From Wikipedia, the free encyclopedia
Gan Iclḥiyn (s tfṛansist: , s tɛṛabt: الشَّلْحِيُّونَ) yan uɣrf amaziɣ izdɣn ɣ unẓul n lmɣrib. Zdɣn iclḥiyn ɣ udrar n drn, adrar n waṭlas imẓẓiyn d uzaɣar n Sus. Iclḥiyn ad igan aɣrf amaziɣ akkʷ imqqurn ɣ wuṭṭun ɣ umaḍal.
Tikklt tamzwaurt (nna nssn) ɣ tettyubdar tguri-a ɣ kra n udlis tga tt ɣ udlis n ɣ udlis nns yura f tfriqt, yara gis aya: «»[2]. s taclhiyt: « [...] Ɣ Lmɣrib ula ɣ tisgiwin akkʷ n Umnkud ad, ula gr Inumidn d Igituln lli d ikkan tsga n utaram, ar sawaln yat tutlayt tafriqt tazddagt, nna mi aqqran Cclḥa d Tamazigt, ismawn-ad iga iqburn bahra. ». Maṛmul da ittini is gan ismawn-ad s sin iqburn macc ur dars ma s rad inbḍ f uwtay n yism. Talɣa n yism Ccelḥa tbayn is tga taɛṛabt, aya a f ur nẓḍar ad nawi abdar ad zun d wanẓa is yad illa ism ad ɣ tutlayt n ayt unẓul amɣribi.
Aẓɣuṛ n yism "Aclḥiy" nɣ "Taclḥiyt" ur fllas illi umsacka, ilint mnnawt tannayin ɣ yimrsi ad. Amzwaru ad irar ixf i tsnaẓɣuṛt n tguri iga-t ufṛansis ɣ usggʷas 1856. Zɣ aylli ittyussann ɣ akud ann inna is d yucka ism ad zɣ tguri "Acluḥ" (Aamgut: Iclaḥ) lli isnamkn axyam ittyuskarn zɣ wazbaln n ulɣʷm (s tfṛansist: "
Ɣ 1905, iffɣ-d s yat tannayt infln s imikk f tin umzwaru: "(Acluḥ) iga yat tgrtilt ittusgaddan s waẓẓmay, tuga n uwri () nɣ d tiznirt, taqburt, icrrgn..." (s fṛansist: )[3].
G tannayt n , gant tsnaẓɣuṛin-ad timrditin[4]. Ɣ mad iẓlin s tmzwarut, ibayn-d is nit tlla tguri "Acluḥ" s unamk n "agiṭun" mac ar tettyusmras ɣar ɣ tsgiwin n tqbaylit (Dzayr). Nnig n aya, Anamk amzwaru n tguri "Acluḥ" (mgt: iclaḥ) d aẓeṭṭa n taḍut iḥṛcen (s tfṛansist: ""), d ɣar anamk wis sin ka ad isnamkn "Axyam"[5].
Amara aliman issfra is iga uẓɣuṛ n tguri "" aɛṛab: ""[6]. Kra n isggʷasn ḍart, rad yals i tiẓiṛt ad[7]. Mac, illa mad yannin is ur igi amẓlan ad nsiggil irm iẓlin s tɛṛabt tantalayt tamɣribit ɣ tɛṛabin tintlayin n ugmuḍ anmmas. Anamk n tguriwin zɣ uẓuṛ [CLḤ] naḥya-t kigan gr tutlayin tiɛṛabin.
Wiss kraḍ ad ifk tannayt nns d amara angliz ɣ 1898[8]. Inna fllas maya: ".[8]
Kra n imrzutn d imaratn nnan is tga taguri taɛrabt d is tga tsnamk "imxxarn", maccan ɣ tsga yaḍn wiyyaḍ ur ttinin is tga tamaziɣt, zun d Muḥammad Aqdim, lli innan ɣ yan umgrad nns, mas d ism n "Cluḥ", ɣ tillawt, iga ism aẓɣuṛan nna fkan imzdaɣ n Lmɣrib, imṣmudn ɣ waṭlas mqqurn ɣ tisgwin n Mrrakc, tamazirt n Sus d waṭlas mẓẓiyn i yixfawn nnsn. Ɣ Tclḥit, amyag "Iclḥ" ila anamk n izdɣ bdda, zun iɣ tnnit "staqqṛ"[9]. Ɣayad ad aɣ yakkan mas d ism n Cluḥ" iga tt middn lli d istaqṛn. Inna ula ɣ tirra nns is ur igi amẓlan ad nsiggl anamk n tguri ad ɣ imawaln n tutlayin yaḍnin[8].
G tannayt n Ṛacid Agrur, ixṣṣa ad zwar nqrru is d taguri taɛṛabt ad d nttnɛimil, ur d tamaziɣt, maccan ad tt nsiggil ɣ tɛṛabt taklasikt izgl. Ixṣṣa ad tt nsiggl ɣ tɛṛabt tantalant tamɣribit lli igan yat tutlayt iddrn, ittnfaln d wakud s unmgal n tɛṛabt taklasikt. Ɣ tɛṛabt tamɣribit ur llin kra n irimn yaḍn s uẓur "CLḤ" amr wid izdin d imaziɣn, aya ar immal is d taguri-a ijṛa as unfal imsisli zg /r/ s /l/ (). Amyag "Cerreḥ" isnamk , iwa ɣ walln n imslɛṛabn, acku ar gis ttfhamn ɣar kra n imikk n tguriwin turḍilin, "Celḥa" tga yat tutlayt taɛṛabt ibbin, ittugzzarn, ifrɣn aylliɣ ggamin ad sul gis fhmn amya[10].
Tuddma "a-" ɣ Aclḥiy tga azwir nna nẓḍar ad naf ɣ tugt n tguriwin ticlḥiyin, ar nttafa azwir ad ɣ tutlayin timaziɣin s tɣarast ad nit, d s tutlayin tifrusyawiyin s tɣarasin yaḍn yaẓn i umaɣnu nɣ talɣa y'ad. Tagara n -iy (itturḍal-d zg uḍfir aɛṛab -iyy) ad ismuttgn ismawn d ifrisn. Llan ula kra n timzarayin yaḍnin ddu talɣa n Aclḥay d Taclḥayt, s tgara n -ay ɣ udɣar n -iy ddu iḍiṣ n targalt lli t id izwarn ḥ [11]. Amagut n Aclḥiy iga t Iclḥiyn ; ama ism nns unti iga t Taclḥiyt, amagut Ticlḥiyin. Amma s ddarija nɣ taɛrabt tamɣribit, amsiwl amay iga Ccəlḥ, amagut Ccluḥ, d tutlayt Ccəlḥa,[12] tawafuɣt tawtmant n taclhiyt.
Arratn iclḥiyn iqburn zun d "Ilel n imṭṭawn" n Muḥmmad awzal lli ittyaran g tasuta tiss 17 ar yaqqra i tutlayt s "Tamaziɣt/Tamazixt", ar yaqqra i uɣrf s "Imaziɣn" (Azrig 5, 632):
|
|
|
Taclḥiyt (s tifinaɣ : ⵜⴰⵛⵍⵃⵉⵢⵜ nɣ ⵜⴰⵙⵓⵙⵉⵜ ) tga yat tutlayt tamaziɣt illan ɣ lmɣrib, middn li sis isawaln gan Iclḥiyn. nttat ad igan tutlayt tamaziɣt tamzwarut ɣ wuṭṭun n imssiwln d turrut n udɣar arakal nna tumẓ, llan gr 8 ar 10 id mlyun sis isawaln.
Tettuysawal Tclḥiyt ɣ Sus, Iḥaḥan, Lḥuz d kra n tsggʷin yaḍnin tn d iwalan. Tumẓ tutlayt taclhiyt zɣ Taṣṣurt ɣ ugafa ar Agʷlmim ɣ unẓul ar Warzazat ɣ ugmuḍ. Macc ar tt inn nttafa tlla ula ɣ timdinin mqqurnin n lmɣrib zun d Tigmmi Tumlilt (Kaẓa), d Rṛbaḍ d Sla.
Tkka tt inn tclḥiyt ar tettyura s uskkil aɛrab, ilin kigan warratn iclḥiyn s uskkil aɛrab. Ɣ isggʷasn ad ggʷranin issffɣ-d usinag agldan n tussna tamaziɣt anaw amaynu n tifinaɣ ar as tinin ntta ɣila a s tt ttaran willi as ssnin. Macc askkil alatin ad bahra ittyusmrasn, slawan akkʷ g wantirnit.
Taclḥiyt kcmn tt tguriwin tiɛṛabin macc tẓḍar ad tg tutlayt tamaziɣt tagafayt g akkʷ drusnt tguriwin turḍilin zɣ tɛṛabt.
|
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.