Potiski distrikt

Potiski (krunski) okrug (dištrikt) je bio upravna teritorijalna jedinica u okviru Habzburškog carstva u razdoblju 1751-1872, sa sedištem u Starom Bečeju (današnji Bečej). Okrug se svojim granicama značajno poklapao sa današnjim područjem bačkog Potisja (izuzimajući prostor Šajkaške).

Potiski distrikt na mapi Vojvodine

Mapa Potiskog distrikta

Istorijat okruga

Potiski okrug obrazovan je 1751. godine od strane austrijske carice Marije Terezije u cilju zadržavanja srpskog življa u datim krajevima. Razlog masovnog iseljavanja Srba iz oblasti bačkog Potisja bio je ukidanje Vojne granice na ovom području (Potisko-Pomoriške granice). Zbog bojazni da će srpski graničari biti pretvoreni u kmetove ugarskih velikaša počelo je njihovo masovno iseljavanje u krajeve južne Rusije (Nova Srbija i Slavenosrbija). Kako Habzburškoj kruni nije odgovaralo gubljenje poreskih obveznika i stanovništva u graničnom području prema Otomanskom carstvu kao neprijateljskoj zemlji, ona je formirala Potiski okrug u cilju zadržavanja lokalnih Srba.

Povodom osnivanja Potiskog okruga izdata je i posebna povelja, kojom je zajamčena samouprava sa sedištem u tadašnjem Starom Bečeju. Zahvaljujući tome, područje okruga i njegovi stanovnici imali su tokom razdoblja bitisanja ove administrativne jedinice privredne i političke povlastice u okviru carstva. Povlastice su proširivane tri puta - 1759., 1774., i 1800. godine. Prvim povlasticama određene su dužnosti samouprave, ali je drugim omogućeno doseljavanje mađarskog stanovništva. Razlog ovome je i to što se veliki broj Srba već iselio. I pored toga preostali Srbi nisu se lako mirili sa datom odlukom. Tako je u mestima dodira srpskih starosedelaca i mađarskih doseljenika došlo do nemira. Na primer, prvu mađarsku kuću u Martonošu spalili su mesni Srbi. Ipak, u nastupajućim decenijama došlo je do masovnog naseljavanja mađarskog stanovništva (delom i zbog „velikomađarskih ciljeva“ mađarskih velikaša), pa je okrug za dve-tri decenije postao pretežno mađarski, posebno u severnom delu (u nekim južnim naseljima okruga su i dalje preovlađivali Srbi).

Zvanično, Potiski okrug je bio administrativna jedinica u sastavu Bačko-bodroške županije, koja je bila deo habzburške Ugarske i Habzburškog carstva. I pored toga, okrug je zadržao značajan deo povlastica tokom svog dugog bitisanja.

Okrug je privremeno ukinut 1848. godine pripajanjem Srpskoj Vojvodini, a potom i Vojvodstvu Srbiji i Tamiškom Banatu, da bi nakon ukidanja vojvodstva bio obnovljen, a potom i konačno ukinut 1872. godine.

Naselja Potiskog okruga

Okrug je prvobitno obuhvatao 14 naselja u istočnom delu Bačke, od kojih su 4 naselja 1796. godine upravno prebačena u Šajkašku (oznaka *):

• Stari Bečej (današnji Bečej) - sedište
• Ada (ranije Ostrovo)
• Bačko Gradište (ranije Feldvarac odnosno Bački Feldvarac)
• Bačko Petrovo Selo (ranije Petrovo Selo)
• Gospođinci *
• Kanjiža (ranije Stara Kanjiža)
• Martonoš
• Mol
• Novi Kovilj *
• Senta
• Srbobran (ranije Sentomaš)
• Stari Kovilj *
• Turija
• Čurug *

Treba napomenuti da su mnoga od navedenih naselja, posebno u severnom delu, imala ogromne zavisne prostore sa brojnim salašarskim naseljima. Danas su mnoga od njih zasebna naselja.

Izvori

• Dr Dušan J. Popović, Srbi u Vojvodini - Knjiga 2. Novi Sad, 1990.
• Stevan Slavnić, Šajkaški bataljon, Novi Sad - Žabalj, 2013.

Povezano

• Bečej
• Potisje
• Šajkaška
• Dištrikt
• Velikokikindski dištrikt
• Istorija Vojvodine