From Wikipedia, the free encyclopedia
Marseille (Frëngjisht: [maʁsɛj] (
dëgjoni), vendore: [maχˈsɛjə]( listen); shkruar edhe në anglisht si Marseilles; Ocitan: [maʀˈsejɔ, -ˈsijɔ ]) është prefektura e departamentit francez të Grykës së Ronës dhe kryeqyteti i rajonit Provenca-Alpet-Bregu i Kaltër. I ndodhur në rajonin e Kamargës në Francën jugore, ndodhet në bregun e Gjirit të Luanit, pjesë e Detit Mesdhe, pranë grykëderdhjes së lumit Ronë. Banorët e saj quhen Marseillais.
Marseja Marselha (Ocitanisht) | |
|---|---|
Prefekturë dhe Komunë | |
    .jpg)  Lart poshtë, majtas djathtas: pamja e arkipelagut të Frioulit prej qytetit, rrugë të ngushta afër Fort Saint-Jean, Sormiou në Parkun Kombëtar të Calanques, Porti i Vjetër dhe Notre-Dame de la Garde, Palais Longchamp, Katedralja e Marsejës | |
 Flamuri  Stema | |
| Parimet: Actibus immensis urbs fulget massiliensis "Qyteti i Marsejës shkëlqen nga arritjet e tij" | |
Location of Marseja Marselha (Ocitanisht)  | |
| Vendi | Franca |
| Rajoni | Provence-Alpes-Côte d'Azur |
| Departamenti | Bouches-du-Rhône |
| Qarku | Marsejë |
| Kantoni | 12 kantone |
| Ndërkomunalitet | Aix-Marseille-Provence Metropolis |
| Nënndarjet | 16 qarqe |
| Qeveria | |
| • Kryetari (2020–2026) | Benoît Payan[1] (PS) |
| Sipërfaqja 1 | 240,62 km2 (9,290 sq mi) |
| • Sipërfaqe urbane (2020[2]) | 1.758,2 km2 (6,788 sq mi) |
| • Metro (2020[3]) | 3.971,8 km2 (15,335 sq mi) |
| Popullsia (Janar 2019) | 870.731 |
| • Vendi | 2ta në Francë |
| • Dendësia | 36/km2 (94/sq mi) |
| • Popullsia urbane (Jan. 2019[4]) | 1.614.501 |
| • Dendësia urbane | 92/km2 (240/sq mi) |
| • Metro (Janar 2019[5]) | 1.873.270 |
| • Dendësia metro | 47/km2 (120/sq mi) |
| Emri i banorëve | Marseillais (French) Marselhés (Occitan) Massiliot (i vjetër) Marsejas (Shqip) |
| Zona kohore | UTC+01:00 (CET) |
| • Verës (DST) | UTC+02:00 (CEST) |
| INSEE/Kodi postar | 13055 /13001-13016 |
| Kodet e telefonimit | 0491 or 0496 |
| Faqja zyrtare | marseille.fr |
| 1 French Land Register data, which excludes lakes, ponds, glaciers > 1 km2 (0.386 sq mi or 247 acres) and river estuaries. | |
Marseille u themelua në vitin 600 para erës sonë nga helenët nga Phocaea si port tregëtarë me emrin Μασσαλία (Massalia). Massalia ishte porti i parë helenë në Evropën Perendimore me një popullatë mbi 1000 banorë. Ishte vendi i parë në Francë që mori statutin e qytetit.
E themeluar rreth vitit 600 para Krishtit nga kolonët grekë nga Phocaea, Marseja është qyteti më i vjetër në Francë, si dhe një nga vendbanimet më të vjetra të Evropës të banuara vazhdimisht. [6] Ishte i njohur për grekët e lashtë si Massalia (Greqisht: Μασσαλία) dhe për romakët si Massilia. [6] [7] Emri Massalia ndoshta rrjedh nga μᾶζα (masë, gungë, tortë elbi), "gungë" është shkëmbi La Garde. Marseja ka qenë një port tregtar që nga kohërat e lashta. Në veçanti, ai përjetoi një lulëzim të konsiderueshëm tregtar gjatë periudhës koloniale dhe veçanërisht gjatë shekullit të 19-të, duke u bërë një qytet industrial dhe tregtar i begatë. Në ditët e sotme, Porti i Vjetër ndodhet ende në zemër të qytetit, ku filloi prodhimi i sapunit, savon de Marseille, rreth 6 shekuj më parë.
Qytetet e Marsejës, Ashi-në-Provencë dhe 90 komuna periferike kanë formuar që nga viti 2016 Metropolis Aix-Marseille-Provence, një autoritet metropolit i zgjedhur në mënyrë indirekte tani përgjegjës për çështje më të gjera metropolitane, me një popullsi prej 1,898,561 në 19 janar 2019, regjistrimi.[8]
Marseja është qyteti i dytë më i populluar në Francë, me 870,731 banorë në 2019 [9] mbi një territor komunal prej 241 kilometrash katrorë . Së bashku me periferitë dhe periferitë e saj, zona metropolitane e 3,972 km2, e cila kishte një popullsi prej 1,873,270 banorësh në regjistrimin e janarit 2019, e treta më e populluar në Francë pas atyre të Parisit dhe Lionit.
Që nga origjina e saj, hapja e Marsejës ndaj Detit Mesdhe e ka bërë atë një qytet kozmopolit të përkufizuar nga shkëmbimet kulturore dhe ekonomike me Evropën Jugore, Lindjen e Mesme, Afrikën e Veriut dhe Azinë. Në Evropë, qyteti ka komunitetin e tretë më të madh hebre pas Londrës dhe Parisit.[10]
Marseille ka qenë pikë synimi xhirimit të filmave si nga kompanitë e filmit nga Hollywood gjithashtu edhe nga ato lokale franceze.
Me pamje nga porti është Bazilika e Notre-Dame-de-la-Garde ose "Bonne-mère" për banorët e Marsejës, një kishë romano-bizantine dhe simboli i qytetit. Të trashëguar nga kjo e kaluar, Grand Port Maritime de Marseille (GPMM) dhe ekonomia detare janë pole kryesore të aktivitetit rajonal dhe kombëtar dhe Marseja mbetet porti i parë francez, porti i dytë mesdhetar dhe porti i pestë evropian.[11]
Ajo është gjithashtu shtëpia e disa institucioneve të arsimit të lartë në rajon, duke përfshirë Universitetin e Aix-Marseille.
Në vitet 1990, filloi projekti Euroméditerranée për zhvillimin ekonomik dhe rinovimin urban. Infrastruktura dhe rinovime të reja u kryen në vitet 2000 dhe 2010: tramvaji, rinovimi i Hôtel-Dieu në një hotel luksoz, zgjerimi i Stadiumit Velodrome, Kulla CMA CGM, si dhe muzetë e tjerë buzë kalasë si Muzeu i Qytetërimeve të Evropës dhe Mesdheut (MuCEM). Si rezultat, Marseja është qyteti me më shumë muze në Francë pas Parisit.
Marseille përbëhet nga 25 kantone:
Qyteti u emërua Kryeqyteti Evropian i Kulturës në 2013 dhe Kryeqyteti Evropian i Sportit në 2017. Për më tepër, Marseja priti ndeshje në Kupën e Botës 1998 dhe Euro 2016.
Stampa:Geolinks-cityscale
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
