Cameron (4,547).

Ka gjithsej 56 qytete në Pensilvani, të cilat klasifikohen, sipas popullsisë, si qytete të klasit të parë, të dytë ose të tretë. Filadelfia, qyteti më i madh i Pensilvanisë, ka një popullsi prej 1.6 milionë banorësh dhe është i vetmi qytet i klasit të parë të shtetit. Pittsburgh (303,000) and Scranton (76,000) janë përkatësisht qytete të klasit të dytë dhe të klasit të dytë 'A'.

Pjesa tjetër e qyteteve, si i treti dhe i katërti më i madhi - Allentown (126,000) dhe Reading (95,000) - deri në më të voglin - Parker me një popullsi prej vetëm 820 banorësh - janë qytete të klasit të tretë.^[9] Qytetet e klasit të parë dhe të dytë qeverisen nga një formë "kryetar i fortë bashkie" i qeverisjes së kryebashkiakëve-këshillit, ndërsa qytetet e klasit të tretë qeverisen ose nga një formë qeverisjeje "kryetar i dobët" ose një qeverisje këshilli-menaxher.

Lagjet janë përgjithësisht më të vogla se qytetet, me shumicën e qyteteve të Pensilvanisë që janë përfshirë si një lagje përpara se të përfshihen si qytet. Ka 958 bashki në Pensilvani, të gjitha të cilat qeverisen nga forma "e dobët e kryetarit të bashkisë" të qeverisjes së këshillit të lagjes. Bashkia më e madhe në Pensilvani është State College (40,501) dhe më i vogli është Centralia.

Qytetet janë lloji i tretë i bashkisë në Pensilvani dhe klasifikohen si vendbanime të klasit të parë ose të klasit të dytë. Ka 1454 vendbanime të klasit të dytë dhe 93 vendbanime të klasit të parë. Qytetet e klasit të dytë mund të bëhen vendbanime të klasit të parë nëse kanë një dendësi popullsie më të madhe se 300 banorë për milje katrore (120/km2) dhe miratohet një referendum në mbështetje të ndryshimit. Qyteti më i madh i Pensilvanisë është Upper Darby Township (85,681), dhe më i vogli është East Keating Township.

Ekziston një përjashtim nga llojet e komunave në Pensilvani: Bloomsburg u inkorporua si qytet në 1870 dhe është, zyrtarisht, i vetmi qytet në shtet. Në vitin 1975, McCandless Township miratoi një statut të rregullimit të shtëpisë nën emrin "Qyteza e McCandless", por ligjërisht është ende një vendbanim i klasit të parë.

Gjithsej 56 qytete, 958 lagje, 93 qyteza të klasit të parë, 1,454 qyteza të klasit të dytë dhe një qytet (Bloomsburg) është 2,562 komuna.

Gjuha

10 gjuhët në Pennyslvania (përveç anglishtes)

Gjuha	Përqindja e popullatës
Spanjisht	4.1%
Gjermanishtja (përfshirë Pensilvaninë gjermane	0.9%
Kinezishtja (përfshirë Mandarin)	0.5%
Italishtja	0.4%
Frëngjisht	0.3%
Rusishtja	0.3%
Vietnamisht	0.3%
Koreanisht	0.3%
Polonishtja	0.2%
Arabishtja	0.2%
Hindi	0.2%

Feja

Sipas vitit 2012, 40% e njerëzve në Pennyslvania janë fetarë, ndërsa 32% janë të pa fe.

• Krishterimi - 80%
• Protestanët - 51%
• Dëshmitarët e Jehovait - 1%
• Katolikët Romak - 29%
• Ortodoksët - 1%
• Jehudizmi - 2%
• Fetë të tjera - 1%
• Njerëzit që kanë thënë Nuk e di/kanë refuzu me thanë - 1%