Gjuha etruske
From Wikipedia, the free encyclopedia
Gjuha etruske ishte gjuha e folur dhe e shkruar e qytetërimit etrusk, në Itali, në rajonin e lashtë të Etrurisë (Toskana moderne plus Umbria perëndimore dhe Latiumi i veriut) dhe në pjesë të Campania, Lombardia, Veneto, dhe Emilia-Romagna, ku Etruskët u zhvendosën më vonë nga Gallia. Etruskët ndikuan në latinisht, por në fund u zëvendësua plotësisht nga ai. Etruskët kanë lënë rreth 13.000 mbishkrime që janë gjetur deri më tani, vetëm një pakicë e vogël e të cilave janë me gjatësi të konsiderueshme, disa mbishkrime dygjuhësore me tekste edhe në latinisht, greqisht, fenikas dhe disa duzina fjalëkalimesh, si emri Roma nga Ruma etruskane), por ndikimi i etruskëve ishte i rëndësishëm.
E dëshmuar nga 700 para Krishtit deri në vitin 50, lidhja e etruskëve me gjuhët e tjera ka qenë burim i spekulimeve dhe studimeve të gjata, me të cilat ndonjëherë përmendet si një gjuhë e izoluar, një nga gjuhët tyrseniane dhe një numër tjetër mundësi të njohura. Gramatikisht, gjuha është agglutinuese, me emra dhe folje që tregojnë mbaresa të përkulura dhe flakë në disa raste. Nouns tregojnë katër raste, njëjës dhe numra shumës, dhe gjinitë mashkullore dhe femërore. Fonologjikisht, etruskët duken të pakomplikuar, me një sistem me katër zanore dhe një kontrast të dukshëm midis ndalimeve të aspiratuara dhe të papunuara. Gjuha tregon ndryshimin fonetik me kalimin e kohës, me humbjen dhe pastaj rivendosjen e zanoreve të brendshëm të fjalës për shkak të efektit të forcës së fortë etruskane-fillestare.
Feja etruske ndikoi në atë të romakëve dhe shumë nga pak objekte të mbijetuara të gjuhës etruske janë të një rëndësie votive ose fetare. Etruskët u shkruan në një alfabet që rrjedh nga alfabeti grek; ky alfabet ishte burimi i alfabetit latin. Gjithashtu, gjuha etruske besohet të jetë burim i disa fjalëve të rëndësishme kulturore të Evropës Perëndimore, siç janë 'ushtria' dhe 'populli', të cilat nuk kanë rrënjë indo-evropiane.