Kruševica (Vlasotince)

Kruševica je naselje u Srbiji u opštini Vlasotince u Jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 567 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 778 stanovnika). Kruševica je razređen tip sela, deli se na Malu i Veliku Kruševicu. Prva je na zapadu, druga na istoku, a između protiče seoska rečica. U svakom delu Kruševice razlikuju se mahale. U pojedinim mahalama su kuće jednog roda (na primer u mahalama: Jankovci, Šajtanovci, Đokinci (Džokinci) itd. Ima mahala i sa kućama različitih rodova: Kladenac, Vlasina, Livađe i dr.

Za ostale upotrebe, v. Kruševica (razvrstavanje).

Kruševica
Osnovna škola „Karađorđe Petrović“
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Jablanički
Opština	Vlasotince
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	567
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	375 m
Kruševica Kruševica (Srbije)
Ostali podaci
Pozivni broj	016
Registarska oznaka	VL

Nastanak ovog sela se vezuje za postojanje divljih krušaka. Stariji ljudi pamte ovaj deo vlasinskog korita po nazivu „kruškar“.

Voćnjak u Kruševici

Istorija

Od starina, kruševačka crkva je jedan od najstarijih objekta u ovom kraju. Od starog turskog carskog druma, od Boljara, preko Kruševice, Tupanskog Dela i Svođa za Carigrad su ostali tragovi zarasli u hrastovoj šumi, kao podsetnik na neko staro vreme gde se nije smelo slobodno hodati u karavanima sa konjima. Turke su presecali hajduci, otimali im blago i skrivali ga po mnogim nepoznatim mestima. U ovom kraju iz tog vremena mnogi nepoznati ali i lokalni avanturisti sa mnogim iscrtanim mapama u čitavom planinskom kraju stalno nešto prekopavaju, tražeći oteto zlato od Turaka.

U kruševačkom kraju je bilo dosta hajdučije - borbe za nacionalnu slobodu u vreme Turaka, pa i danas u planinskom podnožju Kruševica ima mesta zvana Hajdučki kladanac, Hajdučka padina, Hajdučki grob.

Deo leskovačke nahije

U nekim istorijskim podacima selo Kruševica se pominje u okviru leskovačke nahije od 1455. do 1683. godine, a prema nekim podacima iz 1516. godine, pominje se da je ovo selo imalo 53 domaćinstva, a dvadeset godina kasnije taj broj je smanjen na 26 kuća.

Prema turskom popisu nahije Niš iz 1516. godine, mesto je bilo jedno od 111 sela nahije i nosilo je isti naziv kao danas, a imalo je 70 kuća, 26 samačka domaćinstva. Te godine je imalo status derbendžijskog sela.^[1]

Postoji mogućnost da je ovo naselje postojalo u XVI veku. Naseljavanje ovog sela vlasinsko crnotravske oblasti je izvršeno u XVIII i početkom XIX veka. Tako u istorijskom Prvom srpskom ustanku (1804—1807. godine. Među selima koje je odmetnuo Ilija Strelja nalazi se i selo Kruševica.

Prema popisu iz 1879. godine selo Kruševica je imalo 1206 stanovnika u 188 domova (kuća). 16 meštana je znalo da piše i čita, više nego tada u Crnoj Travi. Prema broju pismenih je bila na trećem mestu posle Vlasotinca i Šišave u vlasotinačkom srezu. U selu 1939. godine živi 1011 stanovnika u 127 domova, a posle Drugog svetskog rata se smanjuje taj broj, da bi prema popisu iz 1991. godine se smanjio na 778 ljudi.

Stanovništvo i genealogija

Razne mahale Kruševice su naseljavane sa svih strana.

Poreklo imena

Stanovnici su dobijali imena na različite načine:

• Jarčevci su dobili naziv po čuvanja jaraca.
• Suvopuci (mahala Livađe) nazvani su po ciglarskom zanatu. Pri pravljenju cigle uvek su im cigle ispucavale tj. u cigle izbijao suvopuc, jer nije bila dobra zemlja, pa su po tome i dobili naziv.
• Kušinci su dobili naziv po kučetu-psu Kusi.
• Čalakovci su dobili naziv po pčelama. Nekog iz familije ujela pčela, pa je očeljavio-ogrubeo. Potom je cela familija posle dobila nadimak Čalakovci.
• Tovaci su dobili naziv po tome sto je neko od njih nosio tojagu i vikao „tova“ (reč iz crnotravskog kraja).
• Šatanovci su dobili naziv po tome što su bili neozbiljni: „ševa“ desno, voleli su smešku-šalu da proizvode“. Na turskom „šejtan“ znači đavo – zbog smeške su bili „đavolji ljudi“.
• Jankovci su dobili naziv prema hajduku Janku, koji je sahranjen pored kruševačke crkve. Bio je ljudina, pa su lokalni stanovnici naricali, upoređivali sebe „ja“ kao Janko.

Poreklo doseljenika

Kruševica je u potpunosti naseljena sa strane. Najviše familija sa poznatim poreklom doselilo se iz Darkovca: Anđelkovići, Veljkovići (gde su se prethodno se naselili iz Makedonije), Jovancini, Meckari, Miljkovići, Radenkovci i Tovaci.

Brzinci se doselili iz sela Brza kod Vučja posle Prvog srpskog ustanka. Vidonjsci su iz planinskog dela Povlasinja. Đokici su poreklom iz Dola kod Babušnice. Đikinci su poreklom iz Zlatićeva, Karadžinci iz Ravne Gore, Kisinci iz Crne Trave, Kusinci (Stamenkovići i Stojanovići) iz Kozila, Ljubicovci (osnivači sela Kruševica) iz Ovče polje (Povardarje istočno), Paljinci sa Kosova, Petkovići sa Kosova, Satanovci sa Kosmeta, Simonovići iz Arnautsko, Džokinci (Markovići) iz Preslapa i Krivog Dela.

Veroispovest

Meštani Kruševice su pravoslavne veroispovesti. Svetog Nikolu slave domaćinstva: Bankovci, Beličinci (Belčinci), Veličkovci, Vidonjci (Vidojinci), Đokinci (Džokinci), Jankovci, Kušinci, Mirčinci, Osojci, Petkovci i Ćosinci. Osim toga slavi se i Đurđevdan: Kujinci i Slavkovci. Ostale slave u selu su „Đurđić“ koju slave Kočićevci i sveti arhangel Mihailo koji slave Jarčevci (Jarčovci).

Pečalbarstvo i zanatlije

Stariji su pričali da su u prošlosti ciglari odlazili u pečalbu u Vlašku u Rumuniji. Od zanatlija su u Kruševici pored krojačkih postojali sodadžijski i bombondžijski. Neki od njih su pored radnje u Kruševici obilizali ceo vlasotinački kraj gde su na vašarima ili na sportskim utakmicama i nadmetanjima prodavali svoje proizvode. Tako su Svetislav-bombondžija, Veljkovići i Bogdan Stojičić obilazili ceo kraj i prodavali klakere, sodu i bombone po vašarima. Caka Stanković je postao poznat po tome što je lokalni klub FK „Sloga“ uvek pratio sa svojim štandom na raznim takmičenjima i tako prodavao klakere sa ledom po vlasotinačkim selima. Bilo je i kavgadžija, koji su obavezno pravili kavgu na oro kada se igralo na nekom vašaru ili saboru pored kruševačke crkve. Oni su veseljaci i uvek su bili prvi u kolu. Imali su uvek vedar duh za šalu i život.

Seoski život

Prirodni uslovi su pogodni za razvoj stočarstva i otvaranja mini-farma i za voćarstvo. Seljaci peku prirodnu rakiju koja se prodaje na pijacama u Vlasotincu i Leskovcu. Kao u ostalim brdsko planinskim selima vlasotinačkog kraja, i Kruševčani beru gljive, vrganje i lisičarku.

Kruševčani su učestvovali i u Prvom i u Drugom svetskom ratu. Patili su od bugara koji su držali celo selo kao taoce. Čak je i bugarski štab bio u prostorijama kruševačke škole. Pored borbe za oslobođenje od fašizma, kruševčani su bili angažovani u politici. Pred Drugog svetskog rata radikali i demokrate su se tukli u vreme izbora i štapovima. Posle Drugog svetskog rata jedan kruševčanin je bio i predsednik opštine dok je učitelj Vita Ban-Blagojević bio predsednik SSRN i direktor i osnivač narodnog muzeja u Vlasotincu.

Osnovna škola „Karađorđe Petrović“

Škola je osnovana 1858. godine na inicijativu ruskog konzula u Carigradu i bila je manastirskog tipa. Prvo otvaranje škole je bilo popraćeno fermanom turskog vezira. Škola je bila u crkvenim konacima postojeće crkve u Kruševici. Tu su deca stanovala, služila u crkvi i odlazila četvrtkom da se preobuku. Decu su učili sveštenici. Školu su tada pohađala deca iz sela: Boljare, Crnatovo, Bila, Ravnog Dela, Donjeg Dejana, Džakmonova, Zlatićeva, Svođa, Brezovice, Gornjeg Oraha i Donjeg Gara. Škola je podignuta sredstvima crkve. Prvi svetovni učitelj bio je Jovan Bivolarević iz Leskovca. Ubijen je od Bugara za vreme Prvog svetskog rata. U vreme posle Prvog svetskog rata zapaženiji učitelj bio je Mirko Tepavac. Do 1948. godine bio je učitelj Aleksandar Đokić. Škola je menjala naziv - do 1934. sa nazivom „Osnovna škola kruševačka, srez vlasotinački, banovina vardarska“. Ime „Karađorđe Petrović“ dobila 1934. godine i zadržala ga do danas. Posle Drugog svetskog rata najduže su bili učitelji Mihajlo i Desanka Vujić iz Aranđelovca. Škola je radila sa šest, potom sa osam razreda sa isturenim odeljenjima u selima: Ravni Del, Crnatovo, Boljare, Donji Dejan. Zbog migracije stanovništva krajem XX veka i početkom XXI veka broj učenika se naglo smanjio. Hronološki zapisi događaja u školi su sačinjeni u Letopisu škole.

Samostalnost Kruševice u vlasotinačkom srezu

Kruševačka opština je po broju stanovnika do pred početak Drugog svetskog rata bila najveća u vlasotinačkom srezu.

Ljudi su se ovde mahom bavili stočarstvom, još ima koliba iznad sela, koje su zapuštene. Ovce su čuvane u trlama dalje ili blizu kuća, a krave u pojatama. Povećanjem broja familija meštani su da bi opstali počeli da odlaze u pečalbu, naročito u ciglarima. Taj zanat je dosta bio razvijen i posle Drugog svetskog rata, a sedamdesetih godina i osamdestih godina XX veka, pa i sada u XXI veku kruševački preduzimači-ciglari, sa Borondolcima, Dejancima, Svođanima su bili najpoznatiji ne samo u vlasotinačkom kraju, nego i u Hrvatskoj, Bosni i Vojvodini.

Zbog nedostatka puta, zapošljavanja i traganja za boljim životom selo Kruševica danas u XXI veku ima manje od polovine svojih nekadašnjih stanovnika. Mali broj mladih ljudi je ostao u selu. Oni se bave pečalbarskim ciglarskim zanatom, neki rade u privatnim i državnim preduzećima u Vlasotincu.

Legenda o popovom kladencu

Popov kladenac se nalazi na teritoriji Kruševice. Dobio je naziv po sledećoj legendi. U vreme pod Turcima je u selu Kruševica bio jedan pop, koji je sarađivao sa Turcima. Hajduke, koji su jatakovali ispode same planine Kruševice kod tadašnjih stočara, odavao je Turcima. Taj pop je sakupljao u ovom kraju beklike (porez) i predavao Turcima. Pop je živeo kraj begove livade u selu Boljare. Zbog izdaje hajduka i poreza, hajduci ga uhvate u podnožju planine Kruševice na kladencu, dok je pio vodu. Tu ga ubiju. Od tada je ovaj kladanac dobio naziv Popov kladenac.

Demografija

U naselju Kruševica živi 485 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 47,7 godina (45,1 kod muškaraca i 50,3 kod žena). U naselju ima 209 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,71.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 1470 [2] 1953. 1555 1961. 1510 1971. 1328 1981. 1062 1991. 778 774 2002. 576 567

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			563	99.29%
Rumuni			1	0.17%
nepoznato			0	0.0%

Stanovništvo prema polu i starosti ^[3]

	m			ž
?	8			7
80+	2			8
75-79	14			27
70-74	30			32
65-69	25			38
60-64	23			22
55-59	11			12
50-54	19			19
45-49	29			18
40-44	16			10
35-39	14			16
30-34	9			8
25-29	22			11
20-24	12			11
15-19	17			13
10-14	10			11
5-9	11			9
0-4	13			10
prosek	45.1			50.3

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 221 235 272 306 288 251 209

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 47 86 21 20 15 13 5 1 1 - 2.71

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 251 58 174 14 5 - 252

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 17 168 62 4 1

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	119	26	-	-	45	-	32	2	1	3
Ženski	28	20	-	-	6	-	-	1	-	-
Oba	147	46	-	-	51	-	32	3	1	3
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	-	-	2	1	-	-	-	-	7
Ženski	-	-	-	-	-	-	-	-	1
Oba	-	-	2	1	-	-	-	-	8

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Povezano

• Pravoslavna crkva u Kruševici
• Letopis škole u Kruševici
• Vlasotinački srez
• Dr Jovan F. Trifunovski - „Sela i stanovništvo u donjem slivu Vlasine“; Leskovački Zbornik, broj 15, str. 11-12.

Podatke o Kruševici i njegovom stanovništvu ostavio je antropogeograf Trifunovski, koji je ranijih šezdesetih godina XX. veka boravio u Kruševici, a rezultate svojih istraživanja publikovao u okviru gore pomenutog rada.

• Dragan D. Vidosavljević – „Crkva sabora svetog arhangela Gavrila u Kruševici“, Vlasotinački Zbornik(2) iz 2006. godine.

Podaci o osnivanju kruševačke crkve i njenom delovanju u vremenu pod turcima, kao i o sveštenicima-prosvetiteljima i borcima za nacionalnu slobodu toga vremena u vlasotinačkom kraju.

• Miroslav B Mladenović Mirac lokalni etnolog i istoričar (Autor ovog članka o selu Kruševica , koji je kao Autor ovde obrisan)-napisan na osnovu rukopisa ZAPISI "Sela u vlasotinačkom kraju"-selo Kruševica(Zapisi 1973-1985-g), Miroslav B Mladenović, selo Kruševica Vlasotince

Reference

1. Istorijski arhiv Niš: „DETALjNI POPIS NAHIJE NIŠ IZ 1516. GODINE“ Arhivirano 2012-03-15 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 9. 4. 2013.
2. Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
3. Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7

Vanjske veze

Portal Srbija

Kruševica (Vlasotince) na Wikimedijinoj ostavi

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)