Varijante kineskog jezika

Kineski jezik ili kineski jezici je ogranak sino-tibetanske porodice jezika koji se sastoji od stotina lokalnih jezičnih varijeteta od kojih mnogi nisu međusobno razumljivi. Razlike među pojedinim varijetetima mogu da se porede sa razlikama koje postoje među pojedinim romanskim jezicima, a naročito su istaknute na jugoistoku Kine. Varijeteti kineskog jezika klasificiraju se, ovisno o izvoru i odabranoj kategoriji, na sedam do deset varijetetskih grupa od kojih su najveće Mandarinski jezik (primer Pekinški dijalekt), Wu kineski (primer Šangajski dijalekt), Min kineski (primer Hokkien dijalekt) i Jue kineski (primer Standardni kantonski jezik).

Mapa glavnih grupa kineskih dijalekata

Kineski varijeteti najviše se razlikuju u fonologiji, a u manjoj meri i u vokabularu i sintaksi. Južni varijeteti uobičajeno imaju manji broj početnih konsonanata od severnih i centralnih varijeteta, ali u odnosu na istorijski srednji kineski jezik češće zadržavaju završne konsonante u reči. Svi varijeteti imaju karakteristiku tonskih jezika, fonološko svojstvo zajedničko mnogim jezicima širom sveta ali retko u Evropi, na Bliskom Istoku, južnoj Aziji i Pacifiku. Tonska je karakteristika jezika srodna akcentu srodnom svim jezicima, ali u tonskim jezicima tonski akcenat mora da bude prisutan dok ostali nisu neophodni. Severni varijeteti imaju manje izražene tonske distinkcije od južnih akcenata. Mnogi varijeteti imaju i karakteristiku tonskog sanda pri kojemu se ton menja u zavisnosti od konteksta ili prirode tonova koji ga okružuju. Najkompleksniji tonski obrasci pojavljuju se u pokrajinama Džeđang i Kvantung.

Istorija

U 2. milenijumu pre nove ere kineski je jezik bio u upotrebi uz donji tok reke Wei i srednjem toku reke Huang Ho. Sa toga se geografskog prostora jezik proširio na istok preko Velike kineske nizine u Šandung, a zatim i prema jugu u dolinu reke Jangce i dalje prema jugu do brdovitih predela južne Kine. Kako se jezik širio preuzimao je mesto lokalnih jezika, a geografska rasprostranjenost rezultirala je u povećavanju regionalnih razlika. Simultano, u periodima političkog jedinstva i jačanja centralnih vlasti, postojala je tendencija da se promoviše cetralni standard kako bi se olakšala komunikacija među osobama iz različitih sredina.^[1]

Prvi poznati istorijski dokazi o dijalektalnim razlikama u kineskom jeziku dolaze iz Perioda Proleća i Jeseni (722–479 pne.). U to je vreme dinastija Džou, iako je već izgubila značajan deo političke moći, nastojala dadefiniše i promoviše standardni govor. Fangyan, prvi kineski rečnik iz I veka nove ere bio je posvećen razlikama u vokabularu među regijama. Pisani komentari iz prva dva veka nove ere dinastije Han sadrže obimne diskusije o lokalnim varijetetima u izgovoru. Qieyun, rimovani rečnik iz 601. godine primećuje velike razlike u izgovoru među regijama i postavlja si zadatak da definiše standardni izgovor za čitanje klasičnih književnih dela.^[2] Taj je standard danas poznat kao srednji kineski jezik i veruje se da je nastao kao dijasistem na osnovi čitalačkih tradicija i severnih i južnih centara.^[3]

Velika kineska nizina stvarala je malo prepreka migracijama što je dovelo do relativne lingvističke homogenosti na sjeveru Kine. Na jugu su planine i reke sudelovale u stvaranju šest glavnih grupa kineskog jezika, sa značajnim razlikama u samim grupama, posebno u govorima u provinciji Fujian.

Standardni mandarinski jezik

Glavni članak: Standardni mandarinski jezik

Sve do sredine 20. veka većina je Kineza govorila samo svoj lokalni jezik. Zbog praktičnosti, državni funkcioneri i administracija u vremenu dinastija Ming i Qing obavljale su svoje dužnosti upravljanja carstvom na uniformom jeziku nastalom na podlozi mandarinskih varijeteta kineskog jezika koji je bio poznat pod nazivom Guānhuà ili u prevodu na srpskohrvatski "službenički jezik". Znanje ovoga jezika bilo je zato presudno za karijeru u državnoj administraciji, ali sam jezik nikada nije bio formalno definisan i standardizovan.

U ranim godinama nacionalističke Republike Kine klasični kineski jezik zamenjen je sa pisanom verzijom narodnog jezika u raznim dijelovima zemlje. U 1930-im je došlo i do usvajanja današnjeg standardnog mandarinskog jezika kojemu je primarni izvor bio Pekinški dijalekt. Danas je standardni mandarinski jezik službeni jezik Narodne Republike Kine, Republike Kine (Tajvan) i jedan od službenih jezika u Singapuru.

Standardni mandarinski jezik dominantan je jezik u društvenom životu i njegovo je učenje i izučavanje mnogo češće od bilo kojeg drugog varijeteta kineskog jezika.^[4] Izvan kontinentalne Kine i ostrva Tajvan, jedina dva varijeteta koja se uobičajeno formalno izučavaju jesu dominantni madarinski i manje prisutan standardni kantonski jezik.

Klasifikacija

Razlike u varijetetima kineskog jezika upoređuju se sa razlikama među pojedinim romanskim jezicima.^[5][6] Sinolog i lingvist Jerry Norman procenio je da postoji nekoliko stotina varijeteta kineskoga jezika koji nisu međusobno razumljivi. Ti varijeteti sačinjavaju dijalekatski kontinuum u kojemu razlike među varijetetima rastu kako i njihova međusobna geografska udaljenost raste, iako u nekim slučajevima postoje i oštre regionalne dijalektalne razlike među govornicima dva ili više geografski bliska varijeteta. Međusobna razumljivost razlikuje se i na osnovi širih geografskih celina Kine. Sva tri varijeteta mandarinskog na severu kine međusobno su razumljiva, dok varijeteti Min kineskog u provinciji Fujian mogu da se razlikuju u tolikoj meri da nije retka situacija ne postoji međusobna razumljivost jezika između dva sela.

Dijalektalne grupe

Klasifikacija varijeteta kineskoga jezika u kasnom XIX i početkom XX veka temeljila se na impresionističkim kriterijumima gde se nije analizirala dublja struktura ili istorijske veze i razvoj varijeteta. Klasifikacija se često temeljila na tokovima reka koje su bile glavne rute migracija i komunikacije u južnoj Kini. Prva naučna klasifikacija, utemeljena primarno na evoluciji srednjekineskih početnih slova, sačinjena je od strane Wang Lija i Li Fang-Kueija 1936. i 1937 godine, uz manje modifikacije drugih lingvista. Konvencionalna podela na sedam grupa dijalekata prvi se puta pojavila 1961. godine u drugom izdanju dijalektološkog priručnika Yuan Jiahua-a.

Mandarinski

Mandarinski varijeteti u Kini

Mandarinska grupa dijalekata koja se govori u severnoj i u severozapadnoj Kini je najveća od svih dijalektalnih grupa. Dunganski jezik u Kazahstanu i Kirgistanu je mandarinski varijetet koji se piše ćiriličnim pismom.

Wu

Wu varijeteti kineskog jezika primarno se koriste u Šangaju, najvećem dijelu Džeđanga i južnim delovima proincija Jiangsu i Anhui.

Gan

Gan varijeteti primarno se koriste u provinciji Jiangxi i nekim od okolnih područja. U prošlosti je Gan grupa smatrana vrlo srodnom Hakka grupi zbog sličnog načina evolucije srednjeg kineskog jezika (prelaska zvučnih inicijalnih glasova u neizrečene inicijalne glasove) u obe grupe, pa su zato često posmatrani zajedno kao Gan-Hakka grupa dijalekata.

Sijang

Sijang varijeteti se koriste u provinciji Hunan. Dijalekti u grupi se razlikuju po opsegu u kojemu su na njih utecali mandarinski varijeteti kineskog jezika.

Min

Primarne grupe Min dijalekata

Min, koji se govori u provinciji Fujian, istočnim delovima provincija Guangdong i Hainan, na ostrvu Tajvan i dijelovima jugoistočne Azije jedini je ogranak kineskog jezika koji svoje poreklo direktno iz srednjeg kineskog jezika. Min je najraznovrsnija grupa kineskih dijalekata u kojoj se mnogi zasebni varijeteti koriste i u široj regiji van same Kine. U planinama zapadnog Fujiana čak i govori dva sela mogu biti međusobno nerazumljivi. Ranije podele delile su Min dijalekte na severne i južne. Najrasprostranjeniji varijetet u grupi Min je Hokkien.

Hakka

Hakka (u doslovnom prevodu "porodica u gostima) i koriste ga Han Kinezi koji žive u planinama severoistoka provincije Guangdong kao i oni na Tajvanu u Maleziji i Singapuru. Meixian dijlekt smatra se prestižnim dijalektom ove grupe.

Yue

Yue dijalekti se koriste u proinciji Guangdong, autonomnoj regiji Guangxi kao i u specijalnim administrativnim regijama Hong Kong i Makao. Prestižni varijetet u ovoj grupi kineskih dijalekata je kantonski iz grada Kanton koji je i autohtoni varijetet Hong Konga i Makaoa.

Reference

1. Norman, Jerry (1988), Chinese, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 183, 185, ISBN 978-0-521-29653-3
2. Ramsey, S. Robert (1987), The Languages of China, Princeton University Press, pp. 116–117, ISBN 978-0-691-01468-5.
3. Norman, Jerry (1988), Chinese, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 24–25, ISBN 978-0-521-29653-3
4. Norman, Jerry (1988), Chinese, Cambridge: Cambridge University Press, p. 247, ISBN 978-0-521-29653-3
5. Norman, Jerry (1988), Chinese, Cambridge: Cambridge University Press, p. 187, ISBN 978-0-521-29653-3
6. Ramsey, S. Robert (1987), The Languages of China, Princeton University Press, pp. 6–7, ISBN 978-0-691-01468-5.