Etruskët, gjer. Etrusker (lex.:Etruska), lat. Etruski, Tusci (lex.E-tru-s'ki), greq. Tyrsenoj, Tyrrhenoj, etruskish. Rasenna, në mesjetë një popull italian në livadhet e quajtura Etruria
Historia: Sipas Herodotit, Etruskët janë emigrant nga Lydien. Sipas njoftimeve tjera, janë autoktonë. Sot për sot, në evropën qendrore, merren se populli etruskë është me prejardhje të përzier nga pakica migrantësh nga azia e vogël me elemente italiane të shekullit 10-9 p.e.sonë. Bërthama e vendbanimit të paraqitur si i tyre, ishte vendi në mes Arno-së dhe Tiber-i. Gjatë shekullit 7/6 p.e.sonë, etruskët u zhdjegën në drejtim të jugut dhe ndërtjera themeluan qytetin Roma (rreth v. 600 p.e.sonë) i cili mbanë një emër etruskish dhe nga v. 510 sundohej nga një mbret etruskish i cili ja arriti ta zgjerojë sundimin gjerë në Kampanja (Campanien). Aty nga v. 600 p.e.sonë, etruskët ja arritën në veri të kalonin qafat e Apenineve, futen nën sundimin e tyre Poebene dhe në brigje të adriatikut themeluan qytetet Adria dhe Spina. Përnga pikëpamja politike, Etruskia rradhitej në sistemin e federatës veçoshtete, së pari monarki më vonë shtete të qeverisa në formë olikarikë, të cilët me kalimin e kohës u lidhen në federat shtetesh, ashtu ishte që formonin në Etrurien, në Kampanjien (Campanien) rreth Kapuas (Capua) dhe në Poebënë rreth Bolonja's (Bologna). Rrëzimi i mbretërisë rreth fundit të shekullit 6. p.e.sonë, shkaktojë t'kurrjen e forcës së Etruskisë, dhe aty në shekullin e 5. si rrjedhë e kësaj t'kurrje humë edhe trojet e Kampanjës dhe Sipëritalisë. Me betejen detare të zhvilluar në v. 474 p.e.sonë, të njohur si beteja Kumae fillon edhe fillimi i fundit të mbretëris detare etruskishte. Në v. 396 pason shkatërrimi i Vejit Romakë, dhe nga fundi i shekullit 3. e gjithë Etruria në duar të romakëve.
Etruskët nga të tjerët mbaheshin si pirat dhe partner tregëtar (metaleve) të rreptë. Me Kartagjenët kishin marrëveshje tregtare. Kultura etruske tregon ndikimin e fortë të ndikimit, të shkrimit grekë, të botës së perendive greke, të monedhave e të vazove. Sasi tej mase e nekropolëve të piktoruara dhe objekteve mbi varreza, dëftojnë përshtypjet të bote së amshuar dhe në të njëjten kohë dëftojnë njohurit e tyre për përditëshmërin etruskiane. Romakëve, etruskët ju lanë pas njohurit e tyre mbi teknikat e fjalës së urtë, mbi muzikën, si dhe teatrin e po ashtu edhe lojrat e Gladiatorëve. Copëzat e shkurta të pikësuara e të shkruara etruske dëftojnë një gjuhë jashtë asaj indoevropiane, të lexueshme por vetem pjesërisht të kuptueshme si pasojë e vështërsi së përkthimit.
Kultura: Nga piktura e pikturuar në murë e "Valltarëve" (Tarquinia, Tomba delle Leonesse) duket kjartë që në atë kohë, rreth v. 510 p.e.sonë të kenë pasur njohuri precize për tekniken e inversitetit të ngjyrave. Ndërsa në pikturën e fylltarit, që daton rreth v. 480 p.e.sonë duket teknik e zakonshme mesdhetare, e fierit dhe lidhëshmëria e fyllit me rritjen e tij. (Tarquinia, Tomba dei Leopardi). Tekë "koka e Hermesit" punim me lloçë rreth v. 500 p.e.sonë diku në Veji, Romë, Villa Qiulia, duket një pamje për ne e njohur nga vizatimet kineze ("prapë oriz a", nofulla tipike mesdhetare, si duket ka qenë në modë vetulla e tejngritur mbi sy), me bishtaleca dhe një plisë me maje si tek toskët. Tekë vazogjygymi vërehen vizatime me motive antike të mesdheut verior. Alfabetin demek e paskan pas si ai latin, dallime të thekshme f=v, h=si 8 këndrejtë, o dhe o me x në mes = v e shkrimit, p disi palidhje, q e lezeqme, r - e paskan pshtell me D e P, s-si te struja, v e y - e paskan pshtell me u, x - me sh t'shkijev e turqve, nejse palidhje si shkrim i fëmijve që dishka kur krahasohet me pikturat e punimet e vazos ja nisë me keshë.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
