From Wikipedia, the free encyclopedia
Velika seoba Srba su dve povezane migracije stanovništva u 17. i 18. veku prilikom kojih je veliki broj Srba sa Kosova i južnih krajeva prešao na sever, u područja južne Ugarske (Vojvodine) i austrijske Vojne krajine.
Prva Velika seoba Srba se odigrala pod pećkim patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem početkom 1690. godine, tokom Velikog bečkog rata, koji je trajao od 1683. do 1699. godine. Druga Velika seoba Srba se odigrala pod pećkim patrijarhom Arsenijem IV Jovanovićem 1740. godine, nakon Rusko-austro-turskog rata, koji je trajao od 1735. do 1739. godine.
Usled ovih seoba broj srpskog stanovništva na Kosovu se drastično smanjio.[1][2] Nakon srpskih seoba, Albanci iz planinskih područja Malesije se spuštaju u plodne i opustele doline Metohije.[2][3] Nakon migracija, srpski etnički centar se seli iz starih područja Raške i Kosova u Šumadiju i Vojvodinu.[4] Usled ovih migracija, srpsko stanovništvo na Kosovu krajem 19. veka postaje manjinsko.[5]
Povod ovim seobama bilo je angažovanje Pećke patrijaršije u Austro-turskim ratovima na strani Austrije.
Nakon opsade Beča 1683., savez hrišćanskih sila "Sveta liga" (Sveto Rimsko Carstvo, Poljska, Rusija i Mletačka Republika) je krenula u rat protiv Osmanskog Carstva. Evropske sile su pozivale narode Balkana u borbu protiv Turske.
Austrijski car Leopold I je 20. septembra 1688. dodelio Đorđu Brankoviću grofovsku titulu, obećavajući mu obnovu Srpske Despotovine, kojom bi on vladao kao naslednik srpskih despota. Branković je trebalo da, uz austrijsku pomoć, podigne Srbe na sveopšti ustanak protiv Turaka.[6] Sa Austrijancima je stupio u vezu i pećki patrijarh Arsenije Crnojević, za vreme boravka u Beogradu i severnoj Srbiji, koja se tada nalazila pod njihovom vlašću.[7] Srpski patrijarh Arsenije je 5. maja 1688. godine uputio pismo Đorđu Brankoviću u kome mu šalje blagoslov i želje za uspeh njegove misije, kao vođe srpskog naroda, nazivajući ga Bogoizabrani predvoditelj novoga Izrailja i Gospodar cele Srpske zemlje.[8]
Austrijska vojska je uspešno ratovala, oslobodila je Ugarsku, Srbiju i prodrla do Makedonije. Prilikom prolaska kroz srpske krajeve, Srbi su dizali ustanke i priključivali se austrijskoj vojsci 1689. godine. U ovome je pećki patrijarh Arsenije III Crnojević bio izuzetno angažovan, pa je čak pretio i izopštenjem iz Crkve svakome ko je bio u vezama sa Turcima.[7] Broj Srba i Albanaca u austriskoj vojsci cenjen je na 20.000; pred Prizrenom je dočekalo Austrijance oko 6.000 Srba i Albanaca.[7] Saveznički zapovednik Silvio Pikolomini je 1689. osvojio Prištinu, Prizren, Peć i Skoplje, koje je spalio. Kada su Turci potisnuti, Branković je počeo da predstavlja pretnju austrijskim vlastima[9], te je uhapšen u Kladovu 29. oktobra 1689, odakle je sproveden u Beč, gde je ostao zatočen do svoje smrti.
Krajem godine (9/11 1689), Pikolomini umire od kuge, nakon čega su Turci povratili snagu i krenuli u kontraofanzivu protiv Austrijanaca. Istodobno, Francuzi su, zabrinuti njenim uspesima, Austriji objavili rat, te ona svoje najbolje trupe povlači na zapadnu granicu.[7] Početkom 1690 1691. austrijska vojska se povuče na levu obalu Dunava i Save.[10] Plašeći se osvete Turaka, mnogi Srbi, predvođeni Crnojevićem, koji su u ovom ratu vojno pomagali Austrijance, krenuli su za austrijskom vojskom 1690. godine u Veliku seobu ka Ugarskoj. Vuk Karadžić u svojim zapisima navodi da je Arsenije preveo 37,000 familija:
A 1690. godine Arsenije III. Čarnojević, patrijah Srpski, na pozivanje cesara Leopolda I. pobuni narod Srpski protiv Turaka, i u jedan put prevede u Mađarsku 37,000 familija, i naseli Srbe čak do više Budima.[11]
– Vuk Karadžić, Opisanije naroda - Pregled stare istorije
Izbeglice su se na putu ka Austriji zaustavljale u Beogradu, čije su ulice bile pune leševa pocrnelih od zime, koje nije imao ko da sahrani.[12] Patrijarh Arsenije je 18. juna 1690. u Beogradu sazvao crkveno-narodni sabor Srba u izbeglištvu. Zboru je, pored patriarha, prisustvovalo i 5 episkopa. Srbi su kao izaslanika poslali jenopoljskog episkopa Isaiju Đakovića caru Leopoldu I tražeći dozvolu da se nasele i da im garantuje crkveno-školsku autonomiju. Pri pregovorima u Beču, Đaković je sarađivao sa Đorđem Brankovićem, koji se tu nalazio u internaciji. Car je izdao povelju kojom im dozvoljava da se nasele sve do Budima i Komorana i garantovao im je crkveno-školsku autonomiju uz uslov da budu austrijski vojnici. Ovom poveljom je ozakonjen položaj Srba u Ugarskoj.[13] Car je 10. (20.) avgusta 1691. objavio ukaz po kojem sva imanja onih Srba koji budu umrli bez naslednika imaju pripasti crkvi i arhiepiskopu, a patriarhu (odnosno arhiepiskopu) je priznato pravo jurisdikcije i u svetovnim stvarima.[7]
Osmanske vlasti su kao glavne krivce pobune videli Srpsku crkvu, te su upali u pećku patriaršiju, i mnoge manastire: Dečani, Mileševa, Đurđevi stupovi, Sopoćani, Ravanica i Studenica.[7] Turci su istovremeno pokušali da zaustave pokret seobe i da ih umire Srbe. Veliki vezir Mustafa Ćuprilić je objavio opštu amnestiju za sve koji se u roku od šest meseci vrate kućama. Da bi umanjio uticaj odbeglog patriarha Arsenija, Ćuprilić je u proleće 1691. postavio novog patriarha Kalinika, ranije sveštenika u Skoplju. Kalinik se trudio da umiri narod i povrati razbegle episkope i sveštenstvo na njihove dužnosti.[7]
Oko 37.000 familija prešlo je u Austriju, što je najmanje 185.000 ljudi, a na Kosovu je sela 360 opustelo.[14] Posle velike seobe Srba, 1690. godine, kosovsko-metohijsko stanovništvo je vrlo razređeno.[2] Gotovo cela Metohija i delovi Kosova su vremenom prekriveni žbunjem i gotovo neprohodnom šumom.[2] Prizren, Peć, Đakovica dobijaju postepeno turski i albanski karakter.[7]
Period austrijske vladavine u Srbiji (bez Kosova) potrajao je dve decenije (1718-1739). Godine 1737. izbija novi Rusko-austrijsko-turski rat (1737-1739), tokom kojeg su se kosovski Srbi na poziv pećkog patrijarha ponovo dižu protiv Otomanske države, u želji da se priključe austrijskoj pokrajini Srbiji. Arsenije IV Jovanović se pridružio austrijskoj vojsci po izbijanju rata 1737. godine, a sa njim su se mnogi Srbi i Albanci Klimenti stavili na stranu Austrije. Ali, kao i prethodni put, Austrija ubrzo doživljava poraz a narod biva prepušten na milosti i nemilost.
Ponovno uspostavljanje turske vlasti dovelo je do Druge velike seobe Srba. Plašeći se turske odmazde, Srbi su na čelu sa patrijarhom Arsenijem IV Jovanovićem krenuli na sever, u Ugarsku i Austriju, 1740. godine.[15] Međutim, Vuk Karadžić u svojim zapisima beleži da su ih Turci presreli, pa je mnogo više onih koji su krenuli za patrijarhom pobijeno (oko 80,000 ljudi), no što je stiglo do Austrije:
Godine 1737. patrijah Arsenije IV Joanović na pozivanje cesara Karla VI. podigne opet narod Srpski da bježi u Mađarsku, no Turci opazivši zarana, više naroda pobiju i porobe, nego što s njim prebjegne na ovu stranu (sam je patrijarh kazivao, da je u Karlovcima snio uoči božića, kako je Bog od njega iskao odgovor za 80,000 duša, koje su njega radi izginule!).[11]
– Vuk Karadžić, Opisanije naroda - Pregled stare istorije
Beogradskim mirom, Turska je povratila izgubljene teritorije u prošlom ratu i ponovo je granica upostavljena na Savi i Dunavu, a Beograd je postao središte pašaluka. Turci su na razne načine pokušavali da pridobiju Srbe u Beogradskom pašaluku, zbog blizine granice i zbog toga su im davali razne privilegije. Pritisak na srpsko stanovništvo u pašaluku bio je znatno manjeg intenziteta nego u drugim delovima Turske, a i čitlučenje je bilo manje izraženo u Beogradskom pašaluku.
U Austriji, nakon smrti karlovačkog mitropolita Vikentija, Arsenije postaje karlovački mitropolit i duhovni poglavara celog srpskog naroda. Arsenije IV je, na mestu stare i skromne mitropolijske rezidencije u sremskim Karlovcima podigao novi dvor i kapelu svetog Trifuna koja je postojala sve do podizanja karlovačke Saborne crkve. Za vreme upravljanja Karlovačkom mitropolijom patrijarh Arsenije IV nije imao nikakve veze sa svojim naslednikom na tronu Pećke patrijaršije, patrijarhom Joanikijem III, kojeg je postavila Carigradska patrijaršija. U Karlovačkoj mitropoliji su tada ukinute i pećke kutije za skupljanje priloga u korist Pećke patrijaršije, sa kojom su prekinute i duhovne veze.[16]
Tokom ove seobe, Srbi su masovno stigli čak do carske Rusije, gde su se naselili u oblasti po njima nazvane Slavenosrbija i Nova Srbija, na današnjem području Ukrajine.
Isto tako za vreme turskih ratova dogodile su se i dvije velike seobe Hrvata. Iz dalmatinskog Zaleđa seli se posljednja veća skupina katolika Bunjevaca u današnju Bačku, dok se u Podunavlje naseljavaju Šokci iz Bosne. Godine 1697. Turci su poraženi u bici kod Sente. Eugen Savojski ulazi tada u Bosnu i osvaja Sarajevo, ali nije ga mogao zadržati. Pri povlačenju austrijske vojske s njime se povuklo više od 10.000 katolika koji su se naselili u Slavoniji.
Kad je ćesarski pukovnik Lentulus 1737 god. prodro do Novog Pazara i do Peštera, u povratku u Srbiju, su se s njim povukli i Klimenti katolici i naselili su se neki ispod planina Rudnika i Avale, a drugi su prešli čak u Srem i nastanili su se u selima Hrtkovcima i Nikincima kod Mitrovice.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
