From Wikipedia, the free encyclopedia
Tamile ( /ˈ t ɑː m i l / ; [6] தமிழ் Tamiḻ [t̪amiɻ]) është një gjuhë dravidiane e folur kryesisht nga populli tamil në nënkontinentin indian . Tamilishtja është një gjuhë zyrtare e shtetit indian Tamil Nadu, shteteve të Sri Lankës dhe Singaporit, [7] dhe territorit të Bashkimit Indian të Puducherry-it . Tamilishtja flitet gjithashtu nga pakica të konsiderueshme në katër shtetet e tjera të Indisë së Jugut, Kerala, Karnataka, Andhra Pradesh dhe Telangana, si dhe Territori i Bashkimit i Ishujve Andaman dhe Nikobar . Flitet gjithashtu nga diaspora tamile që gjendet në shumë vende, duke përfshirë Malajzinë, Mjanmarin, Afrikën e Jugut, Mbretërinë e Bashkuar, Shtetet e Bashkuara, Kanada, Francë dhe Mauricius . Tamilishtja flitet gjithashtu nga maurët e Sri Lankës . Një nga 22 gjuhët e planshtruara në Kushtetutën e Indisë, Tamilishtja ishte e para që u klasifikua si gjuhë klasike e Indisë .
| Tamil | |
|---|---|
 | |
| Shqiptimi | [t̪amiɻ] |
| Rajoni | Tamil Nadu si dhe Puducherry(Indi) Rajoni i Veriut dhe Rajoni Lindor, Sri Lankë |
Folës amtare | 78.000.000 million (2011–2019)e25 Folës L2: 8 million (2011)[1] |
Familje gjuhësore | Dravidiane
|
Format e hershme | Tamile e Vjetër
|
| Dialektet | |
| Tamil (Brahmik) Tamil-Brahmi (historik) Grantha (historical) Vatteluttu (historik) Pallava (historik) Kolezhuthu (historik) Arwi (Abxhad) Tamil Brajl (Bharati) Shkrimi latin (jozyrtar) | |
Format me shenja | Signed Tamil |
| Statusi zyrtar | |
Gjuhë zyrtare në |  India
Sri Lanka[4]  Singapore[5]Organizatat ASEAN |
| Kodet gjuhësore | |
| ISO 639-1 | ta |
| ISO 639-2 | tam |
| ISO 639-3 | Either:tam – Tamile Moderneoty – Tamile e Vjetër |
Linguist List | oty Tamilishtja e vjetër |
| Glottolog | tami1289 Tamilishtja moderneoldt1248 Tamilishtja e vjetër |
| Linguasphere | 49-EBE-a |
 | |
Tamilishtja është një nga gjuhët klasike më të lashta të Indisë. [8] [9] AK Ramanujan e përshkroi atë si "gjuhën e vetme të Indisë bashkëkohore, e cila është dukshëm e vazhdueshme me të kaluarën e saj klasike". [10] Shumëllojshmëria dhe cilësia e letërsisë klasike tamile ka bërë që ajo të përshkruhet si "një nga traditat dhe letërsitë më të mëdha klasike të botës". Literatura tamile e regjistruar është dokumentuar për më shumë se 2000 vjet. [11] Periudha më e hershme e letërsisë tamile, letërsia Sangam, daton nga rr. 300 para Krishtit deri në vitin 300 pas Krishtit [12] [13] Ajo ka literaturën më të vjetër midis gjuhëve dravidiane që ekzistojnë. Të dhënat më të hershme epigrafike të gjetura në dekretet shkëmbore dhe ' gurët heroikë ' datojnë rreth shekullit të 3-të para Krishtit. [14] [15] Rreth 60,000 nga afërsisht 100,000 mbishkrimet e gjetura nga Anketimi Arkeologjik i Indisë në Indi janë në Tamil Nadu. Prej tyre, shumica janë në tamilisht, ndërsa gjuhët e tjera zënë rreth 5%. [16] Mbishkrime në gjuhën tamile të shkruara me shkrimin Brahmi janë zbuluar në Sri Lanka dhe në mallra tregtare në Tajlandë dhe Egjipt. [17] [18] Dy dorëshkrimet më të hershme nga India, [19] [20] të njohura dhe të regjistruara nga regjistri i Kujtesës Botërore të UNESCO-s në 1997 dhe 2005, janë shkruar në gjuhën tamile. [21]
Tamilishtja i përket degës jugore të gjuhëve dravidiane, një familje me rreth 26 gjuhë vendase në nënkontinentin Indian. [22] Ajo klasifikohet gjithashtu si pjesë e një familje të gjuhëve tamile, e cila së bashku me gjuhën tamile, përfshin gjuhët e rreth 35 grupeve etno-gjuhësore [23].
Gjuha më e afërt me atë tamile është ajo malajalam ; të dyja filluan të ndryshojnë rreth shekullit të 9-të pas Krishtit. [24] Megjithëse shumë nga dallimet midis tamilishtes dhe malajalamishtes tregojnë një ndarje parahistorike të dialektit perëndimor. [25] Procesi i ndarjes në një gjuhë të veçantë, malajalame, perfundoi deri në një pikë në shekullin e 13-të ose të 14-të. [26]
Tamilishtja është gjuha zyrtare e shtetit Indian të Tamil Nadusë dhe një nga 22 gjuhët nën planin 8 të kushtetutës së Indisë . [27] Është një nga gjuhët zyrtare të territoreve Puducherry dhe ishujve Andaman dhe Nicobar. [28] [29] Tamilishtja është gjithashtu një nga gjuhët zyrtare të Singaporit dhe një nga gjuhët zyrtare të Sri Lankës, së bashku me sinhalishten . [7] Dikur iu dha statusi zyrtar vetëm në emër në shtetin indian të Harjanas, me sa duket si një kundërshtim ndaj Panxhabit, megjithëse nuk kishte asnjë popullsi tamilfolëse në shtet, dhe më vonë u zëvendësua nga Panxhabishtja, në 2010. [30] Në Malajzi, 543 shkolla qeveritare të arsimit fillor janë të gatshme plotësisht në gjuhën tamile si mjet mësimi . [31] Krijimi i shkollave të mesme tamile ka qenë në proces në Mjanmar për të ofruar arsim tërësisht në këtë gjuhë nga tamilët që u zhvendosën atje 200 vjet më parë. [32] Kursi i kësaj gjuhe është i ndjekshëm në disa borde shkollash vendore dhe universitete të mëdha në Kanada dhe muaji janar është shpallur "Muaji i Trashëgimisë Tamile" nga Parlamenti i Kanadasë . [33] [34] Tamilishtja gëzon një status të veçantë mbrojtjeje sipas nenit 6(b), Kapitulli 1 i Kushtetutës së Afrikës së Jugut dhe mësohet si lëndë në shkollat e provincës KwaZulu-Natal . [35] [36] Kohët e fundit, ajo është përhapur si lëndë studimi në shkollat në departamentin francez të përtejdetit të Réunionit . [37]
Përveç kësaj, me krijimin në tetor 2004 të një statusi ligjor për gjuhët klasike nga Qeveria e Indisë dhe pas një fushate politike të mbështetur nga disa shoqata tamile, [38] [39] Tamilishtja u bë gjuha e parë klasike e njohur ligjërisht në Indi. Njohja u njoftua nga presidenti asokohe i Indisë, Abdul Kalam, i cili ishte vetë tamil, në një seancë të përbashkët mes dy dhomave të Parlamentit Indian më 6 qershor 2004. [40] [41] [42]
Pasi Tamil Brahmi rreshti në përdorim, gjuha tamile u shkrua duke përdorur një shkrim të quajtur vaṭṭeḻuttu, ndër të tjera si Grantha dhe Pallava . Shkrimi bashkëkohor tamil përbëhet nga 12 zanore, 18 bashkëtingëllore dhe një karakter i veçantë, āytam . Zanoret dhe bashkëtingëlloret kombinohen për të formuar 216 karaktere të përbëra, duke dhënë gjithsej 247 karaktere (12 + 18 + 1 + (12 x 18)). Të gjitha bashkëtingëlloret kanë një zanore të qenësishme (mëvetësishme) a, siç ndodh me shkrimet e tjera indike . Kjo zanore e qenësishme hiqet duke shtuar një pikë të quajtur puḷḷi, mbi shenjën bashkëtingëllore. Për shembull, ன lexohet ṉa (me a të qenësishme) dhe ன் lexohet ṉ (pa zanore). Shumë shkrime indike kanë një shenjë të ngjashme, të quajtur përgjithësisht virama, por shkrimi tamil ndryshon sepse pothuajse gjithmonë përdor një puḷḷi të dukshme për të treguar një 'bashkëtingëllore të vdekur' (një bashkëtingëllore pa zanore). Në shkrimet e tjera indike, përgjithësisht preferohet të përdoret një ligaturë (përngjitje) ose një gjysmëformë për të shkruar një rrokje të formuar nga dy ose më shumë bashkëtingëllore të ndjekura nga një zanore, megjithëse përdorimi i viramës është i mundur. Shkrimi tamil nuk dallon plozivët e zëshëm nga ata pa zë. Në vend të kësaj, plozivët artikulohen me zë në varësi të vendndodhjes së tyre në një fjalë, në përputhje me rregullat e fonologjisë tamile .
| zero | një | dy | tre | katër | pesë | gjashtë | shtatë | tetë | nëntë | dhjetë | njëqind | mijë |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ௦ | ௧ | ௨ | ௩ | ௪ | ௫ | ௬ | ௭ | ௮ | ௯ | ௰ | ௱ | ௲ |
| ditë | muaj | vit | debiti | krediti | si më sipër | rupi | numëror |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ௳ | ௴ | ௵ | ௶ | ௷ | ௸ | ௹ | ௺ |
Tamilishtja ndërtohet sipas gramatikës aglutinative, ku prapashtesat përdoren për të shënuar secilën : klasën e emrit, numrin dhe rasën, kohën e foljes dhe kategori të tjera gramatikore. Terminologjia standarde metallinguistike dhe fjalori shkencor i Tamilit janë në vetvete tamile, në krahasim me sanskritishten që është standardi për shumicën e gjuhëve indo-ariane . [43]
Fjalët tamile përbëhen nga një rrënjë leksikore, së cilës i bashkangjiten një ose më shumë ndajshtesa. Shumica e shtesave tamile janë prapashtesa . Prapashtesat tamile mund të jenë prapashtesa derivative, të cilat ndryshojnë ose pjesën e të folurit të fjalës ose kuptimin e saj, ose prapashtesa lakore, të cilat shënojnë kategori si personi, numri, disponimi, koha, etj. Nuk ka asnjë kufi të prerë për gjatësinë dhe shtrirjen e aglutinimit, gjë që mund të çojë në fjalë të gjata me shumë prapashtesa, të cilat do të kërkonin disa fjalë ose një fjali në anglisht. Për të dhënë një shembull, fjala pōkamuṭiyātavarkaḷukkāka (போகமுடியாதவர்களுக்காக) do të thotë "për hir të atyre të cilët nuk mund të shkojnë " :
| போக | முடி | ஆத் | அ | வர் | கள் | உக்கு | ஆக |
| pōka | muṭi | at | a | var | kaḷ | ukku | aka |
| shkoj | realizoj | mohim (jopersonal) | shënues pjesor | emërzues ai/ajo që bën |
shënues shumësi | te | për |
</br>Emrat tamilë (dhe përemrat) klasifikohen në dy super-klasa ( tiṇai ) - "të arsyeshëm" ( uyartiṇai ) dhe "të paarsyeshëm" ( akṟiṇai ) - të cilat përfshijnë gjithsej pesë klasa ( pāl, që fjalë për fjalë do të thotë "gjini". ). Njerëzit dhe hyjnitë klasifikohen si "të arsyeshëm", dhe të gjithë emrat e tjerë (kafshët, objektet, emrat abstraktë) klasifikohen si të paarsyeshëm. Emrat dhe përemrat "e arsyeshëm" i përkasin njërës nga tre klasat ( pāl ) - njëjës mashkullor, njëjës i gjinisë femërore dhe shumësi i arsyeshëm. Emrat dhe përemrat "e paarsyeshëm" i përkasin njërës nga dy klasat: njëjësi i paarsyeshëm dhe shumësi i paarsyeshëm. Pāl -i shpesh shënjohet përmes prapashtesave. Forma e shumësit për emrat racional mund të përdoret si një formë nderuese, asnjanëse nga gjinia, njëjës. [44]
| peyarccol (emër-fjalë) [45] | ||||
| uyartiṇai (racionale) |
aḵṟiṇai (irracionale) | |||
| āṇpāl Mashkull |
peṇpāl Femër |
palarpāl Kolektive |
oṉṟaṉpāl Një |
palaviṉpāl Shumë |
| Shembull: fjalët tamile për "bërës" | ||||
| ceytavaṉ Ai që bëri |
ceytavaḷ Ajo që bëri |
ceytavar(kaḷ) Ata që bënë |
ceytatu Ajo që bëri |
ceytavai Ata që bënë |
Foljet tamile lakohen gjithashtu përmes përdorimit të prapashtesave. Një formë tipike foljeje tamile do të ketë një numër prapashtesash, të cilat tregojnë vetën, numrin, mënyrën, kohën dhe formën.
Tamilishtja është një gjuhë e vijueshme kokë-parësore . Folja vjen në fund të klauzës, me një renditje tipike fjalësh të kryefjalës-kundrinorit-kallëzuesit (SOV) (ose shqip RUA). [46] [47] Megjithatë, rendi i fjalëve në tamilisht është gjithashtu i ndryshueshëm, kështu që përkëmbime sipërfaqësore të rendit SOV janë të mundshme me efekte të ndryshme pragmatike . Tamilishtja ka pasfjalë dhe jo parafjalë . Dëftuesit dhe modifikuesit i paraprijnë emrit brenda togfjalëshit emëror. Fjalitë e nënrenditura i paraprijnë foljes së fjalisë matricore.
Fjalori i gjuhës tamile është kryesisht dravidian. Një ndjenjë e fortë e pastërtisë gjuhësor manifestohet në tamilishten moderne, [48] e cila kundërshton përdorimin e fjalëve të huaja. [49] Megjithatë, një numër fjalësh të përdorura në tamilishten klasike dhe moderne janë huazime nga gjuhët e grupeve fqinje, me të cilat tamilët kishin lidhje tregtare, duke përfshirë Mundën (për shembull, tavaḷai "bretkocë" nga Munda tabeg ), Malajen (p.sh. cavvarici "sago" nga malajishtja sāgu), Kinezishten (për shembull, campān "lundër" nga kinezishtja san-pan) dhe Greqishten (për shembull, ora nga greqishtja ὥρα). Në kohët moderne, tamilishtja ka importuar fjalë nga gjuha urdu dhe marathi, duke pasqyruar grupe që kanë ndikuar zonën tamile dhe nga gjuhët fqinje si telugu, kanade dhe sinhale. Gjatë periudhës moderne, fjalët janë përshtatur edhe nga gjuhët evropiane, si portugalishtja, frëngjishtja dhe anglishtja. [50]
Efekti më i fortë i kësaj pastërtie në tamilisht ka qenë mbi fjalët e marra nga sanskritishtja. Gjatë historisë së saj, tamilishtja, së bashku me gjuhët e tjera dravidiane si telugu, kanada, malajalam etj., u ndikuan nga sanskritishtja për sa i përket fjalorit, gramatikës dhe stileve letrare, [51] [52] [53] [54] duke reflektuar prirjen në rritje të sanskritizimit. [55] Fjalori tamil nuk u sanskritizua sa ai i gjuhëve të tjera dravidiane, dhe ndryshe nga këto gjuhë, ishte dhe mbetet e mundur të shprehen ide tl ndërlikuara (përfshirë shkencën, artin, fenë dhe ligjin) pa përdorur fjalët huazuese sanskrite. [56] [57] [58] Përveç kësaj, sanskritizimit iu rezistua në mënyrë aktive nga një numër autorësh të periudhës së vonë mesjetare, [59] duke kulmuar në shekullin e 20-të me një lëvizje të quajtur taṉit tamiḻ iyakka (që do të thotë "lëvizje e pastër tamile"), e udhëhequr nga Parithimaar Kalaignar dhe Maraimalai Adigal, e cila kërkonte të hiqte ndikimin e mbledhur të gjuhës sanskrite në atë tamile. [60] Si rezultat i kësaj, tamilishtja e përdorur në dokumentet formale, literaturë dhe fjalime publike ka pësuar një rënie të dukshme në përqindjen e fjalëve të huazuara sanskrite, [61] e cila sipas disa vlerësimeve që ka rënë nga 40 në 50% në rreth 20%. [62] Si rezultat, fjalët e huazuara, prakrite dhe sanskrite, të futura në tamilishten moderne janë të kufizuara kryesisht në disa terminologji shpirtërore dhe emra abstraktë . [63]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
