Lucije Akcije

Lucije Akcije ili Atije (lat. Lucius Accius ili Attius, rođen 170. godine st. e., umro oko 85. godine st. e.) bio je rimski književnik, pisac tragedija, poreklom sin oslobođenika, rođen u Pizauru (Pisaurum) u Umbriji. Tačna godina njegove smrti je nepoznata, ali Ciceron, mlađi 64 godine od Akcija, kaže (Brutus, 28) da je početkom osamdesetih godina razgovarao s njim o književnim temama.

Akcije je bio veoma plodan književnik i uživao je veoma viskoku reputaciju (Horacije, Epist. II. I, 56; Ciceron, Pro Plancio, 24). Danas nam je sačuvano oko 700 stihova i 46 naslova njegovih tragedija. Većina drama predstavljaju prerade grčkih originala, uglavnom onih koji su obrađivali tematiku trojanskog ciklusa i dinastije Pelopida. Trojanskom ciklusu pripadaju tragedije Ahil (Achilles), koja je obrađivala gnev Ahila koji se uvređen povlači iz borbe, te tragedija Nakon bitke kod lađa (Epinausimache), koja je prikazivala Ahilov povratak u borbu. Noćni poduhvat (Nyctegresia) prikazuje upad Odiseja i Diomeda u trojanski tabor, Dosuđivanje oružja (Armorim iudicium) poznati sukob oko toga kome će pripasti Ahilovo oružje posle njegove pogibije. Trojansku tematiku obrađivale su i tragedije Trojanke (Troades), Astijanakt (Astyanax), Dejfob (Deiphobus), Diomed (Diomedes), Neoptolem (Neoptolemus), Filoktet (Filocteta) i Telef (Telephus).

Krugu mitova o Pelopidima pripadaju tragedije Pelopidi (Pelopidae), Egist (Aegisthus) i druge. Ovom ciklusu pripada i tragedija Atrej (Atreus, oko 133–130. st. e.), u kojoj tiranin Atrej izgovara rečenicu oderint dum metuant (= "neka me mrze, samo dok se plaše"), koju će kasnije citirati Svetonije kao omiljenu uzrečicu cara Kaligule.

Krugu mitova o Labdakidima pripadaju tragedije Antigona (Antigona), Epigoni (Epigoni) i druge. Različitu sadržinu obrađuju Alkesta (Alcestis), Alkmeon (Alcmeo), Amfitrion (Amphitryo), Andromeda (Andromeda), Medeja (Medea), Meleagar (Meleager), Minos ili Minotaur (Minos sive Minotaurus), Prometej (Prometheus), Terej (Tereus) i druge.

Slično svojim prethodnicima Neviju, Eniju i Pakuviju, Akcije je sastavio i dve pretekste, dakle tragedije koje su obrađivale rimske teme. Brut (Brut) je govorio o proterivanju poslednjeg rimskog kralja Tarkvinija Oholog i o legendarnom osnivaču Rimske republike Luciju Juniju Brutu. Preteksta Eneade ili Decije (Aeneade seu Decius) govorila je o junačkoj pogibiji Publija Decija (Publius Decius Mus) u bici kod Sentina 295. st. e. tokom trećeg samnitskog rata.

Kao majstor uzvišenog stila, Akcije je bio cenjen po snažnom poletu i patetici, po slikovitosti opisa i impresivnim scenama, po smelim i pesničkim izrazima u kojima je pokušavao da reprodukuje ili čak nadmaši grčke originale, često preterujući u stvaranju složenica, osobitih obrta i metafora. Međutim, na Akcija je već znatno uticala retorika, pa se u njegovim dramama nalazilo obilje retorički obrađenih govora i "govornih takmičenja". On je zapravo poslednji veliki predstavnik rimske tragediografije, koja sa završetkom arhajskog perioda gubi na poletu, tako da se pisci više ne posvećuju ovome književnom rodu isključivo. Tragedije koje će se i pisati nakon Akcija biće namenjene deklamiranju a ne prikazivanju na sceni.

Akcije nije pisao samo tragedije, već i didaktička dela o istoriji pozorišta i književnoj tehnici (Didascalica i Pragmatica). Koliko se može zaključiti iz sačuvanih fragmenata, ova su dva dela pisana mešavinom proze i poezije, pa možda anticipiraju kasnije Varonove Menipske satire. Sastavio je i razna manja dela (Parerga), koja su možda obrađivala teme o zemljoradnji. Napisao je i delo u heksametrima pod naslovom Anali (Annales), čiji sačuvani fragmenti govore o rimskim svečanostima. Akcije je predlagao i neke reforme latinskog pravopisa, npr. upotrebu u umesto y, upotrebu s umesto z, dvostruko pisanje dugih vokala (npr. aa umesto ā), pisanje aggulus umesto angulus i dr.