Raspad Sovjetskog Saveza je bio proces dezintegracije saveznih političkih struktura i centralne vlade Saveza Sovjetskih Socijalističkih Republika, što je dovelo do nezavisnosti svih 15 republika Sovjetskog Saveza između 11. marta 1990. i 25. decembra 1991. Raspad najveće socijalističke države na svetu je takođe označio zvanični kraj Hladnog rata.
Kako bi pokrenuo stagnirajuću sovjetsku privredu, sovjetski vođa Mihail Gorbačov je pokrenuo procese liberalizacije (glasnost i perestrojku) komunističke, jednopartijske države. Međutim, ova liberalizacija je dovela do pojave dugo potiskivanih nacionalističkih pokreta i međuetničkih sukoba u brojnim republikama Sovjetskog Saveza. Revolucije iz 1989. su dovele do pada socijalističkih država koje su bile saveznice Sovjetskog Saveza i do povećanog pritiska na Gorbačova da uvede više demokratije i autonomije za konstitutivne republike Sovjetskog Saveza. Pod Gorbačovljevim rukovodstvom, Komunistička partija Sovjetskog Saveza je uvela neposredne izbore, osnovala novo centralno zakonodavno telo i okončala zabranu delovanja drugih političkih partija. Iako je referendum iz marta 1991. pokazao da je većina sovjetskih građana bila za opstanak Sovjetskog Saveza, njegov legitimitet su osporavale baltičke republike. Zakonodavna tela sovjetskih republika su počela da usvajaju zakone koji su potkopavali autoritet centralne vlade i podržavali uspostavljanje nezavisnosti.
Sve veće političke tenzije su prouzrokovale da konzervativni vrh sovjetske armije i Komunističke partije da u avgustu 1991. izvrše državni udar kako bi zbacili Gorbačova i ponovo uspostavili autoritativni i čvrst centralizovani režim. Iako državni udar nije uspeo zbog otpora građana predvođenim Borisom Jeljcinom, tadašnjim predsednikom RSFSR, udar je uvećao strahovanja da će reforme biti poništene, pa je većina republika počela da proglašava nezavisnost. Predsednici Rusije, Ukrajine i Belorusije Boris Jeljcin, Leonid Kravčuk i Stanislav Šuškevič su se 22. decembra sreli u tajnosti i dogovorili da raspuste Sovjetski Savez i da ga zamene sa labavom unijom zasnovanoj na dobrovoljnom članstvu pod imenom Zajednica nezavisnih država. Sve više nemoćan usled događaja, Gorbačov je podneo ostavku 25. decembra 1991., što je zvaničan kraj Sovjetskog Saveza. Rusija je po međunarodnom pravu priznata kao jedina država naslednica Sovjetskog Saveza i preuzela u svoj posed celokupni arsenal sovjetskog nuklearnog oružja.
Revolucije iz 1989. i raspad Sovjetskog Saveza su dovele do kraja višedecenijskog neprijateljstva između NATO i Varšakvskog pakta, što je bila glavna odlika Hladnog rata. To je takođe označilo pad marksizma-lenjinizma kao vladajuće ideologije, a jedine dve markističko-lenjinističke države su Severna Koreja i Kuba (iako su mnoge nevladajuće partije u drugim državama nastavile da zagovaraju marksizam-lenjinizam). Ova dva bivša sovjetska saveznika su uspela da se održe uprkos nestanku sovjetske ekonomske pomoći i političke podrške od koje su zavisile. U državama bivšeg Sovjetskog Saveza, rezultati raspada su mešoviti. Baltičke zemlje su uvele demokratske sisteme vlasti, dok su Ukrajina, Belorusija i centralnoazijske države imale autoritativne političare. Rusija je prošla kroz period političke nestabilnosti i ekonomskog pada pre nego što je dostigla stabilnost i ekonomski rast pod predsednikom Vladimirom Putinom. Čak i kao nezavisne države, bivše sovjetske republike su nastavile da održavaju bliske veze sa Rusijom i osnovale mulitlateralne organizacije kao što je Evroazijska ekonomska zajednica i Savez Rusije i Belorusije da ojačaju ekonomsku i bezbedonosnu saradnju.
Posljedice
Ovakav politički dogovoren raspad SSSRa krajem 1991 godine od strane tadašnjih predsednika Belorusije, Rusije i Ukrajine je imao katastrofalne ekonomske i socijalne posledice sveukupno njegovo stanovništvo pošto tokom prve četri godine pad BDP u ovoj regiji iznosi 45 %. Ekonomska depresija stvorena tim raspadom je bila dvaput veća od u zapadnim medijima zloglasne Velike Depresije iz 30tih godina dvadesetog veka.
Po podacima BBCa na dvadesetu godišnjicu pokušaja svrgavanja Mihaila Gorbačova bivše Sovjetske republike su dostigle BDP iz 1990. godine tek 2005. godine [1] uz drastične socijalne promene koje su rezultirale enormno bogatom vladajućom klasom i siromašnom većinom stanovništva koje u proseku živi lošije no što je živelo u poslednjim godinama SSSRa.
Ako se u ekonomskim podacima o protekla dva desetljeća gleda samo BDP bez socijalnih faktora neupitni ekonomski pobednici postaju Estonija čiji BDP raste oko 60 % u dvadeset godina, Azerbejdžan (zbog nafte) i Armenija (pomoć iz inostranstva) s porastom od 50 % i Uzbekistan s porastom od 40 % (s 1993 dolara na 2773 dolara), dok su najveći ekonomski gubitnici Tadžikistan zbog svog dugog građanskog rata i države koje su bile "žrtve" obojanih revolucija (Gruzija, Ukrajina, Kirgistan) kojima je BDP u padu u odnosu na stanje iz 1990. godine
Izvori
Povezano
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
